“Социальнай ситимнэр арахсаллар үһү” диэн сурах тарҕаныан аҕай иннинэ Инстаграмҥа игирэ кыргыттар ырыалара тарҕаммыта. Омос көрүүгэ үүт-үкчү дьүһүннээх, ис-истэриттэн кутуллан тахсар олус намыын куоластаах кыргыттар ырыаларын дьон-сэргэ олус сэҥээрбитэ-сэргээбитэ. Истэ түһээт, тута тоҕо эрэ “бу кыргыттар, арааһа, фонограмма көмөтүнэн ырыаларын тупсарбыттар быһылаах” диэн санаа киирбитэ. Куоластара оннук ырааһа, намыына! Онтон утуу-субуу ырыаларын таһааран-тарҕатан истилэр. Чахчы, айылҕаттан бэриллибит бэйэлэрин куоластара буолара билиннэ. “Айылҕа талаанынан күндүлүүр да буолар эбит” диэн санаа киирэр...
Сахаҕа: “Хайа, ол хайаларын оҕото буоллаҕай? Кимтэн кииннээҕий, хантан хааннааҕый?” – диэн токкоолоһон ыйытар үгэс баар. Кыргыттар тустарынан туох да кэпсээн иһиллибэт, арай Үөһээ Дьааҥыттан төрүттээхтэрэ эрэ биллэр. Кыргыттар ааттара – Валерия уонна Виктория. Араспаанньалара – Неустроевалар. Бу ый бүтэһигэр “Muus USTAR” бэстибээл буолаары турар. Бэстибээл чэрчитинэн “Саха” НКИХ ханаалыгар «СулуSTAR» ырыа күрэҕэ ыытыллыахтаах. Күрэххэ Дьааҥы кэрэ куолара, ырыа куттаах, кэрэ куоластаах игирэ кыргыттара кыттаары долгуйа сылдьаллар.
Бүгүҥҥү “Тэбэнэккэ” Дааҥы эдэр, талааннаах суруналыыһа Юлия Филиппова кинилэри кытта сэргэх сэһэргэһиитин ааҕыаххайыҥ.
***
– Дорооболоруҥ, кыргыттар! Хантан төрүттээх кэрэ куолар буолаҕыт? Бэйэҕитин билиһиннэриэххит дуу.
– Биһиги Үөһээ Дьааҥы Боронук диэн нэһилиэгиттэн төрүттээхпит. Неустроевтар улахан дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүппүт. Ийэбит Мария Николаевна – Неустроева Боронук бөһүөлэгин тутаах киһитэ. Оҕо уһуйааныгар үлэлиир, ону тэҥэ урбаанньыт. Бииргэ төрөөбүт Эрэл диэн ааттаах бырааттаахпыт. Оскуола үөрэнээччитэ.
Дьоммутугар олус кэтэһиилээх, маҥнайгы оҕолор, сиэннэр этибит. Игирэ буолан төрөөбүппүт «икки бүк дьолбут” буоллаҕа эбээт. Улаатыахпытыгар диэри дьоммут иккиэммитин тэбис-тэҥник таҥыннараллара. Туора дьон кыайан араарбаттара. Сорохтор билигин да араарбаттар.
– Эһиги аймахха элбэх игирэ баарын билэбит. Ол туһунан кылгастык сырдатыаххыт дуо?
– Оннук. Ийэбит бииргэ төрөөбүт игирэ бырааттардаах. Таайбыт эмиэ игирэ уолаттардаах. Онтон былырыын тастыҥ эдьиийбит игирэ уолаттары оҕоломмута. Онон, игирэлэр биһиги аймахха элбэхпит диэххэ сөп.
Игирэ буолан төрүүр – дьол. Дьылҕа саамай күндү бэлэҕэ. Тоҕо диэтэххэ, чугас киһиҥ, доҕоруҥ мэлдьи аттыгар баар буолар. Биһиги төһө да майгыбыт атын буоллар, кырабытыттан олус эйэлээхпит, бэйэ-бэйэбитин өйөөн-өйдөөн олус истиҥник сыһыаннаһабыт. Иккиэн сиэттиспитинэн оскуолабытын бүтэрэн, Дьокуускай куоракка кэлэн үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэ киирбиппит.
– Ханна үөрэммикитий? Туох идэни баһылаары сылдьаҕыт?
Валерия: – Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет тыл уонна култуура үнүстүүтүгэр, саха тылын хаапыдыратыгар үөрэнэбин. Быйыл бүтэрэбин. Оҕо эрдэхпиттэн хоһоон суруйабын. «Бэлэм буол», «Дьааҥы аартыга» хаһыат эдэр кэрэспэдьиэннэрэ этим. Ол иһин да буолуо, саха тылын салаатыгар баҕаран туран туттарсан киирбитим. Саха тылыгар уһуйбут учууталбар – Акулина Трофимовна Стручковаҕа – махталым муҥура суох.
Виктория: – Оттон мин Арктикатааҕы култуура уонна ускуустуба судаарыстыбаннай үнүстүүтүн былырыын бүтэрбитим. Идэбинэн туруорааччы-режиссёр буолабын. Бэйэм «сыана киһитэ» буоламмын, “култуураны кытта ордук чугас сибээстэхпин” диэн, бу – талан ылбыт идэм.
– Неустроевтар Дьааҥыга ырыаһыт дьиэ кэргэнинэн биллэллэр. Эһиги хас сааскытыттан ырыаны аргыс оҥостубуккутуй?
– Биһиги аймахха ыллаабат киһи диэн суох диэтэхпитинэ, алҕаһаабаппыт буолуо. Эбэбит Неустроева Светлана Константиновна олус үчүгэйдик ыллыыр. Ийэбит бииргэ төрөөбүттэрэ эмиэ бары ырыа куттаах дьон.
Дьоммут хас кэнсиэр аайы кытталлара, ол иһин сыана кэннигэр улааппыппыт. Сыанаҕа аан маҥнай үс саастаах кырачаан дьон тахсыбыппыт. Онтон ыла кулууп сыанатын бастыҥ “ыалдьыттара” буолбуппут. Ол курдук, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан «Хотугу сулус», «Дьааҥы сулустара» уонна да атын оройуоннааҕы ырыа күрэхтэригэр хаста да лауреат аатын ылан турабыт.
Ол да буоллар ырыаҕа идэтийэн дьарыктамматахпыт. Оскуоланы бүтэрэн баран, элбэх дьону кытта билсэн үлэлэһэ сылдьыбыппыт. Иннокентий Васильев-Лэгэнтэй биһиэхэ ырыа бэлэхтээбитин уһултарбыппыт. Ырыабыт «Күүтүүлээх сурук» диэн.
Бу соторутааҕыта “Саха” НКИХ ханаалыгар «Эйгэ» биэриигэ кыттыбыппыт. Онно эдьиийбит, «Гулун» бөлөх, хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар тыйаатырдарын артыыһа, талааннаах Ева Кузьменко, бэлэхтээбит ырыатын толорбуппут, бэйэбит туспутунан кэпсээбиппит. Бу биэрии өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕаммыт этэ, дьон-сэргэ олус сэҥээрбитин биллэрбитэ.
– Дьиэ кэргэн тапталлаах ийэлэрэ буолаҕыт. Кылгастык дьиэ кэргэҥҥитин кытта билиһиннэриэххит дуо?
– Иккиэн ыалларбыт. Дьокуускай куоракка алаһа дьиэ тэринэн, дьиэ-уот туттан олоробут.
Виктория: – Олоҕум аргыһа Константин Оппоев диэн. Иккиэн АГИКИ-га үөрэнэ сылдьан билсиспиппит. Кини эмиэ ыллыыр. НТВ ханаалга «Хатан» бөлөх састаабыгар киирэн «Ты – Супер!» бырайыакка кыттан турар. Алеша диэн кыракый уол оҕолоохпут.
Валерия: – Оттон мин кэргэним – Алгыс Николаев. Үҥкүүһүт, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар тыйаатырдарын артыыһа. Күҥҥэ тэҥниир көмүсчээммит, кыракый кыысчааммытын Алена диэн сүрэхтээбиппит. Сотору икки сааһын туолуохтаах.
– Тыый, бары да култуура дьоно эбиккит дии!
– Оннук. Бары биир интэриэстээх буолан, олус иллээхпит, мэлдьи көрсө-билсэ, чугастык алтыһа сылдьабыт. Оҕолорбут иккиэн куоракка баар буоланнар, оҕо да көрсөн бэйэ-бэйэбитигэр көмө буолабыт. Ону таһынан үөрэнэр, үлэлиир кэммитигэр дьоммут көмөлөһөллөрө төһүү күүс буолар.
– Холобур оҥостор ырыаһыттардааххыт дуо?
– Ордук саха эстрадатын ырыаһыттарын истэрбитин сөбүлүүбүт. Байбал Сэмэнэп, Кеша Васильев-Лэгэнтэй, Ника, Далаана уо.д.а. ырыаларын таптыыбыт. Ону тэҥэ омук ырыаһыттарын эмиэ истэбит: Уитни Хьюстон, Бейонс, Лана Дел Рей уонна Кристина Агилера ырыаларын сөбүлүүбүт.
– Эдэр дьон, былаан бөҕөлөөх буолуоххут. Инники былааҥҥыт?
– Инникитин бииргэ ыллыыр былааннаахпыт. Саха эстрадатын биллэр ырыаһыттара буола үүнэн-сайдан тахсыахпытын баҕарабыт. Билигин биһиэхэ “саамай күөгэйэр күннэрбит, үтүө кэммит” буола турарын өйдүүбүт. Ханна да ыксаабакка иннибит, сыалбыт диэки эрэллээхтик барар кэммит. Кэргэннээхпит, оҕолоохпут, үөрэхтээхпит. Аны кыра эрдэхпититтэн ыра оҥостон илдьэ сылдьыбыт баҕа санаабыт туолара эрэ хаалла. Ону тэҥэ бэйэбит талбыт идэбитинэн эмиэ үлэлиэхпит диэн эрэнэбит. Баҕа санаабыт диэн кырачаан чыычаахтарбыт, чугас дьоммут этэҥҥэ эрэ сырыттыннар.
– Кыргыттар, иһирэх кэпсэтиигит иһин махтанабыт! Тус олоххутугар дьолу, тапталы, айар үлэҕитигэр ситиһиини, кыайыыны-хотууну баҕарабын. Баҕа санааҕыт туоллун!
“Ырыа – олох аргыһа” диэн мээнэҕэ эппэттэр. Саха – ырыа куттаах омук. Оҕуһун үрдүгэр олордо да, ыллаан киҥинэйбитинэн барара. Ол туоһута бу эдэркээн ырыаһыттарбыт буолаллар.