Бүгүн Арктика сирин, ол иһигэр Саха сирин полярнай эргимтэ таһыгар сытар улуустарын, сайдыыларын боппуруоһа үгүстүк турар. Анаабыры кытта Өлөөн улууһун сиригэр – уотугар АЛРОСА хампаанньа тэтимнээх үлэни ыытар. Холобур, 4 тыһыынча нэһилиэнньэлээх Өлөөн улууһугар Үп министиэристибэтэ сылга 700 мөл.солк. кээмэйдээх бүддьүөт үбүн көрөр. Маныаха АЛРОСА дивиден быһыытынан уонна ону таһынан эбии төлөбүрдэрэ арыт улуус бүддьүөтүн куоһараллар. Итинник 2017 уонна 2019 сылларга буолуталаабыта. Инньэ гынан, тыйыс усулуобуйаҕа олорор улуус социальнай инфраструктуратын сайыннарыыга, суоллары, дьиэлэри өрөмүөннээһиҥҥэ, нэһилиэнньэни өйөөһүҥҥэ кыаҕа быдан улаатар.
Арктика улуустарыттан Өлөөн кэнники биэс сылга социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга бары көрдөрүүлэринэн лиидэрдэр ахсааннарыгар сылдьар. Улуус дьаһалтата биэрэр көрдөрүүтүнэн, бу сылларга 40 элбэх кыбартыыралаах, 123 чааһынай дьиэ, 12 бөдөҥ социальнай уонна хаһаайыстыбаннай эбийиэктэр тутуллубуттар. 2019 сыллаахха Өлөөн сэлиэнньэтигэр икки хочуолунай үлэҕэ киирбит, ону таһынан саҥа ДЭС үлэҕэ киирээри турар. Улуус сиригэр-уотугар бырамыысыланнас салаата үлэлиирэ сайдыыга улахан көмөлөөх. АЛРОСА уонна кини хос тэрилтэтэ “Анаабыр алмаастара” хампаанньатын кытта түһэрсиллибит сөбүлэҥҥэ ыйылларынан, бу икки улахан тэрилтэ олохтоох нэһилиэнньэ үгэһин, сиэрин-туомун ыспакка, тыыппакка, кини сайдыытыгар тэҥҥэ үлэлэһиэхтээхтэр.
Өлөөн улууһун Харыйалаах сэлиэнньэтигэр 120/75 миэстэлээх оскуола-саат 2021 сылга үлэҕэ киириэхтээх. Эбийиэк кыттыгас үбүлээһин чэрчитинэн, ол иһигэр алмаас хампаанньатын дивиденнэрин суотугар, тутуллар. Дьэлиндэ сэлиэнньэтигэр эмиэ АЛРОСА хос тэрилтэтэ - “Анаабыр алмаастара” хампаанньа үбүлээһининэн ууну ыраастыыр ыстаансыйа тутуллуутун боппуруоһа быһаарылла сылдьар. Бу нэһилиэккэ маны таһынан “Тыа сирин кэлим сайыннарыы” федеральнай бырагыраама чэрчитинэн уонна алмаас хампаанньатын өттүттэн кыттыгас үбүлээһининэн уһуйаан тутуллуохтаах.
2018 сыл атырдьах ыйыгар Өлөөн улууһун уонна “АЛРОСА” АХ икки ардыларыгар түһэрсиллибит Сөбүлэһиинэн 2019-2023 сылларга Үөһээ Муунаҕа сир баайын туһаныы быраабын ылар иһин сыл аайы 100 мөлүйүөн үбүлээһин көрүллүөхтээх, ол үп суотугар улууска хапытаалынай тутуу хас да эбийиэгэ үлэҕэ киириэхтээх. Харчынан төлөбүрү таһынан бырагыраама иккис чааһа баар, онно хардарыта дьайсыы эбээһинэстэрэ ыйылла сылдьар. “АЛРОСА” хампаанньа өртүттэн нэһилиэнньэни хампаанньаҕа наадалаах, ирдэниллэр идэлэргэ үөрэттэрии, үлэ миэстэтинэн хааччыйыы соруга турар. Маны таһынан хампаанньа Үөһээ Муунаҕа баар эбийиэктэри үлэлэтиини “Оленек-ситим” диэн Өлөөн улууһун олохтоох автономнай тэрилтэтигэр сүктэрэн, бииргэ үлэлэһэр кыаҕы биэрдэ.
Маннык сөбүлэһии элбэх кэпсэтии түмүгэр быһаарылынна. Бу үлэ Үөһээ Муунаҕа сир баайын хостуур үлэ саҕаланыан инниттэн барбыта. Маны барытын иилээн-саҕалаан ыыппыт, ситиспит улуус урукку баһылыга Александр Иванов өҥөтө улахан. Хомойуох иһин, кини бу дьыл ыам ыйыгар соһумардык олохтон туораабыта. Биир дойдулаахтарын ытыктабылларын, эрэллэрин ылбыт талааннаах салайааччы Өлөөн эрэ улууһун буолбакка, бүтүн Арктика сайдыытыгар улахан кылааты киллэрсибитэ. Кини төрөөбүт улууһун Саха сиригэр биир бастыҥ, холобур буолар сиргэ кубулутар баҕа санаалааҕа. Дойдутун дьиҥнээх патриота Арктика тыйыс усулуобуйатыгар хайдах да үлэ кыайтарыан сөбүн, ыра санаа туоларын дакаастаабыта.
“Илкит” этнокултуурунай киин
2019 сыл ахсынньы 17 күнүгэр эбээн национальнай улууһун киинигэр -- Өлөөҥҥө “Илкит” аныгылыы этнокултуурунай киин арыллыбыта. Бу бырайыак дириҥ суолтатын уонна кэскиллээҕин өйдөөн, АЛРОСА 280 мөл.солк. көрбүтэ. Саҥа киин – эбэҥки норуотун култууратын, нэһилиэстибэтин харыстааһыҥҥа сиэрдээх хардыы. Хампаанньа хотугу сир олохтоохторун олохторо чэпчииригэр, култууралара сайдарыгар улахан интэриэстээх. Саҥа кииҥҥэ национальнай ансаамбыллар дьарыктаналлар, прикладной ускуустуба сайдар. Улуус олус элбэх талааннаах маастардардаах. Кинилэр сайдыылара эмиэ улууска улахан оруоллаах. Өлөөҥҥө маны таһынан үчүгэйкээн киинэ тыйаатыра үлэлиир.
Табаһыт күнэ
16 сыллааҕыта улуус бүттүүнүн бырааһынньыгын быһыытынан Табаһыт күнүн бэлиэтээһин саҕаламмыта. Бу – олохтоох норуоттар үгэстэрин, култуураларын, историческай уонна духуобунай нэһилиэстибэлэрин үйэтитиигэ, тарҕатыыга чаҕылхай холобур. Кулун тутарга киһи хараҕын саататар күн, кылабачыйар маҥан хаар,уһуга көстүбэт халлаан уонна норуот сүдү эньиэргийэтэ, сүргэтэ өрө көтөҕүллүүтэ бырааһынньыгы дьон-сэргэ сылы быһа, арыт олоҕун тухары өйдүү-саныы сылдьарын курдук, үтүө өйдөбүлү хаалларар кыахтыыр. Уһун кыһын кэнниттэн саас кэлиитэ хотугу сиргэ ордук кэтэһиилээх уонна үөрүүлээх. “АЛРОСА” уонна “Аныыбар алмаастара” хампаанньалар бу кэрэ бырааһынньыкка ыалдьыт эрэ быһыытынан буолбакка, тэрийээччи быһыытынан эмиэ кытталлар. Бу күн биир саамай чаҕылхай түгэнинэн 10 км уһуҥҥа табанан сүүрдүү буолар. Сүүрдүү муҥутуур кыайыылааҕар АЛРОСА сыллата 1 мөл.солк. бириис быһыытынан туруорар.
Өлөөн улууһа Саха сирин табаны иитэр улуустарыттан бастыҥнара буоларын бэлиэтиир тоҕоостоох. Аҥаардас Дьэлиндэҕэ 25 тыһыынча таба баара ааҕыллыбыта. Хомойуох иһин, кэлиҥҥи сылларга таба ахсаана аҕыйаан ылбыта. Ол эрээри кэмигэр сөптөөх бэлиитикэ ыытыллан, ахсаан чөлүгэр түспүтэ. Онно АЛРОСА улахан оруоллаах. Хампаанньа Криолитозона биологическай кыһалҕаларыгар институтун кытта Удачнинскайдааҕы хайаны байытар кэмбинээт үлэлиир сиригэр дьиикэй табалар сыҕарыйыыларын кэтээһини тэрийбитэ. Мониторинг 90 тыһыынча таба туругун кэтиир кыаҕы биэрэр. Маны тэҥэ АЛРОСА СӨ Биологическай ресурсаларга дириэксийэтин кытта “Запад” анал этэрээти тэрийэн, сокуоннайа суох бултуур дьону кытта охсуһар.
Бастатан туран, дьон
Нолуоктан киирэр үбүнэн уонна “АЛРОСА” АХ эбии көрөр харчытынан Өлөөн улууһа олохтоох нэһилиэнньэ олоҕун тупсарыыга, социальнай-экэнэмиичэскэй өттүнэн сайдыыга улахан өйөбүлү ылар. Маны таһынан демография боппуруоһа биир бастакынан турар. Улууска олус талааннаах, интэриэһинэй, норуот үгэһин харыстыыр, үүнэр көлүөнэҕэ тириэрдэр, туруу үлэһит дьон олорор. Кинилэр бэйэлэрин үлэлэринэн-хамнастарынан хотугу сир норуоттарын хатыламмат култуураларын, сиэрдэрин-туомнарын, айылҕаттан анаппыт уратыларын хайдах баарынан илдьэ сылдьаллар. Бүгүн улуус дьоно-сэргэтэ “АЛРОСА” хампаанньаны кытта ыаллыылар эрэ буолбакка, улахан уонна эйэлээх дьиэ олохтоохторо кэриэтэ буолаллар.
Андрей ШИЛОВ суруйуутун Оксана Жиркова тылбаастаата.
