Дойду сүрүн быыбара буолара субу кэллэ — кулун тутар 18 күнүгэр, ол эбэтэр бу баскыһыанньаҕа Арассыыйа бэрэсидьиэнин талыахпыт.
Информацияны кулгааҕынан истэн, хараҕынан көрөн иҥэринэҕин. Онуоха эбии төбөнү үлэлэтэр ордук этэ. Дьэ, ол мээнэ кыайтарбат, ардыгар былаас даҕаны онно болҕомтотун уура сатаабат. Иһээччи Ельцин саҕана “Сүрэххинэн куоластаа!” диэн ыҥырыы баара. Бу куолу ис хоһоонун бэрт судургутук быһаарыахха сөп: “Сүөһү кэбинэн быыбардаа!” — диэбит тэҥэ. Толкуйдаан буолбакка, “сүрэххинэн”, ол эбэтэр, кыыл-сүөл кэриэтэ инистииҥҥинэн сирдэтэн. Тыыннаах буолар инистииҥҥинэн.
Холобур, 1996 сыллаах Арассыыйа бэрэсидьиэнин быыбара “хомуньуустар кэлиэхтэрэ, тыыҥҥытын иһиллиэхтэрэ” диэн оҥкулунан барбыта. Тэлэбиисэргэ, хаһыакка-сурунаалга быыстала суох симиллэр “Сталинизм, ГУЛАГ, репрессия” тиэмэлэрэ киһи ханнык инистиинигэр дьайбыттарай? Тыын былдьаһар айылгытыгар. Ону кытта “арҕааҥҥы битириинэ” угуйуута. Килэй-халай куораттар, ас-үөл, таҥас-сап, үчүгэй массыына. Ол дойдуларга киһи үлэлээбэккэ да бэрт үчүгэйдик олоруон сөп диэн буолара — үлэтэ суохтар босуобуйаларыгар. Эс, хайдах оннук буолуой диэтэххэ: “Дьону таптыыллара бэрт! Баайдар бэрсэллэрин улахаҥҥа уурбаттар”, — диэн буолара. Бу эмиэ киһи айылгытыгар оонньооһун. Ымсыы диэн син биир тыыннаах буолуу инистиинин салгыыта. Кыһыл оҕо бобуччу туппутун былдьаһан көр эрэ — ол төһө күүстээх эбитий?
Эргийэн кэлэр “элэктээһин”
Онон “сүрэххинэн” быыбардааһын хаһан да үчүгэйгэ тиэрпэт. Бу — үксүгэр киһи айылгытын туһаныы, манипуляция.
Кулун тутар 18 күнүгэр ким бэрэсидьиэн буолара, дьиҥэ, биллэр. Аатын ааттаабатах да иһин, акаары да сэрэйэр дьыалата — “ойууннааччылар” кыайыылаахха 50 %-тан 80 %-ҥа тиийэ биэрэллэр. Иккис буолааччы киһи 7 % иһинэн-таһынан куоластаныа үһү.
“Устуоруйа иккитэ элэк гынар” диэбиккэ дылы, “сүрэххинэн куоластаа” диэн ыҥырыыны төттөрү эргитэ сатааһын баар. Ол курдук, социализмҥа төннүөхпүт диэн тугуй? Социальнай-экэнэмиичэскэй балаһыанньа ыараханын туһанан, ону былыргы өйдөбүллэргэ сөрүү тардан дьон өйүн сүүйүү. “Хааннаах дьабадьылаах хапыталыыһымтан” сөп буолбут дьон элбэҕин туһана сатааһын. Аҕыйах сыллаахха диэри дьону Сталин аатынан куттуур буоллахтарына, билигин Сталины өрө тутан тахса сатыыллар. Кэм-кэрдии уларыйара түргэн.
Үйэлээх үгэс
Саха сиригэр хомуньуустар диэки санаалаах дьон ахсаана кыралаан эбиллэр чинчилээх. Арассыыйа таһымыгар куоласпыт аҕыйаҕа бэрт буолан, улахан социологтар Саха сиригэр чинчийии ыыппаттар, онон бүтэйдии сэрэйэбит эрэ.
“Элэк гынар” устуоруйаҕа сигэннэххэ, хомуньуустар былыргыттан Лев Троцкай курдук “нефракционнай” революционердары итэҕэйэр идэлээхтэр. Дьээбэтэ диэн баар, Троцкай эмиэ “сиртэн силистээх-мутуктаах” — Украинаҕа сири бас билээччи, бурдугу атыылаан байбыт киһи уола. Ол сахха Арассыыйа “олигархтара”бурдугунан байаллара, оттон Украина сирэ, билиҥҥи Москуба сирин кэриэтэ, күндү сыаналааҕа.
Дьиҥинэн, дьон-сэргэ кыра да албыны сэрэйэр, өтө көрөр. Төбөтүн үлэлэттэҕинэ. Оттон өйүн-санаатын барытын ыра санаатыгар хаххалаттаҕына, биллэн турар, төһө баҕарар албыннатыан сөп.
Куоластаан социализмҥа төннүбэккин
Дойду 1917 сыллааҕы хапыталыыстыы тутултан социалистыы тутулга уларыйыыта икки өрөбөлүүссүйэ түмүгэр буолбута. Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ — “буржуйдар” ыраахтааҕыны суулларыылара, онтон саллааттар, бааһынайдар уонна оробуочайдар сэбиэттэрэ “буржуйдары” уҥа-хаҥас кыйдаабыт Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ. Кыа хаан хаймыылаах, өлүү-сүтүү өллүргэлээх, ыар ынчык доҕуһуоллаах, инньэ, отутус сыллар ортолоругар диэри салҕанан барбыт быһыы.
Ол эбэтэр, дьон биири бигэтик өйдүөн наада: судаарыстыба хапыталыыстыы тутултан социалистыы тутулга быыбар нөҥүө хаһан да көспөт. Ханнык да “атыыр” хомуньууска куоластааҥ — туһата суох. Хапыталыыстыы тутулга дьиҥнээх хомуньуус былааска быыбар түмүгүнэн тахсар кыаҕа суох.
Манна пропаганда күүһүн туһунан туспа кэпсиэххэ наада. Хомуньуустарынан сирэйдэнэн букатын атын күүстэр тахсыахтарын сөп. Холобур, Герман Геринг Германия биир бөдөҥ бырамыысыланньыгар маннык суруйбута: “Эн хапыталыыһымы утары оробуочайдар социалистыы хамсааһыннарыттан дьаарханыыгар маннык диэх тустаахпын: биһиги дьоҥҥо таһаарар былакааттарбытыттан сыыһа куттанаҕын. Сыалгын-соруккун ханнык суолунан ситиһэриҥ улахан буолбатах (Цель оправдывает средства). Ханнык баартыйа бэйэтин быыбардааччыларын угуйа сатаабатаҕа баарай? Онон олох долгуйума, тойон дириэктэр! Инникиҥ туһугар дьаарханар буоллаххына, биһиги национал-социалистыы баартыйабыт эйигин кимнээҕэр да ордук араҥаччылыаҕа. Биллэн турар, “Долой капитализм!” уо.д.а. диэн тыллар биһиги луоһуннарбытыгар бааллар. Олор олус наадалаахтар. Бэйэҥ билэриҥ курдук, “национальнай” диэн тылынан сирэйдэнэн биһиги сыалбытын ситиһиэхтээхпит”.
Кырдьыга да, тыл уҥуоҕа суох — тугу баҕарар эрэннэриэххэ сөп. Онон дьон олоҕун соҕотохто тупсарыам, оччо-бачча харчыны көрүөм, ону үбүлүөм, оччону түҥэтиэм диэн сымыйа эрэннэрии. Ону тугунан ситиһиэх баҕайыбытый диэн боппуруоска, үгэс курдук, хоруй бэлэм: “Национализация ыытыахпыт”.
Аан дойду олус уустук тутуллаах. Биллэн турар, барытын “национализациялыахха” сөп эрээри, ол аан дойдуну утары барыы буолар. Биллэрин курдук, Уго Чавес ньиэп хампаанньаларын барыларын национализациялаабыта да, 28 мөлүйүөн нэһилиэнньэлээх быыкаа сири “тото-хана” аһаппыта ханна баарый?
Билиҥҥитэ — “барар сириҥ баҕана үүтэ, кэлэр сириҥ кэлии үүтэ”. Аан дойдутааҕы сүрүн валюта билиҥҥитэ — дуоллар. Евро да, дуоллар да биир хаһаайыннаахтар диэххэ сөп. Норуоттар икки ардыларынааҕы атыыга юань саҥа тахса сатыыр. Маннык быһыыга-майгыга бэйэбит саҥа үп систиэмэтин хайдах оҥорон таһаарабытый? Биллэн турар, Киин бааны “национализациялыахха”, дойдубут харчытын “бэчээттээһини” бэйэбит илиибитигэр ылыахпытын сөп эрээри, онтон төһө туһаны ылыахпытый? Ырыынакпыт кыра, атын дойдулар, төһө да биһиэхэ бэрт курдуктарын иһин, дуоллар хаһаайыннарын утары аһаҕастык барбаттар. Туох да диэбит иһин, аан дойдуттан тутулукпут улахан.
Арассыыйа салалтата ону чопчу өйдүүр буолан, баччааҥҥа диэри тук курдук сылдьыбыта. Утарсыы дьэ саҕаланыаҕа — бэлэмнэниҥ!
Аан дойдуттан тутулук туһунан устуоруйа маннык холобура баар. Ол курдук, субу сэрии буолаары турдаҕына, ол аата 1941 с. бэс ыйын 14 күнүгэр ССТА биллэриитэ тахсыбыта: Сэбиэскэй Сойуус Германия иннигэр туох баар эбэһээтэлистибэтин толорор, барыта үчүгэй.
Либэрээллэр ону туох дииллэрий? Сталин акаарыта бэрт буолан, Гитлери итэҕэйэр этэ дииллэр. Бэл диэтэр, биир куомуннаахтар этэ диэн буолар. Ону баара, ССТА биллэриитэ Гитлер иһиттин диэн буолбакка, АХШ иһиттин диэн этэ!
Тоҕо диэтэххэ, Рузвельт өссө 1937 с. этэн турар: Германия саба түстэҕинэ, ССРС-ка көмөлөһүөхпүт, ССРС саба түстэҕинэ — Германияҕа. Кылаабынайа, сэриилэстиннэр эрэ. Бу сүнньүнэн 1941 сыллаахха АХШ Кэнгириэһэ быһаарыы ылынан турар.
Дьэ, ол иһин сэрии иннинэ ССРС салалтата туохтааҕар да провокацияттан сэрэнэр этэ. Аан дойдуну барытын утары сэриилэһимээри! АХШ, Великобритания, Германия, Япония, Турция — барыларын утары! Оччотугар ССРС-һы, этэргэ дылы, “арбаҕастаах да абыраабатыгар” тиийэр.
Билигин эмиэ оннук балаһыанньа. Аан дойдуну утары барар кыах суох этэ. Кыралаан кэтэһэргэ эрэ тиийэбит. Аан дойдутааҕы үп-харчы систиэмэтэ айгырыыр кэмэ чугаһаан иһэр — барыта кэмнээх-кэрдиилээх.
“Уот ылар” киһи улаханы оҥорбот
Оччотугар маннык санаа тахсан кэлэр. Дьиҥнээх сайдыылаах дойдулары ылан көрүөххэ, холобур, Кытайы уонна Эмиэрикэни. Бу дойдулар туох да омуна суох биир баартыйалаахтар. Кытайга “кытайдыы социализмы тутар” (марксизмы кытта бутуйбаккыт ордук) кытай хомуньуустуу баартыйата. Эмиэрикэҕэ — “икки төбөлөөх” биир хапыталыыстыы баартыйа. Республиканецтар уонна дэмэкирээттэр — биир идеологиялаах, ол аата биир бэлитиичэскэй баартыйа икки салаата буолаллар. Бырамыысыланньыктар уонна үп хапытаалын салаалара. Солбуйса сылдьан үп үллэстэллэр — кыра-хара норуот көрөрүгэр кырдьык-хордьук күрэстэһэр курдуктар эрээри, барыларын Федеральнай резервнэй систиэмэ хаһаайыннара дьаһайаллар.
Соторутааҕыта Кытайга бэрэссэдээтэл Си Цзипин үйэ-саас тухары олорор сокуона тахсыбытын Дональд Трамп бэркэ биһирээбитин биллэрдэ. Күлүү-оонньуу курдук да эттэр, билэн эрдэҕэ, АХШ дьиҥнээх хаһаайыннара 1913 сылтан, ол эбэтэр, ФРС тэриллибит сылыттан халбаҥныы иликтэрин. Баҕар, онтон да буолбатын, ол эрэн Улуу депрессия сылларыттан баҕас АХШ кистэлэҥ олигархия илиитигэр олорорун үгүс ырытааччы суруйар.
Оттон биһигини туохха күһэйэ сатыылларый? 4-5 сыл тугу эрэ букунайыҥ, онтон эмиэ саҥаттан саҕалааҥ диэн.
Биири бигэтик билиэххэ наада: аан дойдуга туох баар улуу салайааччылар — бары уһуннук олорбут дьон. Рузвельт буоллун, де Голль буоллун, Сталин буоллун.
Быстах кэлэр “временщик” тугу оҥороруй? Кини бэрэсидьиэн буоларын харчынан хааччыйбыт олигархтар интэриэстэрин туруулаһар. Иэһин төлөһөр. Онтон ордукка бириэмэтэ тиийбэт. Биэс сыл диэн кэскиллээх үлэҕэ чыпчылыйыах түгэнэ буоллаҕа.
Дьиҥ иһигэр киирдэххэ, саамай айар-тутар кыахтаах салайааччынан ыраахтааҕы буолар. Кимиэхэ да албыннаспат, кимтэн да бэрик ыла сатаабат — дойдуга туох баарый да, барыта киниэнэ буоллаҕа дии!
Ону кытта норуотун туһугар кыһаннаҕына сатанар. Тоҕо диэтэххэ, норуотуттан атын кини кимиэхэ да наадата суох. Дьэ, ол иһин Великобритания билиҥҥэ диэри монархиятын тутан олорор. Дьөрү Конституцията да суох уонна биһигини дэмэкирээтийэҕэ үөрэтэр. Акаарыларга, биһиэхэ, королева тугу да дьаһайбат диэн итэҕэтэ сатыыллар. Оччоҕу ким дьаһайарый? Тереза Мэй дуо? Үстүү болдьоххо олорбут Тэтчер эбэтэр Тони Блэр дуу? Тохтуургут буолуо, бу бары хаһан баҕарар “ыкка быраҕыллар хара үлэһиттэр” буолаллар. Дьиҥнээх хаһаайыннар, биллэн турар, королева уонна аан дойдунан тэнийбит кини “аймахтара”.
Оттон бэлитиичэскэй салайааччылар тустарынан эттэххэ, бэрэсидьиэн “нация лиидэрэ” эрэ буоллаҕына, үчүгэй салайааччы буолар. Тус былаастаннаҕына. Кинини бэрэсидьиэн оҥорбут олигархтартан, “күлүк күүстэртэн” тутулуга суох, бэйэтэ туспа былаастаннаҕына. Оттон ханнык да “сүүһүгэр күннээх” биир болдьоххо “нация лиидэрэ” буолар кыаҕа суох!
Кыттыҥ, кыттыһыҥ, кыайыҥ!
Киһи барыта быыбарга кыттыахтаах. Кыттыбат буоллаххына, олохпут оннук-маннык диэн куолулуур кыаҕыҥ суох. Талбатах киһигиттэн тугу ирдээри гынаҕын? Оттон атын киһини талбыт буоллаххына, баһаалыста, төһө баҕарар туруорсар бырааптааххын. Куоластыыр киһи бырыһыана аҕыйах буоллаҕына, быыбары бойкуоттуу сатыыр Навальнай кыайыылаах тахсар. Баһаалыста, “Болотнай болуоссаты” сакаастыыгыт.
Суолласта, сурукка тистэ — СУР.