Эмиэрикэҕэ – уопут атастаһа

Саха сиригэр робот тиэхиньикэтэ тэтимнээхтик сайдан иһэр курдук. Ол - оҕолор балысханнаах аныгы үйэҕэ күрэс былдьаһа үөрэнэллэригэр тирэх буолар. Маныаха сыһыаннаах “Алтан” диэн саха эдэр дьоно бэйэлэрин кыахтарынан арыйбыт оскуолаларын туһунан дөрүн-дөрүн ахтан аһарааччыбыт. Оскуола биир салайааччыта Иван Ноговицын аҕыйах хонуктааҕыта Эмиэрикэттэн көтөн кэллэ. Кини кэпсээниттэн быһа тардан суруйабыт.

Күрэҕи аастахха – барыта босхо

Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет иһинэн Арктикатааҕы инновация киинэ үлэлиир. Ол чэрчитинэн "Орех" диэн биисинэс-инкубатор устудьуоннары түмэн биисинэс бырайыактары толкуйдаан үлэлэтэргэ былаһаакка тэрийэр. Ол дириэктэрэ Анисия Лазарева биир күн “Эмиэрикэҕэ босхо стажировкаҕа барыахха сөп” диэн биллэрии ыыппыта. Киһи ылла да барбат күрэҕэ этэ. Ону ааһарыҥ икки түһүмэхтээх. Бастакыта – докумуон сүүрүүтэ-көтүүтэ, резюме курдук. Ирдэбилэ диэн: Арассыыйаҕа олорор, онно гражданстволаах, чааһынай сиэктэргэ 1,5-2 сыл үлэ уопуттаах, 1989 сыл алтынньытыттан 1995 сыл алтынньытыгар диэри төрүөх, аангылыйа тылын билэр киһини талыахтаахтара. Мин бу ирдэбилгэ сөп түбэһэр этим, онон боруобалана таарыйа сайаапка биэр охсубутум. Киһи соһуйбат, тута 200 сайаапка киирэ охсубут этэ. Аны ол киирбит 200 сайаапкаттан биир-биир сыымайдаан, 84 эрэ киһини талан иккис турга киллэрбиттэрэ. Хата, ол иһигэр мин эмиэ хапсыбытым. Дьэ, иккис түһүмэҕэр, Скайп диэн видео нөҥүө интервью ыыппыттара. Биирэ - нуучча, биирэ Эмиэрикэ киһитэ этэ, кэпсэтиибит аангылыйа тылынан барбыта.

Мин дьолбор, хата талан ылан, видео интервьюбун ситиһиилээхтик ааһан, айанныырга бэлэмнэммитим. Ол аата 84 киһиттэн 27 эрэ кыттааччыны сыыйан, Эмиэрикэҕэ ыытар буолбуттара. Бырагыраамабыт аата Russian Business Leaders – туруору тылбаастыыр буоллахха, “Арассыыйа биисинэһин лиидэрдэрэ” диэн. Бу күрэһи ааспыт оҕолорго барытын: визаны, олорору-аһыыры, кэлэри-барары - төлүүллэрэ, эбиитин истипиэндьийэ анаабыттара.

Арассыыйа араас эрэгийиэниттэн кыттыбыттара

Бу кэннэ билиэппин ылан Москубаҕа көппүтүм, онно миигин кытары тэҥҥэ күрэстэспит ыччаттарбын көрсүбүтүм. Эмиэрикэҕэ Арассыыйаттан мин эрэ буолбакка, барыта 12 эрэгийиэнтэн бааллара: Саха сириттэн соҕотох этим. Москуба, Санкт-Петербург, Владивосток, Екатеринбург, Казань, Калиниград, Алтаай, Аллараа Новгород, Новосибирскай, Уфа, Элиста дьоно бааллара. Араас эйгэҕэ үлэлиир ыччат. Ол курдук, чааһынай тэрилтэлэр үлэһиттэрэ, салайааччылара, тэрийээччилэрэ. Бырагыраама усулуобуйатыгар баарынан, барыбытын 5 куоракка үллэрэн хампаанньаларга ыытан үөрэттэриэхтээхтэрэ. Москубаттан тэринэн, Вашингтон куоракка ыыппытара. Онно туох-хайдах сылдьарбытын быһаарбыттара, тириэниннэри ыыппыттара. Ол кэннэ Чикаго, Сан-Диего, Остин, Детройт уонна Денвер куораттарга атаарбыттара.

Киһи туһаныаҕа, үөрэниэҕэ үгүс

Бу куораттарга 3 нэдиэлэ буолбуппут. Мин Дьокуускайга арыйбыт, үлэлэтэ сылдьар “Алтан” диэн робот тиэхиньикэтин оскуолатын бырайыагынан айаннаабытым. Ол үлэбэр майгынныыр үлэлээх Чикагоҕа баар тэрилтэни көрдөөбүттэрэ. Миигин оскуола оҕолорун инженерияҕа такайар хампаанньаҕа ыыппытара (Аата: Project SYNCERE). Бу бэйэтэ туспалаах-уратылаах хампаанньа. Ол курдук, Чикаго соҕуруу өттүгэр турар. Бу сир буруйу кэһии-оҥоруу өттүгэр олус элбэх быһыы-майгы тахсарынан биллэр. Күн аайы кэриэтэ араас ытыалаһыы, охсуһуу буолар үһү. Олохтоох дьон сүрдээҕин саллар, куттанар. Оҕолор оскуола кэмиттэн араас баандаларга киирбит түгэннэрэ бэлиэтэнэр. Чикаго куоракка, биир ыалга түспүтүм. Онно олохсуйан сылдьыбытым, олус көрсүө, эйэҕэс этилэр.

Дьокуускайга үлэлиир "Алтан" робот тиэхиньикэтин оскуолата

Ити үлэлиир сирим хампаанньата бэрт сайдам дьыаланан дьарыктанар. Ол курдук, Чикаго 26 оскуолатыгар үлэлиир, робот тиэхиньикэтигэр, инженер эйгэтин үөрэтэр уруоктардаахтар, туспа хостордоохтор. Исхиэмэлэрэ судургу: оҕо ол-бу баандаҕа киириэн иннинээҕи сааһын көрөн, куруһуоктарыгар ыҥыраллар. Ол аата орто сүһүөххэ сырыттаҕына үөрэтэллэр, онтон үрдүкү кылааска таҕыста да, улахан, биллэр көстөр (Холобур, “Боинг”, “Моторола”, о.д.а.) хампаанньаларга стажировкаҕа ыыталлар. Саамай улахан ситиһиилэрэ “Apple” диэн сүдү хампаанньа бу куруһуокка үөрэммит оҕолорун үлэҕэ ылбыт. Оннук стажировкаҕа сылдьан, түмүгэр бу оҕо хампаанньаҕа хайдах үлэлииргэ үөрэнэр. Оттон хамаанданы кытары бодоруһан, доҕордоһон, ситиһиилээхтик сырыттаҕына, оскуоланы бүтэрэн колледжка киирэригэр үөрэҕин бүтүннүүтүн төлөттөрүөхтээх. Арассыыйаҕа курдук буолбатах, Эмиэрикэ үөрэҕин сыаната иирбит элбэх харчы. Мээнэ киһи үөрэммэт. Эгэ, ый аайы истипиэндьийэ аныахтара дуо, уһулуччу эрэ дьоҥҥо биирдиилээн төлүөхтэрин сөп. Бу хампаанньа хата оҕолору инженерияҕа үөрэтэн-такайан, үөрэххэ интэриэс тардан, этэргэ дылы, үөрэх-билии, сырдык-көнө суолунан ыытыахтаахтар. Ону бэйэлэрэ көнөтүк эппэттэр, “ыччаты инженер үлэтигэр сыһыарабыт” диэн сыалынан куйахтаналлар эрээри, ис-иһигэр киирдэххэ, ити курдук дьону сырдыкка тардаллар.

Биһиэхэ эмиэ оскуолаттан саҕалаан исписэлиистэри таларга, үөрэтэргэ болҕомто уурар систиэмэ наада. Ол - хампаанньаттан, тэрилтэттэн тутулуктаах. Кинилэр (хампаанньалар) бэйэлэр ол курдук үлэни көҕүлүөхтээхтэр. Холобур, университекка эрэ туттарсыбыт оҕоҕо үлэ миэстэтин уурбакка, бэлэмнээбэккэ, оскуолаттан саҕалыыр ордук. Судургутук быһаардахха, ким эрэ суруналыыс, ким эрэ инженер буолуон баҕарыа. Оттон баай хампаанньа оскуолаҕа куруһуок аһар. Оннук үлэлэтэн инники үлэһиттэрин бэлэмниир. Ити Чикагоҕа үлэлээбит хампаанньа дириэктэрэ этэринэн, “оскуола оҕолоро син биир университекка бараллар, билигин да үлэ миэстэтин булан ыыталыырга, үлэлэтэргэ киһи соһуйара суох” диир.

Стажировка түгэнэриттэн

Онон эдэр дьоҥҥо ситиһиини баҕарабыт. Бу курдук дойдуларыгар бырайыак олохтоон, эбиитин атын сирдэргэ сылдьан, элбэҕи көрөн-билэн, Саха сиригэр кэскиллээх үлэни ыыттыннар, бырайыактары олохтоотуннар диэн алгыыбыт.

Ыспыраапка

Чикаго – АХШга дьонун ахсаанынан үһүс миэстэҕэ турар улахан куорат. Мичиган өрүс соҕуруу-арҕаа кытылыгар турар, Иллинойс диэн штакка баар. 2010 сыл биэрэпэһинэн, нэһилиэнньэ ахсаана – 2 695 598.

Сардаҥа БОРИСОВА.

.