Кэнники сылларга айылҕаҕа хоромньуну оҥоруу туһунан эҥин-эгэлгэ холуобунай дьыалалар көбүтүллэр буоллулар. Сорохторо тыа сирин олохтоохторун бырааптарын күөмчүлүүр эбэтэр олох даҕаны хара балыырга майгынныыр ис хоһоонноох буолан биэрэллэр. Куһаҕан сонун  түргэнник тарҕанар дииллэр даҕаны, сорох дьыалалар хайыы-сах улууска быһаарыллан бүтэн баран киэҥ эйгэҕэ тахсаллар. Дьыаланы ол курдук түргэнник тэрийэн, силиэстийэни үрдүнэн-аннынан ыытан, суукка ыыппыттара, быһаарыы таһаарбыттара эрэ баар буолар. Оттон сатабыллаахтык барбыт суут-силиэстийэ быһаарыытын көтүрэр хаһан баҕарар уустук эбэтэр төрүт да кыаллыбат. Дьэ, бу сырыыга хайдах буолар?

«Саарбахтардаах силиэстийэ...»

Сарсын, атырдьах ыйын 23 күнүгэр, СӨ Үрдүкү суута Орто Халыма улууһун Налимскай сэлиэнньэтин олохтооҕо Аркадий Иннокентьевич Еремеев дьыалатын көрүөхтээх. Үөһээ Халыма суута кинини бу сыл ыам ыйын 18 күнүгэр "2022 сыл от ыйын 27 күнүгэр ойуур уотун ыытан 51 мөл. солк. суумалаах хоромньуну таһаарда" диэн РФ Холуобунай кодексын 261 ыстатыйатын 1 чааһынан буруйдааҕынан ааҕан, 1 сыллаах күһэлэҥ үлэҕэ уонна 700 тыһ. солк. суумалаах ыстараабы судаарыстыбаҕа төлүүрүгэр быһаарбыта.

Тэриллибит дьыала маҥнайгыттан саарбахтардаах, «хараҥа» буоларын, силиэстийэ элбэх кэһиилээх ыытыллыбытын, Үөһээ Халыма судьуйата, борокуруора онно харахтарын саппыттарын туһунан бэл “Саха сирэ” курдук дьоһуннаах хаһыат саайтыгар https://sakha-sire.ru «Фемида - суут таҥарата тоҕо хараҕын сапта?» диэн ааттаах ыстатыйаны таһааран тураллар.

Онно Аркадий Еремеев төрөөбүт улууһугар 42 сыл механизаторынан эҥкилэ суох үлэлээбит «Үлэ бэтэрээнэ», «СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна», «Орто Халыма улууһун сайдыытыгар өҥөтүн иһин» бэлиэ хаһаайына, элбэх Бочуот грамоталарынан, махтал суруктарынан бэлиэ­тэммит киһи буолара ыйыллар. Маны сэргэ, кини табаҕы тарпат, арыгыны испэт, чөл олоҕу тутуһар, нэһилиэгэр холобурга сылдьар туруу үлэһит киһинэн биллэрэ, кэргэннээҕэ, икки кыыстааҕа, үс сиэннээҕэ этиллэр.

Ол да иһин хайа баҕарар киһи кинини холустук туттубатаҕа, көрдөрүүтүн токуруппатаҕа, барытын кырдьыгынан эппитэ буолуо диэн бүк эрэнэр, буруйа суоҕар итэҕэйэр. Оттон атыттар кинини тоҕо сыарҕа үрдүттэн буруйдаатылар?

Ойуур баһаарын бастакынан тыллааччы буолан... 

Буруйданааччыны кытта сирэй көрсөн кэпсэтэ илик уонна силиэстийэ матырыйаалын тутан олорбот буоламмыт, ол араллааннаах күҥҥэ туох буолбутун үөһэ ыйыллыбыт суруйуутуттан быһа тардан таһаарабыт:

«Аркадий Еремеев уонна Николай Лаптев «Беларус» тыраахтарынан каракат вездеходу, малларын тиэнэн оттуур сирдэригэр айаннаабыттар. Отчуттар сирдэригэр тиийэн, малларын сүөкэнэ сылдьан буруо тахсарын көрбүттэр. Буруо кинилэр айаннаан кэлбит сирдэринэн буолбакка, тыа үрдүнэн тахсар эбит. Каракаты тыраахтартан арааран, буруо тахсар сиригэр барбыттар.

Сирэ тиэхиньикэ сылдьарыгар уустук буолан тыраахтардарын аара хаалларан, буруо хоту сатыы барбыттар. Сотору буолан баран, буруо айаннаан кэлбит сирдэрин туһаа­йыытынан баран эрэрин көрөннөр, төттөрү каракаты хаалларбыт сирдэригэр тиийбиттэр. Каракаты ылан баһаар хоту барбыттар. Ол иһэн тиэхиньикэлэрэ алдьанан, сатыылаа­быттар. Тиийбиттэрэ, уот суол­га 15-20 миэтэрэ чугаһаабыт. Төттөрү-таары сылдьалларыгар чаастан ордук бириэмэ ааспыт.

Олохтоох дьаһалтаҕа уонна Орто Халыма лесхоһугар баһаар турбутун биллэрбиттэр. Икки чаас курдугунан, «Сокол» вездеходунан Орто Халыма баһаарынай чааһын үлэһиттэрэ И.Н. Слепцов, Г.Д. Белоногов уонна дознаватель С.В. Оконешников, онтон Ю.К. Третьяков салайааччы­лаах нэһилиэк баһаарынай хамаандата кэлбиттэр...»

Салгыы дьыала хайдах салаллыбытын Аркадий Иннокентьевич көрдөрүүтүгэр олоҕуран сырдатабыт. Кини этэринэн, холуобунай дьыаланы көбүппүт  дознаватель Оконешников от ыйын 27-28 күннэригэр тыраахтыр сылдьыбыт уонна турбут сирин чинчийбэтэх, турбатын устан бакыакка укпатах, туох да боротокуол толорботох.  Арай, быһылаан буолбут түүнүгэр ойуур баһаарын бастакынан тыллаабыт Еремеевтэн быһаарыы ылбыт уонна «Уот эн тыраахтаргыттан барбыт» диэн буруйдаабыт. Ол кэннэ ким да билбэтинэн силиэстийэ хонтуоратыгар холуобунай дьыалаҕа олук буолар соруктаах «бэртээхэй» боротокуол оҥоһуллубут. Баһаарынай чаас үлэһитэ, понятой Слепцов суукка боротокуолу от ыйын 27 күнүгэр быһылаан буолбут сиригэр оҥорбуппут диэн бигэргэппит. Уопсайынан, бу киһи көрдөрүүтүн силиэстийэ кэмигэр уонна суукка хаста да уларыппыт курдук.  

«Ойуурга оҥоһуллубут боротокуол тоҕо илиинэн суруллубатаҕый?» диэн албакаат ыйытыытыгар Оконешников ноутбуктаах уонна принтердаах сылдьыбытым диэбит. Ол «невидимка» тэриллэри буруйданааччы да, кини аргыһа да көрбөтөхтөр. «Принтерыҥ маарката ханнык этэй?» диэн ыйытыыга Оконешников умнубут аатырбыт. Ити курдук «дознаватель уонна кини понятойа суукка сымыйа көрдөрүүлэри биэрбиттэрэ» диэн Аркадий Иннокентьевич абаран суруйар.

Тыраахтар турбатын устан эспэртиисэҕэ ыытарга от ыйын 30 күнүгэр биирдэ  быһаарбыттар. От ыйын 31 күнүгэр уста баран иһэн, кыайан тиийбэккэ, төннөн кэлбит буоллахтарына, хайдах от ыйын 27 күнүнээҕи боротокуолга киирэн хаалбытын дознаватель Оконешников бэйэтэ эрэ билэн эрдэҕэ.

Ити курдук Үөһээ Халыма суута силиэдэбэтэл дьайыылара төһө сөптөөхтөрүн, төһө кырдьыктаахтарын, тыраахтыр турбата бүтүнүн туһунан Дьокуускайтан кэлбит эспэртиисэ түмүгүн,  «Технадзор» тэрилтэ испи­сэлииһэ Винокуров буруйданааччы техкөрүүнү сыл ахсын ааһарын туһунан көрдөрүүтүн учуоттаабатах. Ол оннугар суут Оконешников «задним числом» көмпүүтэргэ бэчээттээбит боротокуолун, силиэдэбэтэллэр араас ньыманы туһанан ылбыт илии баттааһыннарын, хаартыскаларын толору туһаммыт.

Дьыалаҕа бары ньымалар бастыҥнар?

Аркадий Иннокентьевич силиэдэбэтэл Доскалиев алтынньы 11 күнүнээҕи доппуруоһун боротокуолугар адьас эппэтэх тылларын киллэрэн биэрбитин, албакаатын кытта ол тыллары соторугар модьуйбуттарыгар сөбүлэһэн соппута буолбутун, ол эрээри боротокуол иккис чааһыгар көһөрөн биэрбитин, ону билбэккэ, бирисээгэ биэрбит суут-сокуон киһитигэр итэҕэйэн, ол боротокуолга билии баттаабытым диэн сүрдээҕин хомойон суруйар. Ону таһынан, силиэдэбэтэл Романова, тыраахтар учаастакка хаалбытынан, оннук маарка­лаах бөһүөлэккэ баар тыраахтары хаартыскаҕа түһэрэн дьыалаҕа тиспитин, баһаарынай чаас үлэһитэ Белоногов уоту бас­таан көрбүт сирдэрин түһэртэрбит хаартыскаларыгар илии баттаабытын бэркиһиир.

Суукка дьыаланы көрүүгэ Орто Халыма борокуруора Холмогоров буруйданааччы туоһулара бары аймахтара буолаллар, онон кини туһатыгар биэрбит көрдөрүүлэрин, ол иһигэр Лаптев киэнин, билиммэтин биллэрбит. Манна даҕатан эттэххэ, соторутааҕыта Чомчоевка саба түспүт  Ермолов суутугар оннооҕор ойоҕун көрдөрүүтүн толору ааҕан, учуоттаан, бэрт сымнаҕас бириигэбэри таһаарбыттара эбээт. Оттон быһылаан буолбут сиригэр тэҥҥэ сылдьыспыт аргыһын, ол тэҥэ ким ханна сылдьыбытын туоһулуур дьон көрдөрүүлэрин тоҕо, тугу ситиһээри билиммэтилэр?

Үрдүкү суукка эрэл улахан

Аркадий Иннокентьевич оҕолоро, аймахтара, доҕотторо сарсыҥҥы Үрдүкү суут быһаарыытын долгуйа уонна эрэнэ күүтэллэр. Манна улахан кээмэйдээх ыстарааптан босхолонуу буолбакка, бастатан туран, кырдьыгы булуу, ону туруулаһыы инники күөҥҥэ турар.

Бу баһаарга буруйдаах, баар да буоллаҕына, соҕотох биир киһи буолбатаҕа чахчы. Мантан сиэттэрэн ыйытыахпытын баҕарабыт. Кыраттан күлүбүрүүр сэтиэнэхтэри, ойуурга охтон сытар хаппыт мастары, быраҕаллыбыт өтөхтөрү ким дьаһайыахтааҕый? Ойуурга уот турбутун бастакынан ким көрүөхтээҕий? Күрүө намыһахтыы кими эрэ буруйдуох иннинэ туһааннаах уорганнар, баҕар, бэйэлэрин үлэлэрин көрүнэллэрэ ордук буолаарай? Эбэтэр, эппиэтинэстэн куотаары, бастакы туоһуну буруйдуу охсор ордук табыгастаах дииллэр дуу?

Матырыйаалы бэлэмнээтэ КҮНДЭЛИ.