Бу күннэргэ Хабаровскай кыраай баһылыга Сергей Фургалы эмискэччи тутан, Москубаҕа илдьэн, силиэстийэлиир изоляторга симэн баран, дьыала тэрийэн эрэллэр. Буруйа – кини өлөрүөхсүт, 2004-2005 сыллардаахха биисинэскэ атастарын “сакаастаабыт”...

Итинэн сибээстээн, былырыын Иркутскай уобалас ууратыллыбыт күбүрүнээтэрэ, хомуньуус Сергей Левченко Фургал, Путин уонна былаас баартыйатын туһунан туох санаалааҕын быһа тардан аҕалабыт. Кириэмил бэйэтэ туспа санаалаах, ситиһиилээх баһылыктары, бэлиитиктэри эрэсиимҥэ кутталлаах күрэстэһээччилэр диэн ылынар. Онон хайа сатанарынан туората, “хомуйа” сатыыр.

Биир оннук сиэртибэ – Иркутскай уобалас күбүрүнээтэрэ Левченко. Кини 2015 сыллааҕы быыбар бырачыастыыр долгунугар уйдаран, Иркутскай уобалас күбүрүнээтэринэн талыллыбыта. Хомуньуус- күбүрүнээтэр Иркутскай уобалас ВВП-тын 19% улаатыннарбыта (Арассыыйа киэнэ 10 % эбит), уобалас бүддьүөтэ икки төгүл улаатарын, инбэстииссийэ 50 % үрдүүрүн ситиспитэ, эрэгийиэҥҥэ хамнас улаатыытын 30%-ҥа тиэрдибитэ.

“Ону баара” диэххэ. Федеральнай СМИ-лэр кинини дьаныһан туран, аатын-суолун алдьатарга анаан-минээн дьарыктаннылар. Онтон 2019 сыллаахха буолбут улахан халаан кэнниттэн уһулларыгар күһэйбиттэрэ. Арааһа, Кириэмил политтехнологтара хомуньуус Левченко ситиһиилэриттэн куттаннахтара буолуо? Инньэ гынан 2019 сыл ахсынньытыгар диэри үлэлээн баран, астаапкаҕа барбыта.

– Сергей Георгиевич, Арассыыйаҕа “оппозиция күбүрүнээтэрэ” буолар хайдаҕый? Федеральнай киини кытта сыһыаҥҥар туох ыарахаттар баалларай?

– Үҥсэргээбэппин эрээри, биллэн турар, ураты баар. “Оппозицияҕа сылдьар” күбүрүнээтэр үлэлииригэр, ону-маны ситиһэригэр, туруорсарыгар ордук ыарахан. Федеральнай таһымҥа: Судаарыстыбаннай дуумаҕа, Федерация Сэбиэтигэр – барытыгар “Ньыгыл Арассыыйа” бэрэстэбиитэллэрэ олороллор. Онон биир баартыйалаахтарыгар ордук охтоллор, кинилэр этиилэрин, сайаапкаларын ордук өйүүллэр.

Мин 2015 сыл бүтүүтэ кэлбитим. Барарбар уобалас бүддьүөтүн икки төгүл улаатыннарбытым. Федеральнай бүддьүөккэ киллэрэр үппүт үс төгүл улааппыта. Үчүгэйдик үлэлиир буоллаххына, эн бырабыыталыстыбаттан эбии ресурсаны көрдүүр бырааптанаҕын дии саныыгын.

– Эйигин федеральнай ханааллар, ВГТРК олус кириитикэлииллэрэ, тоҕо?

– Оппозицияҕа сылдьар күбүрүнээтэрдэр көрсөр иккис уустуктара – кинилэр үлэлэрин итинник сырдатыы. “Ньыгыл Арассыыйаттан” бэрэстэбиитэл күбүрүнээтэрдэр үлэлэрин кэтээн көрөбүт ээ. Кинилэр тустарынан күлүктээх сонун биирдэ да тоҕо эрэ тахсыбат. Онтон ким эмэ кинилэртэн эмискэ уурайдаҕына, соһуйан эрэ хаалаҕын. “Бу киһи туһунан туох да иһиллибэт этэ, тугу даҕаны суруйбаттар уонна хайдах турда да баран хаалар?” диэн.

Оттон оппозиция күбүрүнээтэрдэрин, дьэ, “кириитикэлииллэр”. Дьиҥинэн, ити сымнатан эттим. Федеральнай СМИ-лэр, тэлэбиидэнньэ мин ааппын баласкаайдаабыттара Трамп да, Украина да туһунан холбуу сонуну быдан куоһарар этэ. Балтараа сыл устата 500 куһаҕан ис хоһоонноох сюжеты көрдөрбүттэрэ. Оттон олору хаста да элбэтиэххэ сөбүн санаан кэбис! Мин охсуһар, киирсэр уопуттаахпын, онон миигин кыайбаттар. Ол эрээри дьон миигин сойуолаһыы саҕаламмытыгар олус санаарҕаабыттара: “Москуба тоҕо Иркутскай уобалаһы сөбүлээбэтий?” – диэн.

СМИ-лэр өттүлэриттэн сойуолааһын – бу үчүгэйдик оҥоһуллубут, туруоруллубут “режиссура” дии санаан ылбытым. Атыттар ситиспэтэх туох эмэ ситиһиилэрин баҕарар буоллаххына, кинилэртэн ордук көрдөрүүлээх, түмүктээх буолуохтааххын.

– Эн, чахчы, үгүс технократ-күбүрүнээтэрдэр кыайбатах кирбиилэрин ситистиҥ: экэниэмикэ көрдөрүүтэ улаатта, инбэстииссийэ бөҕөтө кэллэ, бүддьүөт бэлиитикэтэ тубуста. Ол иһин махтаннылар дуо?

– Арассыыйа бырабыыталыстыбатын биир тойоно киһиэхэ түөрт сыл үлэлээбит үлэм түмүгүн сыыппараларын көрдөрбүппэр, чахчы, киһини сөхтөрөр сыыппаралар эбит диэн баран, “эһигини тоҕо самнара сатыылларын дьэ өйдөөтүм” диэбиттээх...

– Федеральнай киини кытта сыһыаны хайдах олохтообуккунуй? Үлэ хайдах ыытылларай? Путины кытта көрсүбүтүҥ дуо?

– Мин бэрэсидьиэни кытта атын күбүрүнээтэрдээҕэр элбэхтэ көрсүбүтүм буолуо. Түөрт сыл устата уончата көрүстүбүт. Онтон биэһигэр – биир бииргэ олорон. Ол көрсүһүүлэргэ чопчу дьыала туһунан кэпсэппиппит.

Холобур, иккис көрсүһүүбүтүгэр чаастан ордук кэпсэппиппит, мин киниэхэ быһаара, дакаастыы сатаабытым. Кини өйдүү сатаабыта. Мин киниэхэ сэттэ сурукка илии баттаппытым. Ол барыта мин туруорсууларым, сайаапкаларым, көрдөһүүлэрим уо.д.а. этилэр. Онтон атын сыһыаны оччолорго өйдөөн көрбөтөҕүм.

Онтон ыксаллаах быһыы-майгы саҕаламмытыгар, атын сыһыан, атын эмоция үөскээбитэ. Ол эрээри мин да хаалсыбат этим. Кэккэ табаарыстар федеральнай киинтэн эрийэн ол-бу диэн турдахтарына, эппиэттэһэрим. Ону сөбүлээбэт этилэр, бэрэсидьиэҥҥэ да тиэрдэллэрэ буолуо. Кэлин кини сыһыаныттан миигин сөбүлээбэт эбит диэн сэрэйбитим.

Бэлиитикэҕэ кэскил туһунан

– Эн уурайаргар 2019 сыллааҕы халаан оруоллаах дииллэр. Оттон федеральнай киин көмө оҥорбута дуо?

– Биллэн турар, федеральнай киин көмөлөһөн буоллаҕа. Ол эрээри харчы биэрэр диэн биир, оттон ону олоххо киллэрэр диэн олох атын. Хаста даҕаны үп анаммытын үрдүнэн, ол аһарыытыгар сыһыаннаах чопчу уураахтара, быһаарыылара, “подзаконнай” аактара тахса илик буола сылдьыбыта. Хас да күн устата ол үбү-харчыны биһиги кыайан туһанар, ылар кыахпыт суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, Минфин харчыны ыытарын сэргэ онно сыһыаран өссө үгүс элбэх докумуон, нормативнай аак баар буолуохтаах. Инньэ гынан ол харчыны суһаллык “кэлин кэмпэнсээссийэлиэхпит” диэн туран, уобалас бүддьүөтүттэн ылан туттар буоларым. Ити түгэннэргэ киирсиилэр буолбуттара. Онон харчыны аныыр – дьыала аҥаара эрэ.

– Эн 2020 сыл ыам ыйыгар “күбүрүнээтэр быыбарыгар кыттыам” диэбиттээҕиҥ. Билигин санааҥ уларыйда дуу, уруккунан дуу? Бэрэсидьиэн хамаандата мэһэйдэһэрэ буолуо дии санаабаккын дуо?

– Биһиги бэйэбит бэрэстэбиитэлбитин анаабыппыт. Иркутскай уобалас парламена быыбары болдьоҕун иннинэ ыытыллар, онон сокуон быһыытынан астаапкаҕа тахсыбыт күбүрүнээтэр кыттар бырааба суох диэбитэ. Дьиҥинэн, бу болдьоҕун иннинэ ыытыллар быыбар буолбатах – куоластааһын күнүгэр ыытыллар. Ону көннөрү мэһэйи үөскэтии диэн өйдүөххэ сөп. Мин Бэрэсидьиэн В.В. Путин аатыгар сурук суруйдум. Быыбарга кыттыахпын сөп диэн. Ону билиҥҥэ диэри эппиэттии илик. Оттон КПРФ аатыттан Госдума дьокутаата Михаил Щаповы туруоруохпут.

– Туох шанстааххын дииллэр?

– Бүгүҥҥү туругунан туох да сыыппараны ааҕа иликпит. Сэрэйдэххэ, арааһа, үрдүк сыыппара буолуо. Билиҥҥи салайааччы э.т. уонна мин эриэйтиммитин сыл бастакы аҥаарыгар тэҥнээн көрбүппүт. Оттон Михаил Щапов киэнин өссө ырытан көрө иликпит. КПРФ уонна мин кытыннахпытына, кыайар кыахпыт улахан. 2018 сыллаахха уобалас сокуону оҥорор мунньаҕар КПРФ “Ньыгыл Арассыыйаны” кыайан турар.

– Иркутскай уобалаһын олохтоохторо эйигин өйүүллэр. Уурайбытыҥ кэннэ, миитин ыыппыттара эҥин.

– Миэхэ көннөрү дьон уулуссаҕа кэлэн судургутук дорооболоһоллор, кэпсэтэллэр, үтүөнү баҕараллар. Суруналыыстар, блогердар, Госдума дьокутааттара ону сөҕөллөр. Атын эрэгийиэннэргэ маннык суох диэн. Оттон мин саамай сүрүн соругу толордум дии саныыбын – дьон хомуньуус баартыйа бэрэстэбиитэлэ үөскээбит мэһэйдэри, ыарахаттары аахсыбакка, дьон олоҕун тупсарыан сөп эбит диэн.

Фургал дьыалатын туһунан

– Хабаровскай кыраай күбүрүнээтэрэ Сергей Фургал дьыалатын туһунан туох санаалааххын?

– Манна хас даҕаны чахчыны аҕалыахха сөп. Николай Платошкин биллэн-көстөн барбытыгар кинини ылан дьиэ хаайыытыгар олортулар. Красноярскай кыраайга Анатолий Быков саҥата иһиллэн барбытыгар 1994 сыллааҕы холуобунай дьыаланы ороотулар. Төрүт сокуоҥҥа куоластааһыҥҥа Хабаровскай кыраай бэстилиэнэй миэстэни ылла. Онуоха Фургалга 2004 сыллааҕыны санаттылар. “Оччотугар 16 сылы быһа бу былаас тугу көрө-истэ сылдьыбытай?” диэҕи баҕарыллар. Оппозиция лиидэрдэригэр сыһыан итинник.

– Маннык тутуу-хаайыы өссө элбиэ дии санаабаккын дуо?

– Олох көрдөрүө. Уоту кытта оонньуур табыллыбат, ити дьон биир санаалаахтара элбэх.   Бары бииргэ түмүстэхпитинэ, сэрэхтээх – баһаар күөдьүйүөн сөп...

– 2020 сылга анаммыт күбүрүнээтэр эбээһинэһин толорооччулартан түөрдэ баартыйата суохтар, биир – “Сиэрдээх Арассыыйаттан”, соҕотох биир эрэ “Ньыгыл Арассыыйаттан” баар. Итиннэ туох ситим көстөрүй?

– “Ньыгыл Арассыыйа”, этэргэ дылы, ыарыйда. Иркутскайга уобалас баһылыгын э.т. Игорь Кобзев “Ньыгылтан” буолбакка, бэйэтэ туруорунна. Биһиги итинник сибээһи өйдөөн көрбүппүт ыраатта, Иркутскай уобаласка “Ньыгыл Арассыыйа” көрдөрүүлэрэ саамай намыһах, КПРФ киэнэ саамай үрдүк. 2018 сыллааҕы быыбарга биһиги “ньыгыллары” испииһэгинэн кыайбыппыт. Оччолорго даҕаны “Ньыгыл Арассыыйа” бэрэстэбиитэллэрэ баартыйаларын кистииллэрэ. Биһиги ону арыйбыппытыгар биир да хандьыдааттара ааспатаҕа.

svpressa.ru саайтан.