Муниципалитет үлэтин сүрүн сыалынан өрөспүүбүлүкэ, улуус, нэһилиэк олохтоохторун сөптөөх усулуобуйанан хааччыйыы буолар. Анаабыр национальнай улууһа сайдыы суолун тутуһарыгар «АЛРОСА» АХ дивиденнэрэ төһүү күүс буолаллар. Санатан эттэххэ, Анаабыр – Саха сиригэр алмаас провинциятынан ааттанар аҕыс улуустан биирдэстэрэ.
«АЛРОСА» АХ аахсыйатын дивиденнэрэ «Анаабыр национальнай (долгаан-эбэҥки) улууһа» муниципальнай тэриллиигэ туох суолталаахтарын баһылык Иван Иванович Семенов сэһэргээтэ.
– Чуолаан эһиги улуускутугар – Анаабырга – «АЛРОСА» АХ аахсыйаларын үбэ туохха туһанылларын кылгастык кэпсиэҥ дуу.
– АЛРОСА аахсыйаларын үбүн сүрүннээн маннык хайысхаларга туһана олоробут: уопсай үөрэхтээһин тэрилтэтин хаарбах туруктаах дьиэтин ахсаанын аҕыйатыы, оскуола иннинээҕи үөрэх тэрилтэлэригэр уочараты аччатыы, олохтоохтору хаарбах дьиэттэн көһөрүү, социальнай инфраструктураны сайыннарыы, эбийиэктэри тутуу, экологияны тупсарыы.
– Балар бары социальнай инвестицияҕа киирэр хайысхалар. АЛРОСА дивидениттэн үбүлэнэн улууска чопчу ханнык бырайыактар олоххо киирдилэр?
– Биһиги улууспут «Переселение граждан из аварийного жилья» өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраамаҕа хапсыбыта. Быйыл, ол эбэтэр 2020 сылга, «АЛРОСА» АХ дибидиэниттэн киирэр үбү дьон олорор дьиэтин уонна социальнай эбийиэктэри тутууга көрүөххэ диэн быһаарбыппыт. Урут да бу хайысхаҕа үлэ ыытыллара, саҥа эбийиэктэр тутуллубуттара. Холобур, 2013 сылтан саҕалаан улуус үрдүнэн уопсайа 14 тыһ. кв.м. тутуу, ол иһигэр 5 тыһ. кв.м. иэннээх 14 элбэх кыбартыыралаах дьон олорор дьиэтэ үлэҕэ киирбитэ. Маны таһынан ИЖС тутуутугар матырыйаалынан хааччыллыбыппыт. ИЖС саҥа түөлбэлэрэ – «Кэскил» уонна «Молодежная» – тутуллалларынан сибээстээн, уот, киин ититии, суол үлэтигэр үп көрүллэригэр үлэ барда. Маны барытын аҥаардас муниципальнай тэриллии эрэ кыайан уйунар кыаҕа суоҕа биллэр. Бу – дьоҥҥо, норуокка туһуламмыт көмө диэн өйдүөххэ сөп.
Урукку сылларга биһиги улууспутугар маннык социальнай эбийиэктэр тутуллан үлэҕэ киирбиттэрэ: успуорт саалата, эти астыыр сыах, урбаан инкубатора, Үрүҥ Хайа сэлиэнньэтигэр уонна «Центр бытового обслуживания» тэрилтэҕэ ПАКУ-4 ититэр хочуолунай, уһуйааҥҥа эбии тутуу, үөрэх тэрилтэлэригэр успуорт саалата, Сааскылаахха социальнай суолталаах табаардары атыылыыр ыскылааттаах маҕаһыын. Маны сэргэ социальнай эбийиэктэргэ – оскуолаҕа, почтаҕа, уһуйааҥҥа – хапытаалынай өрөмүөн барда. Хампаанньа аахсыйаларын үбүттэн Сааскылаахха 98 миэстэлээх уһуйааны тутууга үп судаарыстыбаннай-чааһынай партнерство чэрчитинэн көрүлүннэ. Күн бүгүн оскуолаҕа, уһуйааҥҥа өрөмүөн ыытыллар, Сааскылаахха этнокултуурунай киин саҥардылла турар. Үрүҥ Хайаҕа административнай дьиэ уонна Сааскылаахха саҥа хочуолунай тутуллар.
Өссө биир улахан бырайыагынан «Долган» диэн ааттаах хотугу норуоттар култуураларын уонна ускуустубаларын Арктикатааҕы дыбарыаһа үлэҕэ киирбитэ буолар. Бу дыбарыас Үрүҥ Хайаҕа тутуллан дьэндэйдэ. Киин икки этээстээх. Сүрүн идиэйэтэ өрөспүүбүлүкэ хас да сыллаах бэлиитикэтин кытта ыкса сибээстээх буолла. Ол хотугу норуоттар култуураларын, ускуустубаларын сайыннарыы, үйэтитии. Бу курдук суолталаах бырайыакка «АЛРОСА» көмө-тирэх, төһүү күүс буолбута хайҕаллаах суол. 1456 кв.м. иэннээх сиргэ хореография саала, изоустудьууйа, эбиэттиир сир, киинэ, муусука, аактабай саала уонна бибилэтиэкэ баар. Дьиэ бэйэтэ хотугу норуоттар нациаональнай истииллэринэн киэргэтилиннэ. Култуура уонна ускуустуба дырабыаһын үөрүүлээх аһыллыытыгар Ил Дархан Айсен Николаев «Киин тыйыс тымныы дойдуга олорор, айар-тутар хоту сир хоһуун дьонугар-сэргэтигэр ытыктабыл, сүгүрүйүү бэлиэтэ буолар» диэн бэлиэтээн этэн турар.
– 2019 сыл иннинэ нэһилиэктэргэ, нэһилиэнньэлээх пууннарга ууну ыраастыыр тутуулар, уу собуордара бааллара дуо?
– 2016 c. Үрүҥ Хайаҕа «Ермак» диэн кэнтиэйнэр тииптээх ууну ыраастыыр автономнай ыстаансыйаны ылбыппыт. Бу ыстаансыйа көмөтүнэн ыраас ууну бытыылкаларга кутан тарҕатабыт. Кыһын олохтоохтор муус уутун хаһаанар буоланнар, ыстаансыйаны саас, сайын, күһүн туттабыт. Саха сирин атын улуустарыгар курдук муус ордон хааллаҕына, сайын даҕаны хаһаана сытыаран иһэбит.
– АЛРОСА аахсыйатын дибидиэнин суотугар ханнык тэрээһиннэр ыытыллалларый?
– Үгэс буолбут тэрээһиннэрбит «Табаһыттар сүлүөттэрэ» уонна «Байанай» диэн булчуттар, балыксыттар бырааһынньыктарын ааттыыбыт. Бу тэрээһиннэргэ АЛРОСАттан уонна «Анаабыр алмаастарыттан» сылын аайы бэрэстэбиитэллэр кэлэллэр. «Цветок Ойкумены» диэн кэрэ буолуу уонна талаан өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэҕэ биһиги улууспутугар иккитэ ыытыллыбыта. Үп-харчы өттүгэр сүрүн көмөлөһөөччү – АЛРОСА хампаанньа. Итиэннэ атын улуустарга курдук олохтоохтору көҕүлүүр сыаллаах араас экологическай тэрээһиннэри, аахсыйалары, оскуола оҕолоругар марафоннары, успуор күрэхтэрин уо.д.а. тэрийэбит.
– Дибидиэн үбүттэн үбүлэнэр улуус таһымнаах бырагыраамалар бааллар дуу?
– Урбааны өйүүр бырагыраамабытын этиэхпин сөп. Сыл аайы биирдиилээн урбаанньыттарга – саҥа саҕалааччыларга уонна хаһыс да сылларын дьарыгырар уопуттаан дьоҥҥо – күрэхтэр ыытыллаллар. Ол түмүгүнэн кинилэргэ грант, субсидия көрүллэр.
– Оттон чуолаан нэһилиэнньэҕэ туох көмө оҥоһулларый?
– Уустук балаһыанньаҕа түбэспит, онкологическай ыарыылаах дьоҥҥо материальнай көмө оҥоһуллар.
– 2019 сыл дивиденин хайдах тыыран олороҕутуй?
– АЛРОСА аахсыйатын дибидиэнэ Аан дойду ырыынагыттан тутулуктаах. Ол иһин кээмэйэ араас буолар: сороҕор элбэх, сороҕор арыый аҕыйах. Бүтүн дойду үрдүнэн уустук балаһыанньа бүрүүкээн дивиденд урукку сыллардааҕар аччыыр сибикилээҕин өйдүүбүт. Ол да гыннар үлэ күргүөмнээхтик бара турар. Аллара түһүү кэнниттэн хаһан баҕарар үөһэ тахсыы баар буолар. Санаабытын букатын түһэрбэппит, үчүгэйгэ эрэнэбит.
Ол курдук билигин, эрдэ этэн аһарбытым курдук, Сааскылаах орто оскуолатыгар, уһуйааныгар хапытаалынай өрөмүөн барар, «Алмаас» этнокултуурунай киин саҥардыллар. Өссө саҥа хочуолунай тутуута саҕаланна. Саҥа түөлбэлэргэ ууну хачайдыыр ыстаансыйа бырайыагын оҥорон сакаастаатыбыт. Маны кытта тэҥҥэ тутуу былаһааккатын олоххо киллэрэр былааннаахпыт.
– Анаабырга «АЛРОСА» хампаанньа дивиденин таһынан атын дохуот (недивидендные доходы) киирэр дуу?
– Алмаас провинциятынан ааттанар атын улуустарга курдук, «АЛРОСА» АХ уонна «Анаабыр национальнай (долган-эбэҥки) улууһа» МТ сөбүлэҥ түһэрсибиппит. Ол сөбүлэҥ чэрчитинэн барыстаахтык хардарыта үлэлэһии барар, улуус тэрээһиннэрин үбүнэн хааччыйыы көрүллэр. Сылын аайы дуогабар түһэрсэбит. Атын да тэрээһиннэргэ өйөбүл буолаллар. Холобур, оҕолор сэллиги утары прививканы ылалларыгар, саҥа дьыллааҕы бэлэх оҥорууга уо.д.а. көмөлөспүттэрэ. Маны таһынан «АЛРОСА» хампаанньа хос тэрилтэтэ – «Анаабыр алмаастара» АУо – кытта эмиэ ыкса алтыһан үлэлиибит. Улуус социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар көхтөөхтүк кытталлар, олохтоохтору үлэнэн хааччыйарга көмөлөһөллөр.
– АЛРОСАны кытта бииргэ үлэлэһэр бырайыактаргытыттан ханныктары чуолаан ааттыаххын сөбүй?
– Арктика улуустарыгар барыларыгар кэриэтэ уопуттаах педагогическай каадырынан хааччыйыы кыһалҕата сытыыктык турар. Биһиги оройуоммутугар бу кыһалҕа эмиэ баар. Манна араас суолу тобулабыт. Олортон биирдэстэрэ – «АЛРОСА» АХ өйөөн педагогическай үлэһити кытта үс өрүттээх дуогабар түһэрсии. Бастыҥ көрдөрүүлээх, ситиһиилээх педагогка 100 тыһ. суумалаах грант бэриллэр.
– Ааспыт сылга Мииринэйгэ ыытыллыбыт Инвестфорум түмүгүнэн алмаас провинциятын улуустара уонна СӨ Бырабыыталыстыбата түһэрсэр дуогабардарыгар уларытыылар киирбиттэрэ. Ол иһигэр инбэстииссийэлээх уонна инбэстииссийэтэ суох ороскуокка сыһыаннаах уларыйыы баара. Ити уларыйыы Анаабыр улууһугар хайдах дьайда?
– Урукку өттүгэр инбэстииссийэҕэ АЛРОСА аахсыйатын дибидиэнин 90 %-на барара. Саҥа кэнсиэпсийэ ирдэбилинэн ол аны 60 %-тан итэҕэһэ суох диэн буолла. Маны таһынан бу Инвестиционнай форумҥа Саха сирин арҕааҥҥы өттүгэр тыа хаһаайыстыбатын сайыннарар кэнсиэпсийэни олоххо киллэрэр туһунан этиллибитэ. Ол чэрчитинэн МУП баазатыгар муниципалитет бэйэтин күүһүнэн эттэн уонна балыктан оҥорон таһаарар бородууксуйатын сайыннарар уонна кээмэйин улаатыннарар. Анаабыр улууһун таһыгар, чуолаан эттэххэ, Саха сирин арҕааҥҥы өттүгэр оҥорон таһаарбыт бородууксуйабытын хайдах тарҕатарбытын толкуйдуубут. Биһиги бородууксуйабыт сылын аайы ыытыллар тыа хаһаайыстыбатын быыстапка-дьаармаҥкатыгар иккис төгүлүн үрдүк сыанабылы ылбыта. Биллэн турар, кыһалҕалар эмиэ бааллар. Олортон биирдэстэрэ – астыыр дьиэбит уонна тэриллэрбит эргэрдилэр. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин өйөбүлүнэн баар кыһалҕалары туоратан, оҥорон таһаарар бородууксуйаларбытын саҥа таһымҥа таһаарыахпыт, сайыннарыахпыт диэн эрэнэбит.
Онон инбэстииссийэлээх уонна инбэстииссийэтэ суох ороскуот өлүүтүгэр уларыйыы киирбитэ улууспутугар улахан суолталаах. Бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатын сайыннарыыга кыах курдук көрөбүн.
***
Кэпсэтиибит түмүгэр Иван Иванович “АЛРОСА” АХ дибидиэниттэн киирэр үп ханна барарын уонна хампаанньа өйөбүлүнэн тэриллэр тэрээһиннэр тустарынан улуус баһылыгын сыллааҕы отчуотугар дьокутааттар уонна олохтоохтор иннилэригэр сырдаталларын эттэ. Маны таһынан отчуот “Анаабыр уоттара” улуус хаһыатыгар бэчээттэнэр эбит.
Андрей ШИЛОВ суруйуутун Диана КЛЕПАНДИНА тылбаастаата.
