Эдэр дьон үүнүөх-сайдыах санааларын киһи өйдүүр. Ол эрээри дьону ыйытыы көрдөрөрүнэн, киһи бэйэтин кыаҕын арыйар саҕахтара, аартыктара өрөспүүбүлүкэ таһынан баар диэн өйдөбүл баар курдук эбит. Бу дьиҥ төрүөт дуу, бэйэни албыннаныы дуу? Корреспондент маны билээри үлэ ыытта.
Барааччы элбэх, барыан баҕалаах өссө элбэх?
Сахастат иһитэннэриринэн, 2000 – тан 2020 сылга диэри, 15 – тэриттэн 34 – гэр диэри саастаах өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин ахсаана 304,9 тыыһынчаттан 280,5 тыыһынчаҕа диэри аччаабыт, оттон куорат нэһилиэнньэтигэр ити көрдөрүү – 205,6 тыыһынчаттан 191,3 тыыһынчаҕа диэри түспүт. Ол эрээри сыыппаралар чахчы көспүт эрэ дьону чопчу көрдөрөллөр. Көһүөн баҕалаах дьон суох буолбатахтар, бааллар.
ЯСИА 30 –тарыттан алын саастаах эдэр дьону ыйыталаһарга сананнна, тоҕо кинилэр көһүөхтэрин баҕаралларын.
Ханна төрөөтүҥ – онно туһалаатын.
Эдэр дьон сүрүн көһөр биричиинэлэринэн куоракка талбыт идэлэринэн сөптөөх үлэ суоҕа, эбэтэр кыра хамнаһы төлүүллэрэ буолар.
«Көһөн барыах санаа баар. Атын эйгэҕэ бэйэбин булуохпун, бигэргэниэхпин. Дьокуускай куоракка элбэх үлэ миэстэтэ наада. Саҥа үөрэхтэрин бүтэрбит ыччаттар идэлэринэн – 30 тыыһынча хамнаска үлэлии бараллар. Бу кыра. Аны барытыгар икки сылтан кырата суох уопут көрдүүллэр. Саамай чэпчэки суол ханна эмит –билсиинэн үлэҕэ киирии. Оттон оннук киирбэтэх дьон хас да кыра хамнаһы холбоон түүннэри-күннэри икки-хас үлэҕэ тиргиллэллэр. Мин Дьокуускайга аҥаардас дьиэ кэргэним эрэ баар буолан, кинилэргэ чугас буолаары хаалан сылдьабын”, - диэн санаатын үллэстэр Уйгун Иванов.
Бэйэ уйанын-хатанын тургутан көрүү
Үлэни булуу уустугун уонна олох таһымын таһынан сорохтор бэйэлэрэ-бэйэлэригэр уйаннарын-хатаннарын көрдөрүүгэ олохторугар тургутуу быраҕаллар эбит. Арай чахчы барытын быраҕан барыым, ол суол кэннигэр, тоҕойго туох кэтэһэр эбит, баҕар саҥа атын суол арыллаарай? Биирдэ бэриллэр олохпор харса суох түһүнүүм! Сылаас комфорт сириттэн тахсан?
«Оннук бэйэм бэйэбэр кытаанах тургутуу туруорунан кый ыраах барар санаа баар. “Комфорт уйатыттан» тахсан, көҥүлгэ көтөн. Ол эрээри Дьокуускайга миигин тутар чугас аймах билэ дьонум, сол оннук били этэр «комфорт уйалара». Биһиги куораппытыгар бэрэспиктиибэлээх дуоһунастар тиийбэттэр. Ол иһин үчүгэйдик үүнэр, хамнастаах үлэҕэ – Питерга да официанынан үлэлиэххэ сөп, - диэн этиилээх Марина Еремисова.
«Мин сааһым 24, бу иннинэ хаһан да көһөн барар санаа киирбэтэҕэ. Маннык санаа хамсык кэмигэр киирбитэ, олох тохтообутугар, интернет, цифровизация кыаҕа муҥура суоҕа дьэ көстүбүтүгэр. Бу түгэҥҥэ дьэ өйдөөбүтүм, төһө да төрөөбүт куораккын таптаартаргын, эн аан бастаан бэйэҕин сайыннарыахтаах, бэйэҕэр кылаат киллэриэхтээх эбиккин, онно уопуту атын сиргэ ыларын ордук табыгастаах эбит” –диир Мария Архипова.
Кини бэлиэтиир, манна оннооҕор салгынын төрүт, бэйэҥ киэнэ. Ол иһин тас дойдугар бардахпына да өр буолбаппын, төннөбүн диир.
Тымныы, олорор дьиэ ылар кыах суоҕа, аралдьыйыы аҕыйаҕа
Биһиги биир хоруйдааччыбыт этэринэн мантан көһөн барыах санаата олорор дьиэ сыаната үрдүгүнэн уонна тыйыс тымныыларынан олоҕурар.
“Тоҕо эрэ санаабар сылтан сыл ахсын тымныыларбыт тыйыһыран эрэр курдуктар, онно биллэн турар сөптөөх соҕустук ичигэстик таҥныахха наада. Ол барыта бас быстар сыана. Бородууктабыт сыанатын этэ да барыллыбат. Соторутааҕыта дьиэ сыаналарын көрөн мах бэрдэрдим. 1 хостоох, 39 кв м дьиэ 5,6 мөлүйүөн сыанаҕа турара. Уһук Илин регион сыаналара, киин Арассыыйа сыаналарын кытта биир тэҥ буолуо суохтаахтар. Эмиэ да Уһук Илиннээҕи ипотека киллэрбиттэрэ даҕаны, дьон олоҕо чэпчээбитэ көстүбэтэ”.
Кини этэринэн, өскөтүн үрдүк сыаналар суохтара эбитэ буоллар, кини атын сиргэ көһөр туһунан букатын да саныа суоҕа эбит. Иккис сүрүн биричиинэнэн буолар – аралдьыйар сир аҕыйаҕа.
“Хомойуох иһин, киһи киһилии култуурунайдык сынньанар сирэ суоҕун кэриэтэ. Ол оннугар иһэр-аһыыр, охсуһар сирэ элбэх. Араас бардар, дискэтиэкэлэр”, - диэн эбэр кини.
Киһи талаһар куората
Ыйытыктарга хоруйдаабыт эдэр дьон ортолоругар төрөөбүт куораттарын төрүт да хаалларан барар санаалара суох дьон бааллар. Кинилэртэн биирдэстэрэ этэринэн, онно сүрүн төрүөтүнэн буолар: манна интириэһинэй үлэлээҕэ уонна киин регионнар 26 күннэрин утары - 56 уоппуска күнэ буолар. Саха сириттэн дьон барбатын туһуттан манна үрдүк хамнас уонна авиабилеккэ сыаны чэпчэкитэ бэрт буолуо этэ. Оччоҕо, киһи дойдутуттан ханна да көспөккө турист быһыытынан эрэ тас дойдуларга дуоһуйа сынньаныа, көрүө этэ диэн бэлиэтиир кини.
Түмүк
Түмүккэ, ыччаты ордук чуолаан үлэҕэ киирии, идэҕинэн бэйэни булуу уонна үчүгэй сынньалаҥ суоҕа долгутар эбит диэн санааҕа кэллибит. Улахан куораттар эдэр киһини өрүү угуйаллара, угуйа туруохтара да турдаҕа. Дьэ, бэрт дьикти олох оҥоһуута буолан тахсар оччоҕуна. Ыччат куоракка хаалыан баҕарар буоллахпытына, биһиги куораты сайынннарыахтаахпыт. Оттон ыччат бэйэтэ сайыннарбакка итинник бара турдаҕына ама уонна ким сайыннарыай? Ол да буоллар туох да диэбиттэрин иһин Дьокуускай балысханнык улаатар, ону кытта кини сайдыытыгар улахан ирдэбиллэр тураллар. Былырыын 4000 оҕо төрөөбүтэ. Куораты Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар анаан киэргэтиэхтэрин баҕараллар, 2,2 млрд үтүмэн үп аҥаардас суол тупсарыытыгар көрүллүөхтээх. Аҕа баһылык Айсен Николаев быһаччы дьаһалынан 2032 сылга диэри социальнай уонна экономическай сайдыы туһунан саҥа уураах бэлэмнэнэр. Уураах бырайыага олоххо киирэригэр 111 млрд солкуобай көрүллүөхтээх. Баҕардар оччоҕо киин куоракка саҥалыы тыын, олох киирээрэй?
Ysia.ru
Виктория Сергеева