Хас биирдии киһи Орто дойдуга ураты ыйаахтаах кэлэр. Ол кэриэтэ кини эмиэ кылыһахтаах ырыатынан абылаары, дорҕоонноох тойугунан умсугутаары, ырыанан тиллэр иэйиини биллэрээри ананан кэлбит эбит. Бэл, Орто дойдуттан арахсаары уһугулаан сытар кырдьаҕастар сахалыы ырыаны истэн уоскуйаары, сылаанньыйаары кинини ыҥыртараллар. Ол – саха ырыатын-тойугун, тылын-өһүн, айылҕаттан бэриллэр эҥсиллэр куолаһын күүһэ буоллаҕа… Кулун тутар 3 уонна 4 күннэригэр Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар сахалыы ырыаны таптааччылар түмсүөхтэрэ. Бу күн ырыа алыптаах түһүлгэтигэр СӨ үтүөлээх артыыһа Александр Дьячковскай – Ырыа Саарын ыҥырар. Кинилиин кэпсэтии ааҕааччыларбыт ыйытыыларыгар, санааларыгар олоҕурда.
Күндү киһибэр махталым бэлиэтэ
Ааҕааччы: «Саарын айар киэһэтин ийэтигэр аныыр диэн иһиттим. Ийэтин туһунан сырдатыаххыт дуо?»
– Кырыыһаттан бүтэһик таммах түһэн, харалдьык тахсан эрэр муус устар ый бүтүүтэ үс оҕолоох ыалга төрөөбүтүм. Ийэм да, аҕам да өттүлэриттэн айылҕалаах дьон элбэх. Эһэм өттүттэн Тоҥ Суорун диэн олоҥхоһут баар эбит. Ол сыдьаана таарыйан, ырыаһыт буолбут буолуохпун сөп. Ийэм Бахсы кулуубугар дириэктэрдээбитэ. Киниэхэ кутурук маһа буолан, аттыгар улааппытым, оччоттон баччаҕа диэри “ийэ оҕотобун”. Ийэм үгүс эбиитэ-сабыыта суох сахалыы тотоойу миинин, үтүлүк саҕа бэрэскитин хайа да бэйэлээх мааны остуол аһыгар атастаспаппын. Үүнээйитэ даҕаны туох да эбиилигэ, улахан көрүүтэ-истиитэ суох дэлэччи үүнэриттэн киһи бары соһуйар. Ынахтара кыаһыта суох ыаталлара. Айылҕаттан оннук дэлэй-байым.
Ийэм – олох очурун-чочурун билбит киһи. Кэргэнин, атахтарыгар туруорбут икки уолун сүтэрбитэ. Аны мин, үһүс уола, күлүгээттэргэ түбэһэн, өлөр-тиллэр икки ардыгар сытар үдүк-бадык күннэрбэр кыра оҕолуу хаттаан бүөбэйдээбитэ. Бу барыта киниэхэ тугунан дьайбытын ким билиэ баарай?! Билигин хоһоону суруйуунан дьарыгырар, хас даҕаны ырыа буолбут хоһоонноох. Тыла-өһө ылбаҕай, кутан биэрбит үүттээх хойуу чэйин курдук киһини уоскутар, манньытар.
Күндү ийэбэр – Екатерина Дмитриевна Дьячковскаяҕа – “Эйигин үөрдээри...” диэн ааттаабыт икки күннээх айар киэһэрбин аныыбын. Манна кини эмиэ кыттыаҕа.
Олоҥхо эйгэтигэр – дэгэрэҥ сэлиинэн
Ааҕааччы: “Саарын Эстрада тыйаатырыттан Олоҥхо тыйаатырыгар көспүт төрүөтэ тугуй?”
– Уонтан тахса сыл Эстрада тыйаатырыгар үлэлээбитим. Онтон үс сылтан бэттэх Олоҥхо тыйаатырын артыыһа буолабын. Тэрилтэбин уларыппытым – туһунан устуоруйа. Эстрада тыйаатырыгар үлэһиттэр ачыстаассыйаны барар кэммитигэр кирэдьиитим харчытын төлөөрү гостуруоллуу баран хаалбыт буруйдаахпын. Онон үлэбиттэн устан кэбиспиттэрэ. Бастаан утаа кыһамматаҕым. Күһүөрү уйабар уу киирбитэ. Тэрилтэтэ, кэлэктиибэ суох куһаҕан эбит. Доҕотторум Олоҥхо тыйаатырын ыйытан көрөрбөр эппиттэрэ. Ити иннинэ олоҥхоҕо оонньуу сылдьыбыттааҕым. Оччолорго үлэһит буолан кэлиэм диэн толкуй суоҕа. Дьылҕам, Андрей Борисов этэринии, “эрэкэ-дьэрэкэ эйгэттэн” тэйэн, атын хайысхалаах үлэ үктэллэрин дабайарбар сорудахтаабыт быһыылаах. Дьолго, Олоҥхо тыйаатырыгар үлэҕэ ылбыттара.
Эстрадаҕа үлэ чааһа диэни билбэккэ сылдьыбыт эбиппин. Олоҥхо тыйаатырыгар бирикээһим тахсыбыт нөҥүө күнүгэр сарсыарда 10 чааска төлөпүөн тыаһаата. “Үлэҕэр кэлбэккин дуо?” – диэтилэр. Дьэ, онно чаастаах үлэҕэ киирбиппин өйдөөн, “бабат!” дии түстүм. Тиийбитим – үлэ-хамнас күөстүү оргуйар. Степанида Борисова эрэпэтииссийэ ыыта сылдьар. Мин олоро түһэн баран, “наадам суох эбит” диэн, дьиэлээн хааллым. Онтум баара, кытын-кыттыма, үлэ күнүн чааһын тутуһан, толору сылдьыахтаах эбиппин. Онон саҥа кэлэктииппэр киһи сонньуйуох да курдук сүрэхтэнэн турардаахпын.
Сотору миэхэ “Пионовая беседка” испэктээккэ Лю Мэндэй диэн уол оруолун биэрдилэр Биир эрэ ый иһигэр бу айымньынан олоҥхо туруоран, Кытайга тиийэн көрдөрбүппүт. Онтон Бэдьээлэ “Дьырыбына Дьырылыатта” олоҥхотугар Үрүҥ Уолан оруолугар тиксибитим. Билигин түөрт испэктээккэ оонньуубун. Эстрада дьону саататар, сынньатар эйгэ буоллаҕына, олоҥхо, дыраама толкуйдатар. Японияҕа Кабуки тыйаатырын курдук саха фольклорун сүрүн жанрын тарҕатар Итэҕэл тыйаатыра буоллахпыт. Олус үчүгэй эйгэҕэ астына үлэлии-хамсыы сылдьабын. Ол эрээри эстрадабын умнубаппын. Ырыаһыт быһыытынан дьоҥҥо-сэргэҕэ таһаарбыт, ааппын оҥорбут эйгэм буоллаҕа. Артыыс быһыытынан үлэлээбитим 20 сыл буола охсубут эбит.
Ардыгар дьон курдук саныыбын...
Ааҕааччы: “Саарын – эр киһи сахалыы таҥаһын сыанаҕа таһаарбыт уонна кылабачыгас-халабачыгас таҥаһы саха эр киһитэ да кэтиэн сөбүн дакаастаабыт артыыс. Ханнык модельердары кытта үлэлэһэрий?”
– Омук дойдуларыгар таҥаһы улахаҥҥа уурбат буоллахтарына, саха киһитэ наһаа суолталыыр. Биир кэнсиэргэ самодеятельность ырыаһыта “хайа, тоҕо бинсээктээх эрэ кэллиҥ?” диэн ыйыппыта. “Оһуордаах таҥаспыттан сылайа быһыытыйдым. Отой сылабаар курдукпун” диэн дьээбэлэнэн хоруйдаабыппар: “Дьэ, ол “сылабаар” биһиэхэ наада бөҕө!” – диэбитэ. Дьоро киэһэлэргэ ыллыырбар да дьон-сэргэ оһуордаах, симэхтээх таҥаспын эрэйэр. Күннээҕи олоххо кэтиллибэти, киһи аайы суоҕу көрөн, сэргэхсийэр буоллахтара.
Таҥас-сап эмиэ туох эрэ ис хоһоонноох айыллар. 2005 сыллаахха модельер Раиса Бурцева сахалыы мэнньиэстээх хара сону тикпитэ. Бу оччотооҕу кэмҥэ олус сыаналаах уонна сэдэх таҥас этэ. Онон кирэдьииккэ киирэн туран төлөспүтүм. Үчүгэй таҥас оннук ороскуокка киллэриэн сөп. Ол эрээри сыанатын хас эмэ төгүл толуйар күүстээх. Эрдэттэн Майкл Джексон таҥастарын үөрэтэн көрөрүм. Ол баҕа санаабын олоххо киллэрэргэ модельер Андрей Зыков көмөлөспүтэ. Кылабачыгас таҥас бүтүн кэллиэксийэтин оҥорон биэрбитэ. Амгалена Барашкова “ыл да кэт” гына дьоһуннаах, үйэлээх таҥастары тигэр. Киһи, мэктиэтигэр, чиккэс гына түһэр, көрүүтэ-истиитэ уларыйар. Татьяна Пинигина таҥастарбар кынаттары, куорсуннары киллэрэн соһуппута.
Таҥас эмиэ иччилэнэр эбит. Ыскаабым иһигэр саҥа көстүүм киирдэҕинэ, таҥастарым кэпсэтэр, күнүүлэһэр, ордук санаһар, ымсыырсар да курдуктар. Кинилэри ардыгар дьон курдук ылынабын. Тирии курдук куруук кэтиллэр эбэтэр биирдэ-иккитэ эрэ кэтиллэн баран сытар таҥастар диэн тус-туһунан буолаллар. Күннээҕи олохтон санааҥ түһэн, сылайан, ыһыллан кэлбиккин таҥаһыҥ сааһылыыра эмиэ баар. Иистэнньэҥнэр, арыт бэйэлэрэ да билбэккэ, харысхал оһуордары уурбут буолаллар. Кинилэр эмиэ айылҕалаах дьон буоллахтара. Кэнсиэрбэр анаан элбэх таҥас тигиллэ сылдьар. Көрөөччүбүн бу да сырыыга хомотуом суоҕа.
Сүрдээҕин астынар дьарыгым
Ааҕааччы: “Бастаан эр киһиэхэ дьиибэтик көстөр эбит этэ эрээри, Саарыны гириим уонна макияж ускуустубатын саха эстрадатыгар тарҕаппыт дьонтон биирдэстэрэ диэн ааҕабын. Онуоха анал үөрэхтээх дуо?”
– Аҕам Игорь Егорович Дьячковскай кулуупка худуоһунньуктуура. Саҥа дьылга сааланы тилэри кини уруһуйдаабыт таҥаһа ыйанара. Хас биирдии биллэриини кичэйэн суруйара, уруһуйдуура. Визажист быһыытынан үлэлиирбэр кини холобура улахан оруолу оонньообут буолуохтаах. Эрдэ этэн аһарбыт оһоллонуум түмүгэр сирэйим-хараҕым быһыыта сүрдээҕин уларыйбыта, бүтүннүү хатаал буолбута. Онон бастаан итини кистиир баҕаттан киистэни уонна кэсмиэтикэни туппутум. Онтон сыыйа дьону кырааскалыырга холонон барбытым. Урукку курдук уос хайаан даҕаны кыһыл буолуохтаах, харах хара кыраасканан сотуллуохтаах диэн өйдөбүл эргэрдэ. Сыана уота киһи сирэйин уларытар, гириим үөрүү, хомолто иэйиитин тиэрдэргэ көмөлөһөр. Билигин эр киһи макияһа диэн эмиэ баар. Кытайга бара сылдьан, сыана макияһын ускуустубатыттан сөхпүтүм. Чанчыккыттан саҕалаан быанан үөһэ ыга тардыыларын түмүгэр хараҕыҥ, омуннаан эттэххэ, чэчэгэйгэр тахсар. Хас эмэ чаас устата хас да хос гириим ууруллар. Айаҕыҥ хамсыыр да кыаҕа суох курдук. Оннук күүстээх гириимнээх ыллыахтааххын, санаа түһүүтүн-тахсыытын барытын тиэрдиэхтээххин. Хаһан эмэ, баҕар, ырыаһыт быһыытынан кэтэххэ хаалар түгэммэр бу да дьарыгым ырыа эйгэтигэр дагдатан сырытыннарыа диэн эрэллээхпин.
Килиип устуутун эриэккэс эйгэтэ
Ааҕааччы: “Соторутааҕыта “Ютуб” ханаалыгар “Ааттаах кыыс” диэн Саарын ырыатыгар саҥа килиип таҕыста. Олус табыллыбыт үлэ диэн сыаналыыбын. Килиип режиссёра кимий?”
– Норуот матыыбынан ылламмыт ырыам аата да суох этэ. Онтон олох тахсыан эрэ иннинэ ыытааччы Гея Буртахова “Ааттаах кыыс” диэн сүрэхтээбитэ. Ыллыахпыттан бу үһүс килиибим буолар. Ол тухары режиссёр Константин Тимофеевы – Куостаны итэҕэйэбин. “Ааттаах кыыһы” кытта тэҥҥэ кэриэтэ “Мин ийэм” диэн ырыаҕа эмиэ килиип уһуллубута. Онно ийэм эмиэ кыттыбыта. Константин – туһунан суоллаах-иистээх, ирдэбиллээх режиссёр. “Ааттаах кыыс” ырыа килиип буолан тахсарыгар, истиилин булунарыгар доҕотторум, Саха тыйаатырын артыыстара Ильяна Павлова, Татьяна Легантьева, Нюргуяна Васильева, Наташа Корякина улаханнык көмөлөспүттэрэ. Модельнай ааҕыныстыба кыргыттара кыттыбыттара. Ону тэҥэ “Мисс Якутия” куонкурустан быһа тардыылары киллэрбиттэрэ. Килиипкэ үлэлиир – эмиэ туһунан эйгэ. Киһи атыны билэр, амсайар. Олус сыралаах. Ырыаларбын ырыа гынан таһаарарбар Антон Иванов салайар “Добун” устуудьуйаны махтана бэлиэтиибин.
Оҕо сытын билбит киһи...
Ааҕааччы: “Саарын кэргэннээх, оҕолоох дуо?”
– Билиҥҥитэ, аҥаардаспын. Ис дууһабар эмиэ ыал буолуохпун, хойутаан да буоллар, айылҕабынан аналбын толоруохпун, ыччаты хаалларыахпын баҕарабын. Эрдэ ыал буола сылдьыбытым. Санаа сыппата, туолбата диэн баар эбит. Эйэ дэмнээхтик арахсыбыппыт. Арай оҕоломмуппут буоллар, хайдах эргийиэ эбитэ буолла?.. Ыал буолуу быыһын сэгэтэн көрдөҕүм дии. Куһаҕан диэбэппин. Тапталга наһаа ымсыырабын. Таптыыр эмиэ талаан, табыллыы быһыылаах. Бу диэн уҥа-таала таптыыр диэни билэ илик эбиппин. Туох эрэ биллэн, нүөлүйэн иһэн, суураллан, сайҕанан хаалар. Үксүн дууһа ыарыыта суох, чэпчэкитик.
Орто сааспар кэлэн олорон, киһи буолан кэлбит иэспин толоро иликпиттэн, биллэн турар, санааргыыбын. Ийэбэр саамай күндү бэлэҕим диэн оҕом буолуохтаах этэ. Ол эмиэ үөһээттэн, айылҕаҕыттан тутулуктааҕа биллэр. Онон кэмим хаһан кэлэрин кэтэһэр эрэ буоллаҕым.
Айар үлэм үгэнигэр сылдьабын
Ааҕааччы: “Саарын бэйэтэ туһунан бөлөх тэриммэт дуо?”
- Дьэ, ол мин улахан баҕа санаам. Этно хайысхалаах, сахалыы үстүрүмүөннэрдээх бөлөҕү тэринэн, аан дойду устун барбыт киһи баар ини! Саха ырыата-тойуга, кылыһаҕа, муусуката атыттарга маарыннаабат, бэйэтэ туспа кэрэлээх. Ханна да сырыттахха, саха ырыатын, таҥаһын, үстүрүмүөнүн дьон олус сэргиир, кэрэхсиир. Оттон олоҥхону бэйэбитинээҕэр боччумуран истэллэр. Кэм-кэрдии көрдөрөн иһиэ. Айар үлэм саамай сүөгэйигэр-сүмэтигэр сырыттаҕым. Ол түмүгүн айар киэһэлэрбэр кэлэн билсэргитигэр ыҥырабын.
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.