Төрүт олохтоох омуктар күннэрин баттаһа, “Кыым” эрэдээксийэтэ хоту улуустар экологияларыгар сыһыаннаах төгүрүк остуолу тэрийэн ыытта. Бу иннинэ хоту улуустарга күн эмискэ “арахсыбытын” туһунан суруйан турабыт. Онон бүгүҥҥү төгүрүк остуол ордук тоҕоостоох буолла.
От ыйын 20 күнүгэр буолбут айылҕа аномалиятын туһунан иһитиннэриини билэр интэриэстэх дьон – учуонайдар, уопсастыбанньыктар, судаарыстыбаннай уорган салайааччылара, исписэлиистэрэ уонна Үөһээ Дьааҥы, Булун, Эбээн Бытантай, Усуйаана, Эдьигээн улуустарын олохтоохторо кытыннылар. Төгүрүк остуолу Дьокуускай куорат Уопсастыбаннай палаататын чилиэнэ Мария Христофорова иилээн-саҕалаан ыытта.
Экология министиэристибэтэ: туох да куттал суох, күнү ойуур баһаардара “араарбыттар”
СӨ Экология , айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирин бастакы солбуйааччы Семен Яковлев мустубут дьоҥҥо от ыйын 20 күнүнээҕи түбэлтэ официальнай түмүктэрин иһитиннэрдэ. Быһата, кини этиитэ “итиннэ киһи дьиксинэрэ, куттанара туох да суох, күн “арахсыытын” сүрүн биричинэтэ – ойуур баһаардара” диэн буолла.
Оттон өлбүт көтөрдөрү чинчийии түмүгүн туһунан экологияны кэтээн көрөр лаборотория (РИАЦЭМ) дириэктэрин солбуйааччы иһитиннэрдэ. Санатар буоллахха, Экология министиэристибэтин иһинэн үлэлиир өрөспүүбүлүкэтээҕи экологияны кэтээн көрөр информация-аналитика киинэ иһитиннэрбитинэн, күөл уутун тууһун састааба, азот булкаһыга, металлар састааптара, органическай киртийиини (уопсайа уу хаачыстыбатын 29 көрдөрүүтэ) быһаарбыта. Ол түмүгүнэн туох да киһи дьиксинэр “аномальнай, сүһүрдэр элеменнэр” булуллубатахтар. Эбээн Бытантайга, Эдьигээҥҥэ, Үөһээ Дьааҥыга күөл хоптолоро маассабайдык өлбүттэрин кэннэ иниспиэктэрдэр чинчийбиттэр. Эҥэ нэһилиэгэр Байбал күөлүн уутугар формальдегид көрдөрүүтэ нуорматтан тахсыбытын быһаарбыттар. Ону “ойуур баһаардарыттан сылтаан” диэбиттэр.
Хотулар “биһигини ууга-уокка быраҕымаҥ” диэн туруорсаллар
Үөһээ Дьааҥы улууһун дьокутааттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Екатерина Ноговицына:
— Мин ити түбэлтэ буолар күнүгэр Баатаҕайга баарым. Халлааммыт эмискэ дьэбин өҥнөнөн хаалбыта, тыынарга ыарахан буолбута. Куттанныбыт ээ. Киһи дьиктиргиир сыт суоҕа. Тута аймахтарбытыгар эҥин эрийтэлээбиппит, ыаллыы улуустарга хайдаҕын туоһуласпыппыт. Билигин Үөһээ Дьааҥы улууһун түмсүүтэ өрөспүүбүлүкэ былаастарыгар аадырыстаан аһаҕас сурук ыыппыта. Маны таһынан, улуус дьокутааттарын Сэбиэтэ Дьааҥыга улуустааҕы айылҕа харыстабылын иниспиэксийэтин кытары экологическай түмсүүлэри тэрийэргэ, күүһүрдэргэ үлэни ыытар. Улуус олохтоохторо экология министиэристэбититтэн улуустааҕы иниспиэксийэни, ветеринарнай-чинчийэр лабороторияны аналлаах тэрилинэн хааччыйалларыгар туруорсабыт. Оччоҕо улууска экологическай куттал , эпидемия суоһуурун тута быһаарар кыахтаныа этибит.
Светлана Черепанова, Эбээн Бытантай улууһун Кустуур оскуолатын учуутала:
—Сарсыарда оттуу барбыт дьон эмискэ түүҥҥү хараҥаны харбыаластылар. Кустуурга бу түбэлтэни төлөппүөҥҥэ устан баран бассаабынан ыыппыттара. Дьон доруобуйатын, оҕолорун инникилэрин туһунан долгуйаллар, айманаллар. Соһуччу өлбүт көтөрдөрү Үөһээ Дьааҥыга эрэ буолбакка, биһиэхэ эмиэ, ходуһаларга кытары булбуттара. Улуус киинигэр – Саккырыырга таһырдьа куурда ууруллубут таҥастара бүтүннүү бээтинэ буолбут, ону кыайан сууйбатахтар, хайдах да кэтиллэр кыахтара суох буолан быраҕыллыбытар. Буочукулаах уу чалбах курдук буолбут. Үүннэйилэрэ барыта саһаран хаалбыт.
Эдьигээн улууһун аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт олохтоох омуктарын бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинсолбуйааччы Лилия Атласова төрүт олохтоох омуктар күннэринэн эҕэрдэлээтэ уонна “Кыым” хаһыакка маннык төгүрүк остуолу тэрийбиттэригэр махтанна. Кини хотуларга бу тиэмэ сүрдээх сытыытык турарын тоһоҕолоото.
— Хоту улуустарын олохтоохторо бу түбэлтэ туохтан сылтаан буолбутун туһунан күннэри төбөбүтүн сынньабыт. Эдьигээннэр күн “арахсыытын” кэннэ “Ама, төрөөбүт сирбититтэн көһөргө күһэллэбит дуо, сир аһын, балыгы сиир куттала суох дуо?” диэн долгуйаллар. Улуус олохтоохторун аһа-үөлэ үксэ балыктан турар. Онон долгуппат буолуон сатаммат. Дьиҥэ, биһиги улахан араллааны таһаара сатаабаппыт ээ. Билигин дьиикэй кыыллар быһыылара-майгылара, сигилилэрэ дьиксиннэрэр буолла. Холобур, былырыын алтынньыга тыатааҕылар утуйбатахтара, биир тыатааҕы оннооҕор киһиэхэ саба түспүтэ. Утуйбатах эһэлэри бултаабыттарын кэннэ, эттэрэ-сииннэрэ бүтүннүү чиэрбэ буолбутун, сыстыганнаах ыарыыламмыттарын булбуттара. Билигин улууска эһэ ахсаана үксээтэ. Бэс ыйыгар бөһүөлэккэ икки эһэ оҕото киирбитин өлөрбүттэрэ. Ол кэннэ ийэлэрэ киирбитэ, онтон аҕалара... Бултаһыахтарыгар диэри олохтоохтор бары куттанан тахсыбат да буола сылдьыбыттара. Оттон судаарыстыба тугу гынар? Тыатааҕыны бултаһарга бүтэн быстыбат кумааҕыны хомуйтарар. Ол кэннэ булчуттар санаммат да буоллулар. Кумааҕыны сырсартан сылайдылар. Ити үөһэ эппит ийэ тыатааҕыны сонордоһо сатаабыттара да, кыайан бултаабатахтара.
Күн “арахсар” күнүгэр биир дойдулаахтарым уһуктан баран өссө да түүн дии санаабыттар этэ. Барыта борук-сарык, иһирик... Биир бэйэм былаас уорганнара этэллэрин курдук күн “арахсыыта” тыа баһаардарыттан сылтаан таҕыста диэҥҥэ олох итэҕэйбэппин. Буруо кэллэҕинэ сыт-сымар буолар ээ, ону аһара бэркэ билэбит. Оттон бу түгэҥҥэ буруо сыта отой да суоҕа... Олохтоохтор дэлби тэптэрии барбыт, буомба бырахпыттар, космодромтан метеоспутник ыыпыттар эҥин диэн тойоннууллар. Маны таһынан, геологтар дэлби тэптэрээри метан сытар сирин тыыппыттар диэн эмиэ сылыктыыллар.
Дьону аймаабакка, туох баарынан кырдьыктыы быһааран, дакаастаан биэриэххэ наада. Учуонайдарга, Роскосмоска, дойду экологияҕа, доруобуйа харыстабылын, бырамыысалыннас министиэристибэлэригэр ыйытык ыытыаха наада. Бу боппуруоһу комплекснайдык көрөр наада, хайаан даҕаны дьон доруобуйатын эҥин кэтээн көрөр үлэни ыытыахха наада...
Уопсайынан, дьон официальнай уорганнар түмүктэрин кытары сөпсөспөттөрүн этинэллэр. Судаарыстыбаннай структуралар официальнай саайтарыгар баар иһитиннэриилэригэр итэҕэйэр киһи ахсааннаах. Онто да суох ыраах ойдон олорор хоту улуустарын олохтоохторо былаас улаханнык долгуйбатаҕын, болҕомтону уурбатаҕын, алдьархайга тулаайах оҕо курдук бэйэлэрэ эрэ хаалбыттарын курдук сананалларын эттилэр.
Виктория СТАСЬ.
