Саха сирин үүнэр көлүөнэтигэр анаммыт тутаах бырайыак
Саха сирин олохтоохторо кэнчээри ыччаты тэнитэр, кэскил тэринэр, төрүүр-ууһуур, элбиир аналларын харыстыыр уонна оҕо аймах чөл буоларын ситиһэр, хараанныыр үлэ – эрэгийиэн тутуһар, өйүүр бэлиитикэтиттэн биир тутаах, тыын суолталаахтара. Ол эрээри, туох кистэлэй, чиэски сытар, суола-ииһэ суох сирдэр, холобур, Арктика кытыы бөһүөлэктэрин олохтоохторо, онно чопчу хайысхалаах (узкопрофильнай) быраастар тиийбэттэрин быһыытынан, үрдүк кылаастаах мэдиссиинэ көмөтүнэн туһанар кыахтара ончу суоҕа.
Ол иһин ийэ уонна оҕо доруобуйатын харыстыыр, бөҕөргөтөр сыалтан уонна омук генопуондатын тупсарыыга төһүү көмө буоллун диэн, “Арассыыйа ийэлэрэ” Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаата (ВОД ЯРО) бу өттүгэр көхтөөхтүк ылсан үлэлэспитэ бэлиэр 10-с сыла буолла. Бу кэм устата түөрт тыһыынчаттан тахса ийэ өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар үүнэр көлүөнэни иитиигэ көмөлөөх араас суол бырайыактары уонна бырагыраамалары толкуйдаан олоххо киллэрэллэр. Саха сиригэр “Арассыыйа ийэлэрин” тутаах бырайыага АЛРОСА өйөбүлүнэн олоххо киирэр кыахтаммыт “Чэгиэн ийэ – чэгиэн оҕо” бырагыраама буолар.
Доруобуйа көмүскэлигэр – “Чэгиэн ийэ – чэгиэн оҕо” бырагыраама
“Арассыыйа ийэлэрэ” Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Прасковья Борисова эппитинэн, тустаах үлэ үс сүрүн хайысханан барар: Хоту сиргэ дьахталлар уонна оҕолор доруобуйаларын харыстааһын, иитии уонна педагогическай сырдатыы, ыччаты ыал буолууга уонна инникигэ эрэллээх, эппиэтинэстээх төрөппүт буолан тахсарыгар бэлэмниир үлэ.
– “Чэгиэн ийэ – чэгиэн оҕо” бырайыагы өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо олус биһирээтилэр. Биһиги бу үлэни СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кытта АЛРОСА өйөбүлүнэн олоххо киллэрэбит. Алмаас хампаанньата биһигини кытта 2017 сылтан саҕалаан үлэлэһэр. Бу бырайыак чэрчитинэн, хомойуох иһин, бастайааннай өрүккэ үлэлиир чопчу хайысхалаах быраастара суох, эмчит тиийбэт өрөспүүбүлүкэ чиэски сытар оройуоннарыгар идэтийбит быраастар биригээдэлэрэ баран үлэлииллэр. Кинилэр нэһилиэнньэ доруобуйатын көрөн-истэн, бэрэбиэркэлээн, мэдиссиинэ киэҥ хабааннаах өҥөтүн оҥорон кэлэллэр.
Ону сэргэ АЛРОСА өйөбүлүнэн, Саха сиригэр Арассыыйаттан биллэр-көстөр үлэлээх, үрдүк таһымнаах эмчиттэри өрөспүүбүлүкэҕэ аҕалтаан, олохтоох быраастарга маастар-кылаастары ыыттарар, пациеннары кытта көрүһүннэрэр, исписэлиистэри сирэй көрсөн олорон, сүбэ-соргу ылалларын хааччыйар, ардыгар эпэрээссийэни да ыыттарар кыахтаахпыт, – диэн, Прасковья Петровна санаатын үллэстэр.
«Чөл ийэ – чөл оҕо» бырайыагы сүрүннээччи Яна Никитина бу маннык, чиэски улуустарга эмчиттэри сырытыннарыы ыарыы эрдэ-сылла, ыарыһах баалата илигинэ биллэн, эмтэнии кэмигэр ыытылларын хааччыйарын, ол аата, көрдөрөр, үтүөрэр эрэ кыаҕы буолбакка, сорох түгэҥҥэ, чахчыта да, дьоҥҥо иккис олоҕу бэлэхтиирин анаан бэлиэтиир.
Быйыл бу бырайыакка Мииринэй оройуонун сэргэ өссө биир хоту улууһу хабар былааннаахтар. Оттон атырдьах ыйыгар Хабаровскайтан оҕо кардиохирурун ыҥырбыттар.
«Онкология киинигэр суһаллык көрдөрөн, эбии чинчийиини түргэнник аастым»
Былырыын куорат быраастара Кэбээйи Сэбээн Күөлүгэр баран кэлбиттэрэ. Онно 300-тэн тахса киһи көрдөрүммүтүттэн 11 киһиэхэ Дьокуускайга баран эбии көрдөрүнэргэ ыҥырыы биэрбиттэр. Кинилэр ортолоругар бөһүөлэк амбулаториятыгар тиис бырааһынан үлэлиир Мария Алексеева баара. Кини:
– Биһиэхэ былырыын алтынньыга тиийэ сылдьыбыттара: гинеколог, кардиолог, онколог уонна УЗИ-га устааччы бааллара. Сэбээн Күөл – киһи эрэ тиийбэт олус ыраах сир, суола-ииһэ мөлтөх сиргэ киирсэр, эргийэн сылдьаҕын. Онон эмчиттэр тиийиилэрэ биһиэхэ бэлиэ, үөрүүлээх түгэн этэ. Көрдөрүнүөн баҕалаах элбэх. Маны таһынан доруобуйаҕа сыһыаннаах ыйытыыларга харда ыларыҥ, сүбэлэтэриҥ, билиигин хаҥатарыҥ – саныахха да астык. Холобур, эдэр ийэлэр ийэ үүтүн туһатын-көдьүүһүн, чөл туруктаах оҕону иитии уо.д.а. туһунан элбэҕи билбиттэрэ.
УЗИ-м түмүгэ туох эрэ баарын (новообразование) көрдөрбүтэ. Инньэ гынан, быраастар “эбии көрдөрүнэриҥ наада” диэн Дьокуускайга барарбар сүбэлээбиттэрэ. Ый курдугунан Онкодиспансерга кэлэн, ый устата эбии анаалыстара туттаран, дириҥ чинчийиини аастым. Хата, ыарахан диагноз буолбатаҕын истэн, үөрдүм. Ол эрээри өссө атырдьах ыйыгар манна кэлэр буоллум. Дьэ, онно чопчу быһаарыахтара: “Эпэрээссийэ наада дуу эбэтэр сэрэнэн эмтиир ордук”, – диэн.
Мария Алексеева эмчиттэр сырыыларын тэрийээччилэргэ Арктикаҕа, чиэски сирдэргэ олус наадалаах бырайыак иһин дириҥ махталын тиэрдэн туран, Сэбээн Күөл олохтоохторо быйыл эмиэ эмчиттэр тиийэн көрүөхтэрин олус баҕаралларын бэлиэтээн эттэ.
Сүрүннүүр исписэлиистэр дьиҥ олоххо уопуттарыттан
Былырыын өрөспүү-бүлүкэтээҕи 1-кы №-дээх балыыһаҕа – Михаил Николаев аатынан мэдиссиинэ Национальнай киинигэр, «Арассыыйа ийэлэрэ» ВОД ЯРО өйөбүлүнэн, саҥа төрөөбүт кырачааннар уонна кыра оҕолор хирургияларыгар маастар-кылаастар буолбуттара. СӨ Оҕо штаты таһынан кылаабынай хирура Валентина Саввина эппитинэн, бу маастар-кылааһы ыытарга анаан, Москуба Доруобуйа харыстабылын дэпэртээмэнин 13-с №-дээх Оҕо куораттааҕы килииньикэлээх балыыһатын оҕо хирургиятын сүрүннүүр исписэлиистэрин ыҥырбыттар. Бэлиэтээн эттэххэ, ити балыыһа – Пирогов аатынан Арассыыйатааҕы национальнай чинчийэр мэдиссиинэ университетын оҕо хирургиятыгар кафедратын килииньикэлээх базата буолар.
– Дойду оҕо хирургиятыгар биллэр-көстөр үлэлээх хирурдара манна – Перинатальнай киин ис иһинээҕи оҕо антенатальнай харыстабылын отделениетыгар – кэлэн хат дьахталларга пренатальнай консультациялары ыыттылар. Ийэ буолаары сылдьар дьахталлар сэргиир, сэҥээрэр ыйытыыларыгар – сиһилии быһаарыылары, сүбэлэри, оттон быраастарга – хат дьахталлары көрүүгэ-истиигэ сыһыаннаах туһалаах сүбэлэри-амалары биэрэн бардылар.
Ону таһынан Педиатрия киинин хирургия уонна урология отделениеларыгар консультациялары ыыттылар. Онно куртах-оһоҕос куолаҕайыгар уонна убаҕаһы таһаарар тиһиккэ уратылаах (аномалия), патологиялаах буолан, хирургия эмтээһинигэр сылдьар оҕолору ыҥыртаан, кинилэргэ көрдөрдүлэр. Оҕо хирурдара уонна нейрохирурдара кыттыылаах киэҥ консилиуму тэрийэн, аноректальнай атрезиялаах оҕону салгыы хайдах эмтиир, дьаһанар сөптөөҕүн сүбэлэстилэр.
Москуба быраастара кэлэ сырыттахтарына төрүөҕүттэн аһааҕырыылаахтара биллибит икки ыйыттан алта ыйдарыгар диэри үс кырачаан эпэрээссийэлэннэ. Ол – биһиэхэ, биллэн турар, сыаната биллибэт улахан уопут буолар, – диир Валентина Алексеевна.
«Доруобуйаны бэлэхтээбит быраастарга махтанабыт!»
Холобур, Лилия Кондакова хат сылдьан скринини ааһан, оҕото бүөрэ аһааҕырыылааҕын билбит.
– Хат сырыттахпына, барыта кэминэн, үчүгэй курдук этэ. Оҕом бүөрэ уратылааҕын эппиттэригэр, биллэн турар, олус куттаммытым. Быраастарым үтүө сыһыаннара уонна ити итэҕэһи туоратыахха сөбүн туһунан барытын сиһилии быһааран биэрбиттэрэ уоскуппута. Диагнозпыт: “төрүөҕүттэн 3-с истиэпэннээх гидронефрозтаах” диэн этэ, ити – олус улахан истиэпэн дэнэр эбит. Тас көрүүгэ оҕом туох да уратыта суоҕа, доруобай курдук оҕо күн сирин көрбүтэ. Софрон диэн ааттаабыппыт. Кырдьыгынан эттэххэ, бу диагноһы эрдэттэн туруорбатахтара буоллар, оҕом доруобуйатыгар кэһиллиилээҕин туһунан толкуй да киириэ суох этэ. 4 ыйыгар диэри Медкииҥҥэ кэтээн көрбүттэрэ. Ол эрээри кыралаан аллергиялыыр буолан, эпэрээссийэҕэ анаабакка сылдьыбыттара.
Алта ыйбыт туолбутугар, ыҥыран ылбыттара. “Стент олордор лапароскопическай пиелопластика” диэн эпэрээссийэни оҥорбуттара. Уолчааммын Н.Ф. Филатов аатынан Оҕо балыыһатын саҥа төрөөбүт оҕолор хирургияларын отделениетын сүрүн неанатальнай уролога Марина Левитская эпэрээссийэлээбитэ. Икки чаас устата буолбута. Биллэн турар, долгуйуу улахан этэ. Үөрүөм иһин, эпэрээссийэ ситиһиилээхтик ааспыта. Ол кэнниттэн ый буолан баран, бүөрүгэр олордубут стеннэрин этэҥҥэ ылбыттара.
Уолчааммыт билигин тоҕус ыйдаах. Үөрэ-көтө, этэҥҥэ сылдьар, аһыыра-сиирэ үчүгэй, тулатыгар буолара билэ-көрө сатыыр дьүккүөрдээх минньигэс киһичээн.
Мин “Арассыыйа ийэлэрэ” уопсастыбаннай тэрилтэҕэ уонна АЛРОСА хампаанньаҕа төрөөбүт дойдубутуттан ханна эрэ бара сатаабакка, манна олорон, үрдүк кылаастаах мэдиссиинэ көмөтүнэн туһанар кыаҕы биэрбитин иһин ис сүрэхпиттэн махтанабын. «Чөл ийэ – чөл оҕо» бырайыак баара олус үчүгэй!
Бу олус суолталаах бырайыак көмөтүнэн тэриллэр быраастар биригээдэлэрэ хас тиийбит сирдэрин аайы, тыһыынчанан дьон махталын истэллэр. АЛРОСА хампаанньата өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ сайдарыгар, туруктаах буоларыгар эрэ сүҥкэн кылааты киллэрбэт, бу курдук социальнай көҕүлээһиннэри өйүүрэ, үүнэр көлүөнэбит доруобуйата чөл, чэгиэн буоларын туһугар көмөлөһөрө үөрдэр.
