“Карина” киинэ өрөспүүбүлүкэ үгүс киинэ тыйаатырыгар, кулуубугар көстө турар. Бу киинэни көрбүт эрэ дьон бары хайдах курдук уйадыйан, долгуйан ылбыттарын, бэл, эр дьоммут туттуммакка, харахтарын уутун туора-маары соттубуттарын кэпсииллэр. Марианна Сиэгэн эрэллээх хамаандатын кытары бу киинэни кэмигэр устубут. Бэйэтэ да этэрин курдук, “Карина” киинэ билиҥҥи уустук кэмҥэ хас биирдиибитигэр сырдык эрэли үөскэтэр, күүһүгэр күүс эбэр оруоллаах.
Мин эмиэ киинэ премьератыгар ыҥырыллан, киинэ чахчы үчүгэйдик уһуллубутун, артыыстар анаммыт курдук талыллыбыттарын, оонньообуттарын, чуолаан кыра кыысчаан оруолун арыйбытын сөҕө көрдүм. Киинэҕэ киһи омнуолуура, сүөргүлүүрэ, тутуһара-хабыһара кырдьык суох. Идэтийбит дьон устубуттара, үлэлээбиттэрэ тута биллэр. Дьиҥнээх Карина Чикитова баара-суоҕа түөрт саастааҕар хара тыаҕа мунан, 12 күн устата хайдах курдук аччыктыы, тоҥо, сордоно-муҥнана сылдьаахтаабытын киһи өйүгэр батарбат. Оччолорго кыысчаан тыыннаах көстүбүтүгэр өрөспүүбүлүкэ эрэ буолуо дуо, аан дойду дьоно бары төһөлөөх үөрбүппүтүй?! Ол кэмтэн уон сыл ааста.
Марианна СИЭГЭН бэйэтэ продюсердаан туруорбут “Карина” киинэтэ күн сирин көрдө. Инникитин аан дойдуга тахсан, арҕааҥҥы дойду “адьырҕаларын” кытары уҥа-хаҥас бырахсыа турдаҕа диэн эрэнэбин.
Быыһааччылар үлэлэрин хайдах баарынан көрдөрдүбүт
Марианна СИЭГЭН, “Карина” киинэ туруорааччыта, продюсера:
– Бу мин тохсус “оҕом” буолар. Туруорааччы-режиссерунан бастакыбын үлэлээтим. Киинэни икки сыллааҕыта Өлүөхүмэ улууһугар, Карина муммут сириттэн чугас тиийэн, устубуппут. 150 киһилээх халыҥ хамаанданан балаакканан сытан үлэлээбиппит. Бу киинэнэн саха норуотун дьулуурун, дьүккүөрүн, өйүн-санаатын, айылҕаны кытта ситимин көрдөрүөхпүн баҕарбытым. Карина Чикитова бэйэтэ тулуур, олоххо тардыһыы, инникигэ эрэл, күүстээх буолуу тыыннаах туоһута, сүдү бэлиэтэ буолар. Ону сэргэ, Быыһыыр сулууспа байыастара идэлэригэр бэриниилээхтэрин, киһи олоҕун быыһыыр туһугар туохтарын да кэрэйбэккэ, эрэллэрин сүтэрбэккэ үлэлииллэрин көрдөрдүм. Кинилэр бааллар – дьиҥнээх Дьоруойдар. Валерий Андросов устар кэммитигэр биһигини кытта тэҥҥэ сылдьан сүбэлээбитэ. Түгэни туһанан, Быыһыыр сулууспа үлэһиттэригэр, салайааччы Николай Находкиҥҥа, Валерий Андросовка уонна да атын байыастарга барҕа махталбын тиэрдэбин.
Быһылаан буолбута быйыл номнуо уон сыл буолла. Бүгүҥҥү уустук кэмҥэ дьон-сэргэ киһилии сыһыана, сырдыкка тардыһыыта олус суолталаах. Маннык киинэлэр биһиэхэ ону тиэрдиэхтэрин, итэҕэтиэхтэрин баҕарабын. Хас биирдии киинэ бэйэтэ туспа иччилээх. “Карина” киинэ дьиҥнээх түбэлтэҕэ олоҕурбут буолан, бэйэтэ ураты күүстээх, тыыннаах, дууһалаах. Күндү Сахам сирин дьоно, “Карина” киинэбитин сэҥээрэн көрбүккүтүгэр барҕа махтал!
Киинэ сүрүн дьоруойа – быыһааччы уол. Марианна бэйэтэ эрдэ кэпсээбитинэн, бу дьоруой хомуур уобарас буолар. Муммут киһини көрдүүргэ уон эрэ күн биэрбиттэрин үрдүнэн, Николай Находкин бэйэтинэн быһаарыныы ылынан, кыысчаан тыыннаах көстөр дьолугар, өссө икки күн эбии көрдүүргэ сананаллар. Манан быыһааччылар сыччах этиллибити эрэ толорбокко, “баҕар, тыыннаах буолуо” диэн түүннэри-күнүстэри, сылайары-элэйэри билиммэккэ көрдөөбүттэрин илэ көрдөрдүлэр. Кинилэр хайдахтаах курдук дьоруойдуу үлэлииллэрин, идэлэригэр эппиэтинэстээхтэрин, бэриниилээхтэрин көрдүбүт. Вячеслав Лавернов идэтийбит артыыс уонна бэйэтэ Өлүөхүмэттэн төрүттээх буолан, киинэҕэ бары күүһүн, кыаҕын, дууһатын ууран туран уобараһын арыйбыта көстөр. Бэйэтэ этэринии, дойдутун сирэ-уота оонньууругар көмөлөстөҕө буолуо.
Халыҥ хамаандалыын көрсүһүүттэн
Муус устар 15 күнүгэр киинэ хамаандата суруналыыстары кытары көрүстэ. Атах тэпсэн олорон кэпсэттибит, санаабытын үллэһиннибит. Туруорааччы-режиссер Марианна Сиэгэн бэйэтэ төһө да ыраах сырыттар, куйаар ситиминэн холбонон, бары ыйытыыга сиһилии хоруйдаата, санаатын эттэ. Манна хамаанданы иилээн салайа сылдьар Сардаана Сыромятникова, сценарист Мария Находкина уонна артыыстар суруналыыстар санааларын иһиттилэр, ыйытыыларга хоруйдаатылар.
Мария НАХОДКИНА, киинэ сценариһа:
– Урукку киинэлэрбэр устууга кыттыспат эбит буоллахпына, бу сырыыга толору сылдьыстым. Иккис идэбинэн, Наайдабытын дьарыктаатым (дрессировка).
Суруйуубар, бастатан туран, хас биирдии дьоруойум ис туругун, өйүн-санаатын, дууһатын кыланыытын, тугу этэ сатыырын, быһыытын-майгытын, ыксаллаах түгэҥҥэ өй-сүрэх мөккүөрүн көрдөрүөхпүн баҕарбытым. Киинэҕэ омсолоох дьоруойдар эмиэ бааллар. Өскөтүн көрөөччү киинэни көрө олорон кыыс эбэтин дуу, куруук бойкуоттуур волонтеру дуу абааһы көрбүт буоллаҕына – биһиги сыалбытын сиппиппит. Кыысчаан тыаҕа сылдьан ийэтин ыҥыран сордонорун, аччыктаан, тоҥон ытыырын көрөөччүгэ тиэрдэ сатаатыбыт. Көрөөччүлэр кыыһы аһынан, долгуйан ытаабыт буоллахтарына – дууһаларын кылын чахчы таарыйбыт эбиппит. Ол – биһиги сыалбыт этэ.
Екатерина ШАПОШНИКОВА, уопсай тас көстүүгэ, көстүүмҥэ эппиэттээх туруорааччы-худуоһунньук:
– Марианна Сиэгэни кытта хас даҕаны киинэҕэ бииргэ үлэлээтим. Бу киинэни бастаан чугас улууска устар санаалаах этибит эрээри, Өлүөхүмэ айылҕатын, кини ураты тыынын тиийэн илэ көрөн баран, тута “манна бэйэтигэр устуохха наада эбит” диэн өйдөөбүппүт. Айылҕатынан, көстүүтүнэн, чахчы да, атын улуустарга майгыннаабат ураты сир эбит. Өлүөхүмэ хас биирдии ыалын олбуоругар таһырдьа килиэп буһарар атахтаах нуучча оһоҕо баар буолар эбит. Ол – өлүөхүмэлэр уратылара. Ол оһоҕу киинэбитигэр эмиэ киллэрбиппит.
Карина таҥаһыгар мин хас даҕаны тэҥ былааччыйаны, колгуокканы уонна икки эрэһиинэ саппыкыны булбутум. Мэлдьи саппаастаах сылдьабыт. Ону сэргэ, дьэ, олох кимиэхэ да суох эргэ куурканы булбутум. Ханна даҕаны оҕолор эдьиийдэрин, убайдарын кууркаларын кэтэр буоллахтара. София уобараһын бэйэтэ оҥорор этэ. Кыратын көрүмэҥ – кини дьиҥнээх артыыс курдуга, туруорааччы тугу этэрин барытын эндэппэккэ толорон иһэрэ. Түргэн баҕайытык ытыан да, күлүөн да сөп. Кыра оҕо уобараһыгар барсар эрээри, кирдээх таҥаһы кэтимиэн сөп этэ. Ону кини “таҥаһым куһаҕан” диэн биирдэ даҕаны хаппырыыстаабатаҕа, тугу таҥыннарарбытын барытын кэтэрэ. “Киинэҕэ уһулла сылдьабын” диэн өйдүүрэ. Онтун хайдах эрэ барытын оонньуу курдук ылынара. Кутталлаах түгэннэргэ атын кыыһы оонньоппуппут. Василина диэн Өлүөхүмэ бэйэтин оҕото баара, Софияттан кыратык улахан этэ. Үөһэттэн ол кыыспыт төкүнүйэн түспүтэ. Василинабыт эмиэ олус талааннаах оҕо, тугу эппиппитин барытын улахан киһилии толорон иһэрэ.
Кыракый София
Карина оруолугар оччолорго биэс саастаах София Прибылых оонньообута. Кини билигин Саха гимназиятын бастакы кылааһыгар үөрэнэр. София бэрт чобуо, көрөрө-истэрэ сытыы, симиттэр, кыбыстар диэни өссө билэ илик курдук. Кариналыын эдьиийдии-балыс курдук көрсүбүттэрин, кэпсэппиттэрин куйаар ситимигэр көрбүппүт.
Кыракый артыыс ийэтэ Евдокия ПРИБЫЛЫХ:
– Киинэ уһуллуохтааҕын, онно Карина оруолугар артыыс кыыһы көрдүүллэрин туһунан интэриниэт ситимиттэн билбитим. Билэр дьонум эмиэ: “Софияны кастиҥҥа кытыннарбаккын дуо?” – диэн биллэриини ыыппыттара. София бэйэтэ кыра ыттаах. Ол ытыныын оонньуу сылдьарын биидьийэҕэ устан баран, хаартыскатын кытары ыытан кэбиспитим. Онтон ый буолан баран, кастиҥҥа ыҥырбыттара. Олус элбэх баҕалаах оҕо кэлбит этэ. Бастаан 40 оҕо иһигэр киирбиппит, онтон – уон. Ол кэннэ икки оҕо хаалбытыттан Софияны талбыттара.
Оччолорго кини түөрт аҥаар эрэ саастааҕа. Соһуйуом иһин, кыыспыт хара бастакыттан бэйэтигэр олох эрэллээҕэ. Уһулар кэмнэригэр мин кыыспын кытары барсан тэҥҥэ сылдьыспытым. Уустук, кутталлаах түгэннэргэ, биллэн турар, ийэ быһыытынан долгуйарым, куттанан да ыларым. Ол гынан баран, Марианналаах олус үчүгэйдик сыһыаннаһан илдьэ сылдьыбыттара, барытын бэйэлэринэн көрдөрөн, арыт оонньуу ньымаларын тутуһаллара. Инньэ гынан, кыыс олох ыарырҕаппатаҕа, кыҥкыйдаабатаҕа, барытын тулуйбута.
София ПРИБЫЛЫХ:
– Мин киинэҕэ уһуллубуппуттан олус үөрэбин. Тыаҕа сылдьар кэммэр олох куттамматаҕым. Онно эдьиийдэрим, убайдарым – бары аттыбар бааллара. Марианна мэлдьи мин аттыбар сылдьыбыта. “Ытаа” диэбиттэригэр дьиҥнээхтик ытаабытым, ытаатахпына эрэ дьиэбэр барар буоллаҕым. Мин билигин наһаа элбэх эбэлээхпин, эһэлээхпин, эдьиийдэрдээхпин, убайдардаахпын. Каринаны кытта билистим, кини билигин миэхэ эдьиий курдук буолла.
Эбэлээх эһэ оруола эмиэ табыллыбыт
Саха киинэтэ буолан эбитэ дуу, улахан ыһыыта-хаһыыта, аймалҕана суох. Кыыһы көрдөөһүн хайдах эрэ ураты чуумпутук ааста. Карина эһэтин уонна эбэтин оонньообут артыыстар бэйэлэрэ да уобарастарын табан көрдөрдүлэр. Кыыс эбэтэ кинини буруйдуулларыттан эбитэ дуу, барыларыгар кыыһыра санаан, бэйэтигэр бүгэн хаалар. Ону Сандаарыйа Ноговицына бэркэ тапта. Киинэҕэ биир эмиэ омсолоох дьоруой баар буоллаҕа. Көрөөччү кини дьыалайдаабатыттан кыһыйбыта-абарбыта өйдөнөр. Киинэ дьиҥ олоххо олоҕурбатаҕа эбитэ буоллар, саха дьахтара оҕотугар наадыйбатын көрдөрбүттэр диэххэ сөбө буолуо. “Дьиҥнээҕэр майгынната сатаатахтара буолуо” диэн санааҕа кэлэбит. Ол гынан баран, эбэ барахсан “кыыһы буллубут” диэн биллэрбиттэригэр, “өлүгүн” дии санаан уйа-хайа суох сиэнин кытта ытаһан бараахтыыллар. Ол аата, кини санаарҕабылын, кутталын, бэйэтин буруйдана саныырын бүүс-бүтүннүү иһигэр тута сылдьаахтаатаҕа.
Сандаарыйа НОГОВИЦЫНА, Чурапчы улууһун олохтооҕо, Карина эбэтин оонньуур:
– Мин омсолоох дьоруойу оонньообут буоламмын, дьон “абааһы көрүүтүгэр” барбытым сэрэйиллэр. Карина дьиҥ эбэтигэр майгынната сатаабыт буолуохтаахтар. Эмээхсин олохтон сылайбыт, хал буолбут, мэлдьи кыйахана сылдьар. Ханнык баҕарар сиргэ маннык дьону көрсүөххэ сөп. Киинэ уһуллар кэмигэр Софиябытыныын бары бииргэ, “дьиҥнээх” ыал курдук олорбуппут. Кыыспыт биһигини күн бүгүҥҥэ диэри “эбээ, эһээ” диэн ыҥырар. Хамаанда үлэтин олус сөбүлээтим. Урут хаһан даҕаны киинэҕэ уһуллубатах киһи холонон көрдүм, омсолоох дьоруой уобараһын син арыйа сатаатым дии саныыбын.
Петр БАСНАЕВ, Карина эһэтин оонньуур:
– Биһиги урут бары даҕаны бу быһылааны истэн улаханнык долгуйбуппут. Быыкаа кыыс хайдах собус-соҕотоҕун тайҕаҕа уонтан тахса хонук сылдьыбытын киһи сатаан санаабат. Тыыннаах көстүбүтүгэр олус үөрбүппүт, долгуйбуппут. Мин Марианна Сиэгэн урукку киинэтигэр оонньообутум, онон, миигин эрдэттэн билэр этэ. Дьиҥэр, бэйэм тыйаатыр артыыһа буолан, киинэҕэ уһулларбын соччо сөбүлээбэппин. Ол да буолар, бу быһылааны билэр буолан, тута сөбүлэспитим. Карина эһэтэ тыа киһитэ буоллаҕа: айылҕаҕа сыстаҕас. Хос сиэнэ сүппүтүгэр, Эбэттэн ыгылыйа сылдьар туругун туттуммакка күүстээх соҕустук көрдөһөрө кини уобараһын, киинэни күүһүрдэн биэрбитэ. Ханнык баҕарар кырдьаҕас, сиэнэ сүттэҕинэ, айманара биллэр.
Дьэ, чахчы, киинэни көрбүт эрэ дьон бары олус долгуйбуттар, уйадыйбыттар, оҕо көстүбүтүттэн дьоллонон ытамньыйбыттар. Чахчы, бу киинэ тоҥ сүрэхтээҕи да ытатар, долгутар ураты тыыннаах эбит. Уон сыллааҕыта буолбут быһылааны бу баардыы санатта, быһылаан иһигэр киллэрэ сырытта. Кыра кыысчаан көстүбүтүн бары даҕаны дьиҥнээхтии көрбүт курдук долгуйдубут быһыылаах. Бука, бары өттүнэн табыллыбыт киинэ эрэ дьону ураты турукка киллэрэн эрдэҕэ.
Бэлэмнээтэ Туйаара СИККИЭР.
