АЛРОСА хампаанньа 2010-2020 сылларга Саха өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар кылаатын туһунан бастакы отчуотун бэчээккэ таһаарда. Онтон көрдөххө, хампаанньа эрэгийиэн сайдыытыгар бэрт дьоһуннаах кылааты киллэрбит. Ол, бастатан туран, үлэ миэстэтин таһаарыы, оскуолалары, балыыһалары, култуура-успуорт комплекстарын тутуу, олохтоох нэһилиэнньэни хаачыстыбалаах тупсаҕай дьиэнэн-уотунан, мэдиссиинэ, үөрэх уонна култуура өҥөлөрүнэн хааччыйыы, ону таһынан Саха сирин бүддьүөтүгэр киирэр нолуоктар уонна дивиденнэр.
Бу отчуоттан кэккэ иһитиннэриилэри ойо тардан билиһиннэрэбит.
Саха сириттэн алмааһы хостуурун тэҥэ, АЛРОСА хампаанньа эрэгийиэн сайдыытыгар уонна олохтоохтор олохторун уйгута тупсарыгар күүскэ көмөлөһөр. Ити кини сир баайын туһанааччы быһыытынан эбээһинэһэ эрэ буолбатах, ханнык баҕарар сайдыылаах, эппиэтинэстээх хампаанньа оннук тэринэр-дьаһанар.
Хампаанньа социальнай эбээһинэһэ – Саха сирин тыйыс усулуобуйатыгар олорор дьон мэдиссиинэ, үөрэх, култуура уо.д.а. инфраструктуратын толору туһаныылара, киин сир улахан куораттарыттан туох да итэҕэһэ суох хааччыллыылаах, тупсаҕай усулуобуйаҕа олоруулара. Биллэн турар, ол элбэх бириэмэни уонна сыраны-хараны эрэйэр. Ол барыта алмаастаах кыраай олохтоохторо сарсыҥҥы күннэригэр эрэллээх, үлэлээх-хамнастаах буолууларыгар, ханна да көһөн барбакка бэйэлэрин дьылҕаларын төрөөбүт дойдуларын кытта ситимнииллэрин туһугар оҥоһуллар.
Чопчу алмааһы хостуурга идэтийбит хампаанньа буоларын быһыытынан, АЛРОСА бэйэтэ балыыһалары тутар, педагогтары бэлэмниир кыаҕа суох. Оннук табыллыбат даҕаны: ити курдук бырайыактарынан бэйэлэрин идэлэрин толору баһылаабыт профессионаллар эрэ дьарыктаныахтаахтар. Онон хампаанньа үрдүк хамнастаах үлэ миэстэтин таһаарыыны уонна алмаас хостонуутуттан киирбит үбү-харчыны Саха сирин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар туһаайыыны сүрүн сорук быһыытынан көрөр.
Алмаас хостооһунуттан уонна атыытыттан киирэр харчы баһыйар үгүс чааһын өрөспүүбүлүкэ нолуок уонна дивиденд быһыытынан ылар. АЛРОСА, биллэрин курдук, «Мир» диэн кимберлит туруупкатын үрдүгэр турар Мииринэй куоракка регистрациялаах, онон биэрэр нолуоктара барыта кэриэтэ ханна да барбакка, чопчу Саха сиригэр төлөнөр. Ону таһынан, Өрөспүүбүлүкэ уонна 8 улуус АЛРОСА хампаанньа аахсыйаларын 33 %-нын бас билэр буоланнар, сылын аайы бас билэр өлүүлэрин иһин дивидени аахсаллар. Саха сирэ уонна улуустар былаастара ол киирбит харчыны ханна туһаайалларын бэйэлэрэ быһаараллар, оттон биһиги билэбит: ол үп-харчы, бастатан туран, социальнай кыһалҕалары быһаарыыга, бүддьүөт үлэһиттэрин (медиктэр, учууталлар, уһуйаан иитээччилэрэ) хамнастарыгар, дьиэни-уоту тупсаҕай оҥорууга, суолу тутууга, социальнай инфраструктураны сайыннарыыга барар.
Үлэ төлөбүрүн пуондата (ФОТ) – биһиги үлэһиттэрбит хас күн аайы сыралаахтык үлэлээн ылбыт хамнастара. Ону үлэһиттэр хайдах туһаналларын бэйэлэрэ билэллэр. Оттон кинилэр ылбыт хамнастарын бэйэлэрин олорор эрэгийиэннэригэр туһаналлара: маҕаһыынтан аһы-үөлү, таҥаһы атыылаһаллара, сапыраапкаттан бэнсиин-сэлээркэ кутталлара, быһата, манна оҥорор ороскуоттара барыта, бүтэһигэр тиийэн, кинилэр олорор куораттарын, оройуоннарын, бүттүүн Саха сирин сайдыытыгар уопсай кылааты киллэрэр.
2010-тан 2020 сылга диэри АЛРОСА Саха сирин экэниэмикэтигэр барыта 939 млрд солк. харчыны дивиденд, нолуок, ФОТ уонна социальнай инвестиция быһыытынан укпута.
АЛРОСА АХ бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ, генеральнай дириэктэр Сергей Иванов:
– Саха сирэ – мин урут көрбүт-сылдьыбыт эрэгийиэннэрбиттэн саамай дьиктилэрэ. Бу, бастатан туран, аан дойду үрдүнэн бэрт аҕыйах ордон хаалбыт, киһи дьайыыта буортулаабатах чөл айылҕата. Үйэлэр тухары оннук да буола турдар ханнык... Оттон эрэгийиэн сорох муннуктарыгар аныгылыы бырамыысыланнас тэрилтэлэрэ тигинэччи үлэлииллэр, олох күөстүү оргуйар. Манна сайын күҥҥэ сыраллан загардыахха сөп, оттон кыһынын тымныытыттан киһи кыламаннара силимнэһэ тоҥон хаалаллар. Дьыл сорох кэмнэригэр хастыы да ый түүнэ суох күнүс турар, ону тэҥэ, хастыы да ыйдаах түүннэр үүнэллэр. Бу маннык тыйыс усулуобуйалаах дойдуга итии төлөннөөх сүрэхтээх, төрөөбүт дойдуларынан уонна былыргы төрүттэринэн, устуоруйаларынан киэн туттар дьон олороллор.
Номох быһыытынан, Таҥара Саха сирин үрдүнэн көтөн ааһан иһэн илиитин үлүтэн кэбиспитин түмүгэр, куулга илдьэ испит сиртэн хостоммут күндү баайа барыта манна тохтубут. Биһиги ону аныгылыы технология уонна уруккуттан мунньуллубут үлэҕэ үөрүйэх көмөтүнэн хостоон, аан дойду ырыынагар таһаарабыт. Билигин аан дойду барыта Саха сирин алмааһын туһунан билэр. Бу алмаас олус хаачыстыбалаах, туох да иирсээн-мунаарыы доҕуһуола суох “ыраас” уонна аан дойдуга олоҕурбут социальнай уонна экологическай эппиэтинэс муҥутуур үтүө ньыматынан хостонор.
Ханнык баҕарар сир баайын хостооччу, саамай кыччаабыта, үлэлии кэлбит миэстэтин буортулаабакка, алдьаппакка үлэлииргэ кыһаллыахтаах. Оттон биһиги онтон быдан киэҥ соругу туруорунабыт – сиртэн хостонор баай уонна кини биэрэр кыаҕын толору туһанан, Саха сирин өссө үчүгэй оҥоруохпутун баҕарабыт. Ол иһин биһиги саҥа үлэ миэстэлэрин таһаарабыт, бэйэбит үлэһиттэрбитигэр мэктиэлэммит үрдүк хамнаһы уонна социальнай пакеты көрөбүт, оскуолалар, балыыһалар, успуорт комплекстара тутуллалларыгар көмөлөһөбүт, нолуокпутун барытын энчирэппэккэ төлүүбүт, аахсыйалаахтарбытыгар үрдүк дивидени төлүүбүт. Ол иһигэр, биһиги саамай улахан аахсыйалаахпытыгар – өрөспүүбүлүкэҕэ. Биһиги ити сырабыт, кыһамньыбыт барыта бииргэ түмүллүбүтүн түмүгэр, эрэгийиэн олоҕо-дьаһаҕа тупсар, дьон олоҕо өссө көнөр, таһырдьа төһө да хараҥатын иһин, дьон олоҕо сырдыыр.
Соторутааҕыта “Саха өрөспүүбүлүкэтин биология өттүнэн баайын хаҥатыыга уонна чөл хаалларыыга” бырайыак иккис түһүмэҕин түмүгүнэн, алмаастаах хампаанньабыт “Экотех-лиидэр 2021” Национальнай бириэмийэ номинанын дипломун ылбыта.
“Экотех-лиидэр 2021” бириэмийэ экология харыстабылыгар уонна айылҕа баайын туһаныыга аныгы көдьүүстээх технологиялары киллэрии, туһаныы уонна оҥоруу иһин бэриллэр. Бу бириэмийэ кыайыылаахтарын ааттара быйыл алтынньы ыйга биллиэхтэрэ. АЛРОСА Экологияҕа киинэ бу бириэмийэҕэ кыттар туһугар үс сүрүн хайысхатын билиһиннэрбитэ:
“Саха сирин тыыннаах алмаастара” айылҕа пааркатын тэрийии уонна өйөбүл
АЛРОСА хампаанньа матырыйаалынай өйөбүлүнэн, СӨ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин кытта, 2009 с. тэриллибит Айылҕа пааркатыгар билигин овцебыктар, яктар, кулааһайдар, чуоҕур табалар, саха сылгылара, тайахтар, эһэлэр көҥүл мэччийэллэр, дьаарбайаллар. Хампаанньа сылын аайы Паарканы үбүлүүр.
Хотугу кыыл таба Өлүөнэ-Өлөөннөөҕү популяциятын мониторина
2016 сылтан саҕалаан, АЛРОСА сылын аайы Хотугу кыыл таба Өлүөнэ-Өлөөннөөҕү популяциятын хамсааһынын, көһүүтүн кэтээн көрөр. Араадьыйалаах моойторук көмөтүнэн. Инньэ гынан, кыыл таба үөрүн хамсааһынын туһунан толору информация тиһигин быспакка кэлэ турар. Бүгүҥҥү туругунан, бу популяция ахсаана 84 тыһ. тиийэр.
Саха сирин күөллэригэр-өрүстэригэр балыгы үөскэтии
АЛРОСА 2012 сылтан саҕалаан, Чернышевскайдааҕы балык собуотун кытта, тус бэйэтин суотугар, күөллэргэ-үрэхтэргэ балыгы үөскэтиинэн дьарыктанар. 2020 сылтан балыгы үөскэтэр сир хабар эргимтэтэ кэҥээн, улаатан, балык ыаматын ыытыы Саха сирин улахан өрүстэригэр, ол иһигэр Өлүөнэҕэ, Бүлүүгэ эмиэ, тэриллэр буолла.
Экология, социальнай эппиэтинэс, корпоративнай салалта (ESG) боппуруостарыгар олус кыраҕы болҕомтотун уурар буолан, АЛРОСА хампаанньа аан дойдуга ылыныллыбыт тэрилтэ социальнай эппиэтинэһин саамай үрдүкү ыстандаартарыгар (corporate social responsibility, CSR) толору хоруйдаһар. Хампаанньа хас сыл аайы 500 социальнай уонна айылҕа харыстабылыгар туһуламмыт бырайыактарга кыттар, “Алмаас көмөлөһөр” (Diamonds that Care) глобальнай бырагыраама чэрчитинэн, онно сылын аайы дохуотун 8 %-нын угар.
АЛРОСА социальнай эйгэҕэ уонна экологияҕа биэрэр инвестицияларын кээмэйэ хас сыл аайы хампаанньа тэхиниичэскэй сайдыытыгар, үлэ таһаарыытын улаатыннарыыга уонна инфраструктураҕа 20-25 млрд солк. угарыгар тэҥнэниэн сөп.
