Тумус туттар күндү киһибит...

Олоҕун сыллара: 28.05.1955 - 10.12.2023

Подробности

Геннадий 1955 сыл ыам ыйын 28 күнүгэр Үөһээ Бүлүү улууһун Далыр нэһилиэгэр Егор Николаевич уонна Матрена Семёновна Отовтар дьиэ кэргэннэригэр күүтүүлээх маҥнайгы уол оҕонон күн сирин көрбүтэ. Оччолорго аҕабыт Егор Николаевич баартыйа уурааҕынан мөлтөх туруктаах тыа хаһаайыстыбалаах нэһилиэктэри өрө тардар сыаллаах Далыр, Хоро, Оҥхой, Маҥаас, Дүллүкү, онтон эмиэ Хоро нэһилиэктэринэн көһө сылдьан үлэлээбитэ. Көһүү аайы Геннадий, номнуо илии-атах, көмө киһитэ буолан, дьоммутун кытары тэҥҥэ сылдьыһара.

Элбэх оҕолоох ыалга улахан уол оҕонон төрөөн, кыра сааһыттан үлэҕэ эриллибитэ-мускуллубута, олус эппиэтинэстээх буола улааппыта. Эрдэҕэс сааһыттан бырааттарыгар, балыстарыгар холобур буолан, үөрэххэ-үлэҕэ сирдээччи, сүбэһит буолбута. Баара-суоҕа 15 эрэ саастаах уолчаан улуус түгэх нэһилиэгэр, Маҥааска, 8-с кылааһы үөрэнэн бүтэрэн, Н.Г. Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэнэ киирэр. Оччолорго үөрэххэ туттарсыыга улахан ирдэбил турара: үрдүк үөрэххэ буолуохтааҕар орто да үөрэххэ киирии уустуга. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа, кырата суох куонкуруһу ааһан, туттарсан киирэн үөрэнэр. Үөрэҕэр дьоҕурдааҕын учууталлара хойукка диэри ахталлара. Үөрэнэ сылдьан, училищеҕа үөрэнэр кыыһы, таптала Дусяны – Евдокия Егоровнаны – көрсөн, сүрэхтэрин холбоон ыал буолаллар. Үөрэхтэрин бүтэрэн, Саха судаарыстыбаннай университетыгар салгыы үөрэнэн үрдэтинэллэр. Иллээх дьиэ кэргэн түөрт кыыс оҕолоноллор, кыргыттарын Ньургустаана, Хаарчаана, Айыына, Сардаана диэн сахалыы сүрэхтииллэр.

Геннадий идэтинэн маҥнай 1975 сыллаахха Орто Халыма оройуонун Эбээх оскуолатыгар учууталлаабыта. Үтүө суобастаахтык үлэлээн, үлэтин быыһыгар бэйэ үөрэхтээһининэн тиһигин быспакка дьарыктанара, элбэҕи ааҕара. Геннадий үөрэххэ сыһыанын биир уратыта – оҕо сааһыттан кинигэни таптаан, умсугуйан туран ааҕара. Ол иһин элбэҕи билэрэ-көрөрө, ол билбитин-көрбүтүн дириҥник хорутан ырытар дьоҕурдааҕа.

1980 сыллаахха Орто Халыматтан Үөһээ Бүлүүгэ көһөллөр. Дойдутугар тиийэн, Үөһээ Бүлүү 1-кы нүөмэрдээх орто оскуолатыгар учууталынан, интэринээккэ сэбиэдиссэйинэн ананан үлэлиир.

Үлэлии сылдьан, 1983 сыллаахха үлэтин хайысхатын тосту уларытар. Үөһээ Бүлүүгэ ис дьыала отделыгар силиэдэбэтэлинэн үлэлии киирэр. Силиэдэбэтэлинэн үлэлээбит сылларын тухары идэтигэр бэриниилээҕэ, ураты кыһамньылааҕа. Ол курдук хайдах баҕарар уустук дьыаланы ситиһиилээхтик тиһэҕэр тиэрдэринэн, үтүө суобастаах үлэһит быһыытынан биллибитэ. Бэйэтигэр да, дьоҥҥо да ирдэбиллээҕэ. Бу да үлэтигэр билиитин хаҥатарын, үөрэнэрин тохтоппотоҕо. Үлэтэ үтүө түмүктэрдээҕин бэлиэтээн, 1986 сыллаахха Аллараа Бэстээхтээхтээҕи ис дьыала силиэстийэлиир отделыгар начаалынньыгы солбуйааччынан аныыллар. Салгыы 1988 сыллаахха Эдьигээннээҕи, онтон дьалхааннаах 90-с сылларга Дьокуускай куораттааҕы ис дьыала управлениетыгар үрдүкү силиэдэбэтэлинэн ананан, 1995 сылга диэри үлэлиир. Үрдүк таһымнаахтык, ситиһиилээхтик үлэлии сылдьан, милииссийэ мойуора сыбаанньалаах биэнсийэҕэ тахсар. 1997 сылтан САПИ корпорацияҕа куттала суох буолуу сулууспатыгар сүрүннүүр исписэлииһинэн үлэлиир. Үлэлиир сылларыгар Саха АССР уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин ИДьМ Бочуоттаах кыраамататынан, Махтал суруктарынан хас да төгүл наҕараадаламмыта. Эҥкилэ суох үлэтин, үлэтигэр үрдүк сатабылын иһин «Охранная деятельность России» бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта.

2000 сыллартан быраата Николай Егоровичка көмө буола таарыйа, кини чааһынай тэрилтэтигэр сүрүн исписэлииһинэн үлэлээбитэ. Кэлиҥҥи сыллартан 2023 сыл сэтинньитигэр диэри куттала суох буолуу сулууспаҕа үлэлии-хамсыы сылдьыбыта...

Геннадий Егорович – кэргэнэ Евдокия Егоровналыын 49 сыл бииргэ олорон, улахан, иллээх дьиэ кэргэн аҕа баһылыга буолан, оҕолорун үтүө дьон гына иитэн таһааран, үөрэттэрэн, ыал оҥортоон, олохторун тэрийэн, элбэх сиэн тапталлаах эһэлэрэ. Бултуурун олус сөбүлүүрэ. Дойдута Кулуһуннааҕын – Трудовойун олус да таптыыра, ахтара! Сылга хайаан да дойдутугар тиийэн, ахтылҕанын таһааран кэлэрэ. Кэлэр саас эмиэ дойдутугар тиийиэҕин торумнуура, бэлэмнэнэрэ...

Бу санаатахха, убайбытын айылҕа дэгиттэр талаанынан лаппа хадаҕалаабыт эбит. Эдэр сылдьан олус үчүгэйдик, худуоһунньуктан итэҕэһэ суох, уруһуйдуура. Хаартыскаҕа түһэриинэн үлүһүйэрэ, түһэрбитэ барыта дириҥ ис хоһоонноох, бөлүһүөпүйэлээх буолара. Түһэриитин ракурсун араастаан бэркэ табара уонна олус хаачыстыбалаахтык бэчээттээн таһаарара. Байааҥҥа, аккордеоҥҥа олус да үчүгэйдик оонньуура! Муусука доҕуһуоллаах ис-иһиттэн иэйэн туран ыллаатаҕына, куолаһа наһаа үчүгэй, киэҥ диапазоннаах буолара. «Майа сайына, Кэрэ киэһэтэ...» ырыаттан саҕалаан «У фонтана, где растет каштан...» диэн тыллардаах нуучча ырыатыгар тиийэ наһаа үчүгэйдик толороро. Эдэр сааһыттан уһанар дьоҕурдааҕа, тутууга сыһыаннааҕа. Туппута барыта бэрт ыраас, сатабыллаах, мындырдаан, ымпыктаан-чымпыктаан оҥоһуллубут буолара.

Гена биир ураты талаана – кини суруйар дьоҕура. Суруйарга оҕо эрдэҕиттэн сыстаҕас этэ. Сэбиэскэй кэмҥэ «Бэлэм буол» оҕо хаһыатыгар талааннаах оҕолор айымньылара бэчээттэнэллэрэ, кинилэр ортолоругар Гена кэпсээнэ эмиэ бэчээттэммитэ. Быраата Георгий Егорович ахтарынан: «Маҥааска олордохпутуна этэ, 1972–73 сылларга быһыылааҕа, «Бэлэм буолга» улахан баҕайы кэпсээнэ тахсыбыта. Ол кэпсээнигэр өссө үчүгэй баҕайы ойуу сыһыарыллыбыт этэ – эһэтэ уол сиэниниин кутаа уот аттыгар олороллоро. Ол кэпсээни наһаа сөбүлээн, хаста да хатылаан ааҕар этим. Ол хаһыаты син хойукка диэри сүтэрбэккэ илдьэ сырыттыбыт быһыылааҕа».

Кини суруйууларын өрөспүүбүлүкэ үгүс ааҕаач­чылара таптаан ааҕар буолбуттара. «Сарбыллыбыт дьылҕа» айымньытын Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа Зоя Багынанова ситим нөҥүө киэҥ эйгэҕэ ааҕан иһитиннэрбитэ. Кини айымньыларын таптаан ааҕааччылартан биирдэстэрэ Руслан Иванович Николаев бу курдук суруйар: «Кулуһуннааҕын сааскы айылҕата тиллиитин хоһуйан суруйбутун ааҕан олорон, сөрү диэн сөхпүппүн олох умнубаппын! Харахпар олох бу баардыы ойууланан, ол хартыына дьэргэс гына түһэргэ дылы гыммыта ээ! Чахчы, төрөөбүт тылын имитэн-хомутан суруйар эбит этэ! Атыыр сылгы туһунан хаһыаттан эмиэ ааҕарым. Тып курдук мааны тыллаах-өстөөх суруйуулар... Детектив жанрыгар эмиэ олус табыллан суруйар эбит этэ... Хайаан да айыахтаах, суруйуохтаах талаан Орто дойдуга кэлэн баран, хомолтолоохтук былдьанна». Өссө атын ааҕааччы: «Үүтээн дневнигин» суруйбутун көрөн, сөрү диэн сөхпүтүм, бэлэм суруйааччы эбит диэн санаабытым». Ити курдук атын да ааҕааччылар санааларын эппиттэрэ элбэҕи этэр. Кэлин хараҕынан мөлтөөн, суруйарын тохтоппута, элбэх айымньыта ситэри суруллубатаҕа... Доруобуйата кыайбыта буоллар, олоҕун толору олорбута буоллар, саха литэрэтиирэтигэр улахан суруйааччы буолуоҕун анал үөрэхтээхтэр бэлиэтээбиттэрэ.

Убайбыт барахсан дьоҥҥо үтүө сыһыанынан, үөрүнньэҥ майгытынан, аҕалыы кыһамньытынан уратылааҕа. Ыарахан ыарыыга ылларан да баран, тиһэх күнүгэр диэри эрдээхтик тулуйан, санаатын күүһүнэн олох туһугар охсуһа, туруулаһа сатаата... Кини олоҕун, кини ситэрбэтэҕин ыччаттара салгыахтара. Күндү киһибит, быдан дьылларга быраhаай! Эн сырдык мөссүөнүҥ, үтүө майгыҥ өйбүтүгэр, сүрэхпитигэр өрүү тыыннаах буолуоҕа.

Ийэтэ, кэргэнэ, кыргыттара, күтүөттэрэ, сиэннэрэ, бииргэ төрөөбүттэрэ,

сиэн бырааттара, балыстара.