Аҕыйах сыллаахха диэри саха тыатын бөһүөлэктэригэр ынахтан, сылгыттан атын дьиэ сүөһүтүн көрүҥэ суоҕун да тэҥэ буолара. Билигин олохпут-дьаһахпыт тосту уларыйда. Ынах-сүөһү ахсаана биллэ аҕыйаата. Ол оннугар мүөттээх ыҥырыалаах, перепелкалаах, куруолуктаах саха ыаллара сир-сир аайы баар буолан эрэллэр.
Биллэн турар, дьиэ кыыла-сүөлэ, көтөрө төһөнөн кылгас кэм иһигэр улаатар, ситэр-хотор да, соччонон түргэнник ас биэрбитинэн барар. Ол – минньигэс ас, эбии дохуот.
Хаҥалас улууһун Уулаах Ааныгар Слепцовтар диэн саха ыала куруолук иитэллэр. Бүгүн кинилэр холобурдарыгар олоҕуран маннык түргэнник ситэр, бородууксуйа биэрэр хаһаайыстыбаны тэринэр төһө көдьүүстээҕин, төһө уустугун көрүөхпүт.
Бастакы уопут
Элбэх оҕолоох ыал аҕата Алексей Алексеевич Үөһээ Халыма Арыылааҕыттан төрүттээх. Оттон олоҕун аргыһа Октябрина – хаҥыл хаҥаластартан хааннаах. Бу дьиэ кэргэн 2002 с. диэри аҕаларын дойдутугар дьиэлэнэн-уоттанан олорон баран, үөс сиргэ – Дьокуускайга – көһөн кэлбиттэр.
Слепцовтар хоту олорон аан бастаан куруолугу кытта “бодоруспуттар”. “Ол хайдах этэй?” – диэҥ... Будулҕаннаах 90-с сылларга ыһыллыы-тоҕуллуу силлиэлээх холоруга хоту улуустары эмиэ ытыйан ааспыта. Ол содулугар оскуола “тыыннаах муннугун” сарбыйарга күһэллибит. Кыылы-сүөлү уу харчыга атыылаабыттар. Алексей уонна Октябрина “куруолук атыыланар үһү” диэн сонуну истэн, аҕыйах куруолукка тиксэн хаалбыттар.
Оччолорго уопута суох эдэрчи дьон куруолугу хайдах көрөр-харайар туһунан сурах эрэ хоту билэллэрэ эбитэ үһү. Ол саҕана, биллэн турар, интэриниэт, “ютуб” эҥин суох буоллаҕа. Онон, туһааннаах билии-көрүү букатын кэмчи буолан биэрбит.
Ыал аҕата, хоту дойду хоһуун дьонун сиэринэн булчут буолан, биир суолу тобулбут. Дьиэ куруолугун кини куобахха аһара майгынната көрбүт. Онон, “куобах маннык аһылыктаах этэ ээ” диэн, күөх оту, талаҕы, сэбирдэҕи, оҕуруот аһын, эбиискэҕэ уотурба биэрэн барбыт. Соннук көрүү түмүгэр куруолуктара олус төлөһүйбүттэр, күһүнүгэр ааттаах идэһэ буолбуттар.
Куруолук пиэрмэтэ
Слепцовтар уонтан тахса сыл устата Дьокуускайга олорон, тыыннара-быардара ыгыллан, Октябрина Константиновна төрөппүттэрин өтөҕүн сөргүтэргэ, Уулаах Ааҥҥа көһөргө быһаарыммыттар. Ити – 2015 сыллаахха.
Нөҥүө сыл улахан уол Александр бааһынай хаһаайыстыба тэриммит. “Куруолук пиэрмэтэ” диэн биисинэс былаан суруйан, ТХМ “Саҥа саҕалааччы пиэрмэр” граныгар кыттыбыт. Ол куонкурус түмүгүнэн, балтараа мөлүйүөҥҥэ тиксэн улаханнык табыллыбыт. Урукку өттүгэр кыратык да буоллар куруолук иитэ сылдьыбыт уопуттаах төрөппүттэрэ сүрүн күүс-көмө, өйөбүл буолбуттар. Күн бүгүнүгэр диэри тутаах үлэһиттэр – кинилэр. Ону тэҥэ, Александрга икки быраата уонна балта, бэйэлэрэ номнуо улахан дьон, кэлэ-бара сылдьан илии-атах буолан көмөлөһөллөр. Онон, бу – биир дьиэ кэргэн пиэрмэтэ.
Грант көмөтүнэн 8х8 иэннээх кыстык хотон тутуллубут. Онно гааһы киллэрбиттэр. Ол кэннэ пиэрмэ дьиҥнээх “дьиэлээх хаһаайкаларын” – уонча ийэ куруолугу – атыыласпыттар.
Билигин пиэрмэ 200-тэн тахса куруолуктаах. Балартан отута – ийэ, оттон атына – төрүөх.
– Куруолуктарбыт “Саха куруолук” уонна “Калифорния” диэн боруодалар. Балар Саха сирин усулуобуйатын бэркэ тулуйаллар. Төрүөхтэрэ төрөлкөй, ыарыыга-дьаҥҥа мээнэ кыайтарбаттар, – диэн кэпсээтилэр.
Хаһаайыстыба икки сыл буола-буола “хаан уларытар” эбит. Быйыл иккиһин уларытыахтаахтар. Оччоҕо төрүөхтэрэ өссө тупсар, өлүү-сүтүү аҕыйыыр эбит. Итиннэ Слепцовтар Дьокуускай, Хатас уонна Марха пиэрмэлэрин кытта хардарыта үлэлэһэбит дииллэр.
Куруолук – бор харамай
Куруолук айылҕатынан олус бор харамай, аһылыгын сирбэт-талбат. Быһата, тугу биэрбиккин барытын “лабыйан” иһэр. Силэпсиэптэр куруолуктарын отунан, талах сэбирдэҕинэн, уотурбанан, ас тобоҕунан аһаталларын кэпсииллэр. Итиннэ эбии өссө дөрүн-дөрүн битэмииннээх анал эбиликтэри туһаналлар.
– Онон, аска улахан эрэйи көрсүбэппит, – диир Өлөксөй. – Ол гынан баран, биир түгэн учуоттаныахтаах эбит. Куруолук уотурбатын үлүбээй ылар аһара сэрэхтээх. Биирдэ билбэккэ эрэ хараҥа дьүһүннээх уотурба атыыластым. Онтон сылтаан кыылларым истэрэ дэлби үллэн баран, биир түүн иһигэр бары “сойон” хаалбыттара. Мин саныахпар, куруолук мэлдьи биир аһылыгынан аһыыра ордук быһыылаах. Тоҕо диэтэххэ, аһа тосту уларыйдаҕа мөлтүүр, иһэ-куртаҕа муокастыыр эбит. Онон, мэлдьи биир састааптаах уотурбаны ыла сатыыбыт, – диэн түмүк оҥостубут.
Куруолук туһата
Бу икки сүүстэн тахса куруолуктан кыстыкка 25-30 эрэ тыһы куруолук киирэр. Атыттара бука бары идэһэҕэ бараахтыыллар. Күһүөрү биир куруолук ортотунан 2,5-3 киилэ ыйааһыннанар. Өскөтүн бу 200-һү биирдэ идэһэ гыннахпытына, 400-500 киилэ эти ылыахпытын сөп. Сүөһүлээх саха өйдөбүлүнэн, биир үчүгэй байтаһын оҕуһу сиэбит курдук. Ол гынан баран, оҕуһу оччо буоларын туһугар икки сылы быһа иитэргин учуоттаа... Итинник үрдүнэн-аннынан ааҕан көрдөххө, куруолук оччо улахан барыһа да суох буолан тахсар. Ол гынан баран, биири өйдүөххэ наада. Куруолук ый да аайы төрүөн сөп. Оттон үчүгэй көрүүгэ турдаҕына, оҕото 3-4 ыйынан борбуйун көтөҕөр, балачча улаатар, төлөһүйэр. Атыннык эттэххэ, итиччэ кэм буола-буола идэһэлээн да иһиэххэ сөп. Онон, төгүрүк сылы быһа эн остуолгар сибиэһэй эт баар буолар. Оттон сүөһүнү 2-3 сыл эрэйэ суох идэһэлэммэккин.
Куруолугу Слепцовтар аҥаардас айахтарыгар эрэ ииппэттэр. Холобур, былырыын 1 киилэтин 500 солк. атыылаабыттар. Ол гынан баран, онтулара эмиэ “ноолоох” эбит.
– Куруолук этин мээнэ киһи дэбигис ылбат. Сыаната да ботуччу. Тыа дьоно букатын да сэҥээрбэттэр. Биир эмэ киһи ылыан сөп. Ол оннугар, хата, куорат уонна нуучча дьоно ыларга дьэ аллаахтар. Быһата, доруобуйаларын көрүнэр, “диетическэй эт” диэҥҥэ үчүгэйдик быһаарсар эрэ дьон атыылаһаллар, – диэн Октябрина быһаарар.
Салгыы: “Сүөһү көрөрдөөҕөр чэпчэки дуо?” – диэн ыйытабын.
– Үлэтигэр таһаардахха, тэҥ тэҥэр тахсар эбиккин. Мэлдьи аһата, уу-хаар кута, иигин-сааҕын ыраастыы сылдьаҕын. Аны сайынын сүөһү курдук уулуссаҕа мэччитэ үүртэлээбэккин. Онон, эмиэ наар киирэ-тахса, көрө-истэ сылдьаҕын. Аны туран, сүөһүлээх киһи курдук син биир оттуугун. 3 гаа ходуһалаахпын, онтубар сыллата 9 туонна оту бэлэмниибин. Оччоҕо эрэ кыстыгы этэҥҥэ туоруохха сөп, – диир пиэрмэр.
“Тириитин ханна батараҕыт?” – диэн ыйытыкка... Хаачыстыбатыттан көрөн, 200-300 солк. атыылыыллар. Итинтэн бэртээхэй оҕо бэргэһэтэ, үтүлүгэ, о.д.а. таҥаһы-сабы тигиэххэ сөп.
Өссө куруолук оҕото атыыланар. 1 ыйдаах оҕо – 500 солк. Төрөппүттэр оҕолоругар эбэтэр куруолук иитиэн баҕалаахтар кэлэн атыылаһан бараллар эбит. Онон, ис дэгэтин толору баһылаатахха, куруолук иитэр барыстаах буолан тахсыан сөп.
Түмүк
Аныгы үйэҕэ киһи байаары-тайаары хаһаайыстыба тэриммэт. Бэйэ астаах-үөллээх, дьарыктаах, эбии кыра дохуоттаах буолаары тэринэр. Күн-түүн бэйэбит да билэ-көрө сылдьарбыт курдук, дойду экэниэмикэтин туруга уустук. Үп-харчы кырыымчык буолан иһэр. Онон бэйэ хаһаайыстыбалаах эрэ киһи онуоха-маныаха диэри бигэ туруктаах буолуон сөп. Оттон ким тугу иитэрэ – бэйэтин көҥүлэ.
Илья ОКОНЕШНИКОВ.
