Быйыл АЛРОСА хампаанньа балтараа тыһыынча саҥа үлэ миэстэтин арыйыаҕа. Онтон үс гыммыттан иккитин – Саха сиригэр. Ол туһунан хампаанньа генеральнай дириэктэрэ, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлэ Сергей Иванов иһитиннэрдэ.
Алмааһы хостуур хампаанньа салайааччыта үлэтинэн Мииринэй куоратыгар кэлэ сылдьан, Саха өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаевы уонна алмаастаах түөлбэ нэһилиэнньэлээх пууннарын баһылыктарын, улуус уопсастыбаннаһын кытта көрсөн кэпсэттэ. Сергей Иванов этэринэн, аан дойду ырыынагар үөскээбит быһыы-майгы төрдүттэн түөрэ уларыйбыт. Ол курдук, бу сыл тохсунньутуттан саҕалаан алмаас сыаната инньэ 20 %-нан ыараабыт. Ол түмүгэр, биллэн турар, хампаанньа барыһа, киллэрэр үбэ-харчыта элбиир, хамнаһы үрдэтэр уонна социальнай мэктиэлэрин толорор кыахтанар.
“Заря” уонна “Зарница” карьердары сөргүттүлэр
Бу сыл ортотуттан АЛРОСА хампаанньа саҥа үлэ миэстэлэрин таһаарыахтаах. Ол түмүгэр хостонор алмаас ахсаана биллэ эбиллиэхтээх. Тоҕо диэтэххэ, от ыйыттан “Заря” уонна “Зарница” карьердар сөргүтүллэн, үлэ-хамнас тигинээн эрэр.
Санаттахха, былырыын аан дойду үрдүнэн хамсык саҕаланан, кириисискэ оҕустарбат туһугар, 2020 сыл ыам ыйыгар “Зарница” карьер үлэтин тохтоппуттара. Ол кэннэ бу сыл кулун тутарыгар ханна даҕаны алмаас сырьетугар интэриэс үөскээн, балаһыанньа арыый көнөн, хампаанньа от ыйын 1 күнүттэн сир баайын хостуур үлэни сөргүтэргэ быһаарыммыта.
Быйыл хампаанньа сыл бүтүөр диэри балаансатыгар баар саппааһыттан барыта 700 тыһыынча руданы хостуур уонна онтун 2022 сылга переработкалыыр былааннаах. Ол хостоммут руданы 12-с №-дээх байытар баабырыкаҕа эмиэ урукку курдук авто-пуойастарынан тиэрдиэхтэрэ.
“Зарница” карьер үлэтэ сөргүтүллүбүтэ хампаанньа оҥорон таһаарыытыгар, үлэтигэр-хамнаһыгар охсуо суохтаах. Тоҕо диэтэххэ, хостоммут сырьену быйыл буолбакка, эһиил байытыахтаахпыт. 2022 сылга оҥорон таһаарыыбыт кээмэйэ, быһа холоон, 600 тыһыынча кэриҥэ карат буолуохтаах. Оттон хостооһуммут көрдөрүүтэ – сылга 2,5 мөлүйүөн туонна кэриҥэ руда”, – диэн Удачнайдааҕы хайаны байытар кэмбинээт дириэктэрэ Сергей Павленко кэпсиир.
“Зарница” кимберлит туруупката – 1954 сыллаахха Сэбиэскэй Сойууска арыллыбыт уонна тохтуу-тохтуу 1999 сылтан үлэлээбит аан бастакы алмаастаах сир. Руданы Удачнайдааҕы хайаны байытар кэмбинээт 12-с №-дээх байытар баабырыкатыгар таҥастыыллар. 2019 сыллаахха ити сиртэн 763 тыһыынча караат алмааһы, оттон 2020 сыллаахха – 320 тыһыынча карааты хостообуттара. 2016 сыллаахха “Зарницаттан” 207,29 караат ыйааһыннаах олус күндү алмаас көстүбүтэ. Ол алмаастан кэлин Арассыыйа кырыылыыр устуоруйатыгар саамай ыарахан ыйааһыннаах – 100,94 карааттаах – “The Spectakle” бирилийээни чочуйан таһаарбыттара. Бирилийээн быйыл “Christie’s Magnificent Jewels” аан дойдутааҕы аукциоҥҥа 14,14 мөлүйүөн АХШ дуолларыгар атыыламмыта.
Сергей Дягилев “Русские сезоны” номоххо киирбит антрепризатыгар анаммыт “The Spectakle” кэллиэксийэҕэ үөһээ ахтыллыбыт өҥө-дьүһүнэ суох саамай улахан бирилийээни сэргэ 20,69 карааттаах, “фантазийнай” дэнэр сырдык араҕас өҥнөөх “Жар-птица” уонна 14,83 карааттаах “Призрак розы” бирилийээннэр киирэллэр. Даҕатан эттэххэ, “Призрак розы” бирилийээн 2020 сыллаахха аан дойду аукционнарыгар атыыламмыт пурпурнай-оруосабай өҥнөөх саамай улахан бирилийээн быһыытынан билиниллибитэ. Урукку өттүгэр аан дойду устуоруйатыгар 14,83 карааттаах, пурпурнай-оруосабай өҥнөөх бирилийээн атыыламмыта диэн суоҕа. Кини биир караата 26 633 253 АХШ дуолларыгар атыыланан, сыана рекордун олохтообута.
2021 сылга – 1800 үлэ миэстэтэ
Быйыл Айхаллааҕы хайаны байытар кэмбинээккэ 500 киһини үлэҕэ ыллылар. Удачнайдааҕы кэмбинээт 300 саҥа үлэһити көрсөргө бэлэм олорор. Онтон аҥаара номнуо кэлэн, үлэлии-хамсыы сылдьар. Хапытаалынай тутуу управлениетыгар 200 киһи үлэҕэ киирдэ. Өссө 250 киһи эбии кэлэрэ былааннанар. Итини таһынан “Бүлүү” уонна “Анаабыр” айан суолларын киэҥ далааһыннаах өрөмүөнэ ыытыллыахтааҕынан, МУАДка эмиэ үлэһиттэр наада буоллулар. Ол курдук, ити тэрилтэҕэ эбии 400 үлэһит ирдэнэр.
“Бүгүҥҥү туругунан, АЛРОСА иһинэн үлэлиир араас хампаанньаларга барыта икки тыһыынчаттан тахса үлэһит наада. Онтон тыһыынча аҕыс сүүһэ – аҥаардас Саха өрөспүүбүлүкэтигэр. Үлэһиттэри буларга кэккэ кыһалҕалар бааллар. Онон сибээстээн, быйыл үлэһиппит ахсаанын сарбыйар былааммыт суох. Төттөрүтүн, актыыппыт ыстаата эбиллэн эрэ биэриэхтээх”, – диэн АЛРОСА генеральнай дириэктэрэ, хампаанньа бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Сергей Иванов кэпсээтэ.
Социальнай эппиэтинэс болҕомто киинигэр
Быйыл атырдьах ыйын саҥатыгар биллибитинэн, АЛРОСА хампаанньа “The Best Emerging Market Performers Ranking” ESG-эриэйтинин (экологическай, социальнай уонна корпоративнай салайыы) сылга биирдэ оҥоһуллар “топ-100” испииһэгэр киирбитэ. Эриэйтини “Moody’s ESG Solutions” тэрилтэ “V.E” (Vigeo Eiris) норуоттар икки ардыларынааҕы ааҕыныстыбата бэлэмнээбитэ.
Ити эриэйтиҥҥэ сайда турар экэниэмикэлээх дойдуларга үлэлиир уонна ESG-көҕүлээһиннэри олоххо киллэрии эйгэтигэр бастыҥ көрдөрүүлээх хампаанньалар хапсыбыттара. Эриэйтиҥҥэ экэниэмикэ 36 араас сиэктэриттэн барыта 843 хампаанньа киирбитэ. Ол иһигэр Арассыыйа 3 хампаанньата баарыттан, биирэ – АЛРОСА.
Эриэйтини тэрийээччилэр хампаанньалар үлэлэрин-хамнастарын 38 сүрүн ирдэбилгэ олоҕурбут анал ньыманан сыаналаабыттар. Оттон ол 38 тутаах ирдэбил ESG 6 хайысхатын иһигэр киирэр: тулалыыр эйгэни харыстааһын, киһи быраабын тутуһуу, персонал икки ардынааҕы сыһыан, олохтоох түмсүүлэр (сообщества) этэҥҥэ буолууларыгар кылаат, биисинэһи салайыы бириинсиптэрэ уонна көдьүүстээх корпоративнай салайыы. Ити хайысхалартан бииригэр эмэ эппиэттэспэт, сыанабыла барсыбат буоллаҕына, хампаанньаны эриэйтинтэн тута таһаараллар.
“АЛРОСА экология, социальнай эппиэтинэс уонна корпоративнай салайыы боппуруостарыгар улахан болҕомтотун уурар. Ол иһин норуоттар икки ардыларынааҕы улахан аптарытыаттаах тэрилтэ биһиги ESG-көҕүлээһиннэрбитин үрдүктүк сыаналаабытыттан үөрдүбүт. Испииһэккэ АЛРОСА Арассыыйа үс тэрилтэтин иһигэр киирбитинэн киэн туттабыт.
Хампаанньабыт тирэхтээх сайдыы тиһигин салгыы даҕаны тупсарарга үлэлэһэр. Ити хайысхаҕа быйыл саҥа таһымҥа тахсаммыт, кэккэ суолталаах быһаарыылары ылынныбыт, олоххо киллэрэн эрэбит. Ол иһигэр өр сыллаах соруктары бэлиэтэннибит уонна норуоттар икки ардыларынааҕы эспиэрдэр кыттыылаах кэмитиэти тэрийдибит”, – диэн АЛРОСА генеральнай дириэктэрэ, хампаанньа бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Сергей Иванов кэпсээтэ.
Оҥорон таһаарыы экологията
АЛРОСА хампаанньа экология эйгэтигэр эппиэтинэстээх сыһыаннааҕын биир үтүө холобура – хампаанньа инвестициялаах бырагыраама чэрчитинэн, тырааныспардарын бэнсиин уонна диисэл уматыктан айылҕа гааһыгар көһөрөр бырайыага. Ити бырайыак олоххо киирэн бардаҕына, айылҕаҕа парник гааһа “быраҕыллара” аҕыйыахтаах уонна үп-харчы кэмчилэниэхтээх. Корпоративнай тырааныспар паарката уматык көдьүүстээх көрүҥнэригэр көһүүтэ – АЛРОСА оҥорон таһаарыы экологиятын тупсарыыга уонна киһи аймах килиимэккэ дьайыытын кыччатыыга туһуламмыт үлэтин биир суолталаах хайысхата.
Бырайыак сыыйа олоххо киирэн барыаҕыттан АЛРОСА уматыкка барыыр үбүн-аһын ботуччу кэмчилээтэ (1 килэмиэтирдээх сири гаас уматыгынан айаннаатахха, бэнсиининэн барбыттааҕар ороскуота 2,6 төгүл кыра буолар). Онтун ааһан, айылҕаҕа СО2 эквиваленнаах парниковай гаас “быраҕыллыыта” бэнсиини уонна диисэли кытта тэҥнээтэххэ, хас эмэ бүк, 1 килэмиэтиргэ инньэ 13 %-нан, аҕыйаата.
“АЛРОСА аан дойду килиимэтэ бүттүүн уларыйыытыгар эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар. Ол иһин сир баайын хостуур уонна оҥорон таһаарар салааларыгар ресурсаны харыстыыр технологиялары, айылҕаҕа көдьүүстээх энэргиэтикэ салааларын киллэрэргэ үлэлэһэр. 2021-2025 сылларга олоххо киириэхтээх хампаанньа тирэхтээх сайдыытын бырагырааматын быһыытынан, бу кэлэр биэс сыл иһигэр АЛРОСА парниковай гаас “быраҕылларын” сыыйа кыччатар уонна килиимэт уларыйар кутталын салайар кыахтаах мэхэньиисимнэри олоххо киллэрэр соругу ылынна. Сорукпутун толорор туһугар хас даҕаны бырайыагы олоххо киллэриэхтээхпит. Ол иһигэр аныгылыы тиэхиньикэ-технология быһаарыылара ылыныллыахтаахтар, тырааныспарбыт бэнсиинтэн уонна диисэлтэн айылҕа гааһыгар көһүөхтээх”, – диэн АЛРОСА сүрүн эколога Полина Анисимова кэпсээтэ.
Улахан уйуктаах карьер самасыбаалларын уонна авто-пуойастары убатыллыбыт айылҕа гааһын туһанар гаас-диисэл эрэсиимигэр көһөрүү көдьүүһүн уонна онуоха сыһыаннаах бырайыагы сиһилии чинчийэр туһугар, үлэ сүрүн хайысхаларын быһаара сылдьаллар. Ол чэрчитинэн, Айхаллааҕы уонна Удачнайдааҕы хайаны байытар баабырыкаларга 200-тэн тахса ыарахан уйуктаах тиэхиньикэ убатыллыбыт гааска көһөрө былааннанар.
Итини сэргэ, бырайыак чэрчитинэн, Удачнай куоракка убатыллыбыт гааһы оҥорор собуот тутуллуохтаах, сапыраапка инфраструктурата оҥоһуллуохтаах. Ол иһигэр биир сиргэ турар уонна көһө сылдьар КриоАЗСтар тэриллиэхтээхтэр. Бырайыак олоххо киирдэҕинэ, аһаҕас халлаан анныгар ыытыллар хайа үлэтин бэйэҕэ турар сыаната, ороскуота кыччыахтаах, көдьүүһэ улаатыахтаах, оборудованиелар экологическай көрдөрүүлэрэ тупсуохтаах, айылҕаҕа тахсар хоромньу кыччыахтаах. Уопсайынан, сыл аайы 0,5 миллиард солкуобай кэмчилэниэхтээх.
“Бэнсиинтэн уонна диисэлтэн гаас уматыкка көһүү тырааныспар тэхиниичэскэй харахтарыыстыкатыгар дьайбат, уматык систиэмэтин уларытар наадата суох. Итини таһынан, ааҕыы-суот чахчылара көрдөрөллөрүнэн, гааска көһүү диисэл туттуллуутун 40 %-нан аҕыйатыахтаах. Оттон, биллэрин курдук, диисэл гаастан икки бүк ыарахан сыаналаах”, – диэн АЛРОСА толорооччу дириэктэрин солбуйааччы, тырааныспары туһаныы уонна оҥорон таһаарыыны хааччыйыы управлениетын начаалынньыга Руслан Сизонов кэпсээтэ.
Бу күннээҕи туругунан, бырайыак пилотнай түһүмэҕин олоххо киллэрэр кыраапык чопчулана турар. Ол иһигэр гаас-диисэл эрэсиимигэр көспүт тиэхиньикэ араас көрүҥүн “дьиҥнээх” усулуобуйаҕа, үлэҕэ-хамнаска, хаһан, хайдах тургутар биллиэхтээх. Пилотнай түһүмэх 16 ый устатыгар олоххо киириэхтээх. Өскөтүн тургутуу түмүгэ үчүгэй буоллаҕына, убатыллыбыт гааһы оҥорор собуоту, инфраструктураны тутар уонна тиэхиньикэни бүтүннүү гааска-диисэлгэ көһөрөр бүтэһиктээх быһаарыы ылыныллыахтаах.