Эрэдээксийэбит бүгүҥҥү ыалдьыта – бэрт сэргэх сэһэннээх, саһыгыраччы күлэн кэбиһэ-кэбиһэ, күлүө да суоҕу күллэрэр, ардыгар сахабын диэн баран от күөҕүнэн көрөн кэбиһэр далбар хотун буолан биэрдэ. Хамсыкпыт арыый намыраан, суруйар дьоруойбутун кытары утары көрсөн олорор үтүө түгэн тосхойбутун туһанан, атах тэпсэн олорон, наҕылыччы кэпсэтэбит. Дьэ, кимий диэххит? Кини – “Саха сирин экстрасенстара – 2015” айылҕаттан айдарыылаахтар күрэххэ “Лучший экстрасенс Якутии” ааты сүкпүт ДОЙДУУНА.
– Дойдууна, эйигин урут көрө илик буоламмын, бастаан көрөөт, мөссүөҥҥүттэн соһуйдум. Кимҥиний, хантан сыдьааннааххыный?
– Үтүө күн буолуохтун Сахам сирин дьоно-сэргэтэ! Айыыһыт ыйынан эҕэрдэ буолуохтун!
Бэйэм туспунан кылгастык сэгэтэр буоллахха, Хаҥалас улууһугар кииним быһыллыбыта. Ийэм – Өлүөхүмэ нууччата, аҕам Арҕаа Хаҥалас Нөөрүктээйитэ. Оҕо сааһым Хаҥалас Хоточчутугар ааспыта. Оскуоланы 1-кы Дьөппөҥҥө үөрэнэн бүтэрбитим. Онтон ыанньыксыттыы сылдьан, 17 сааспар Покровскай уолугар эргэ барбытым. Олоххо араас буолар ээ. Кэргэним саха эрээри нууччалыы тыллааҕа, оттон мин нууччалыы дьүһүннээх эрээри сахалыы эрэ саҥарарым. Дьэ, көрүдьүөс буолар этэ, кэргэммин сахалыы кэпсэтэргэ үөрэтэрим.
Көрөрүҥ курдук, тас көрүҥүм төһө да тоҥ нууччатын иһин, ис туругум, эйгэм, саныыр санаам барыта – уу сахалыы. Мин тас дьүһүнүм эрэ нуучча ээ. Нууччалыы сатаан саҥарбат нууччабын. Онтукабыттан кыбыстааччыбын, ол турукпун суох оҥорбутум. Кыра эрдэхпиттэн кыараҕас харахтаныахпын олус баҕарарым, бааһынайбыттан ытыыр этим. Бааһынай диэн омук төрүт суох. Аҕам ыраас саха этэ, онон бэйэбин дьиҥнээх сахабын дэнэбин.
Бииргэ төрөөбүт 9-бут. Мин кыыс оҕо буолан, бу Орто дойдуга төрөөн, күөх окко күөлэһийэн түһэн, сүрэхтэммит аатым – Тамара. Ийэм миигин кыра эрдэхпинэ “бу кыыс ураты идэлээххин” диир этэ. Миэхэ ардыгар “оҕолортон тоҕо уратыбыный?” диэн санаа киирэн, дьиктиргээн, сөҕөн ылааччыбын. Ону-маны эрдэттэн билэн, сэрэйэн “пал” гыннара сылдьар оҕо этим. Бэйэм чугас дьоммун, аймахтарбын ону-маны саҥаран, этэн биэрэн соһуталыырым. Оччолорго ким туох оҕолонуохтааҕын “уолун, кыыһын” чопчу этэн биэрэрим.
Ийэм өттүбүнэн эбэм от хомуйар идэлээх этэ. Сарсыарда күн суһуктуйа тахсыыта эрдээ-э-эрдэ туран от хомуйа барара. Ол эрээри киһи саҥатын истибэт таас дьүлэйэ.
– Баардааххын хайдах сэрэйэр этигиний?
– Айылҕа анаан биэрбитин кыайан туһамматахха, киһи ыалдьар, куһаҕан дьаллыкка сыстар, киһиэхэ араастык дьайар. Оҕолонон баран, 19 сааспар, наһаа күүскэ аһылла сылдьыбытым. Ол эрээри “кыра оҕолоохпун, манан эрэ дьарыктамматах киһи, арааһа, сороҕор бырахтарабын дуу” диэн бэйэбин сабар, туттунар этим. Дьон тугу саныырын барытын курдары билэр курдугум. Бэйэм эрдэ, 17 сааспар, кэргэн тахсан биир уол оҕоломмутум. Кэргэним массыына саахалыгар түбэһэн, эрдэ олохтон барбыта.
2014 сыллаахха эттэтиини ааһан, сааһыран баран 49 сааспар “арыллыбытым”. Эттэтэр кэммэр кыайан хаампат буолбутум. Онтон дьону кытары үлэлиир кэммэр куолаһым сүтэ сылдьыбыта.
2015 сыллаахха Дьокуускай куоракка ыытыллыбыт “Саха сирин экстрасенстара” бырайыакка кыттыбытым. Онно бэйэм төрөппүт уолбун Арчыны кытары иккиэн кыттыбыппыт. Уолум эмиэ “баардаах”. Аныгы оҕолор курдук куйаар ситимигэр олорбот, ханнык да социальнай ситимҥэ суох. Бэйэм кимиэхэ да уһуйуллубатах, бэйэм-бэйэбинэн сылдьар киһибин.
– Кэпсииргин иһиттэххэ, эйиэхэ икки киһи уобараһа баар курдук. Урукку Тамара уонна билигин аатын-суолун уларыппыт Дойдууна.
– Мин Тамара сылдьан наһаа кыбыстанньаҥ, симик, санаабын да кыайан эппэт муҥкук, доруобуйабынан аһаах кыыс этим. Билигин Тамара эбитим буоллар, бу курдук эйиэхэ интервью биэрэ кэлбэппин, итиннэ ханна эрэ муна-тэнэ сылдьыам эбитэ буолуо. Тамара сылдьан ууттан өлөрдүү куттанарым, билигин ол кутталым суох, ааспыта. Ааппын уларытыахпыттан майгыбар-сигилибэр уларыйыы таҕыста. Онон билигин симик, кыбыстанньаҥ Тамараттан арыый атыммын. Дойдууна буолуохпуттан саҥам-иҥэм элбээтэ, арыый сытыы буоллум. Ардыгар бэйэбиттэн бэйэм соһуйабын. Ол эрээри сороҕор урукку Тамарам испэр сэмээр буойар ээ: “Итинник саҥарыма, маннык таҥныма. Дьон туох эрэ диэхтэрэ”, – диэн. Онтон билиҥҥи Дойдууна: “Чэ, бырастыы, алы гын. Көҥүллээ”, – диэн. Онон урукку Тамара билигин миэхэ сүбэһитим кэриэтэ. Билигин, дьэ, үөрэнним. Дойдуунам баһыйар.
– Дойдууна диэн ааты хайдах ылыммыккыный? Араспаанньаҕын эмиэ уларыппыт эбиккин.
– Түүл түһээбитим. Онно былыргы таҥастаах киһи утары турара. Мин ону хайдах эрэ Эһээ Ньыыкан диэн ылыммытым. Тулабар ып-ыраас уу үрэхтэн сүүрүгүрэр. Бэйэм атах сыгынньахпын уонна хаһан да кэтэн көрбөтөх бэрт дьикти таҥастаахпын. Ол туран киһим: “Эн Дойдуунаҕын”, – диэтэ. Мин “суо-оох, мин Тамаарабыы-ыын” диэн утарыластым, ылымматым. Аны ийэм миигин оҕо эрдэхпиттэн “эн ураты оҕоҕун, дойду кыыһаҕын” диир идэлээҕэ. Онон да буолуо, Дойдууна диэн ааты ылыммытым. Аны араспаанньабын эмиэ Үөһээҥҥилэр эппиттэрэ. Бэйэм кыыс эрдэҕинээҕи араспаанньам Дьөгүөрэбэ ээ. Онон билигин ааппын, араспаанньабын уларытан Доҕордуураба Дойдууна Дьэкиим кыыһа буолбутум 6-с сылыгар барда. Пааспарым кытта уларыйбыта. Ааппын уларытыахпыттан майгым-сигилим уларыйда, доруобуйам тубуста. Эми олох испэт буоллум, оту-маһы эрэ иһиэхпин сөп.
– Дьон-сэргэ эйигин “поисковик” быһыытынан билэр эбит.
– Сүппүт киһититтэн саҕалаан докумуоннарыгар, биһилэхтэригэр тиийэ көрдөтөллөр. Ынаҕы-сылгыны кытта көрдүүрүм баар суол. Сүппүт массыыналары нүөмэрдэринэн булуохпун сөп. Сылгыһыттар чугас табаарыстарым курдуктар да диэтэххэ баа буолбата буолуо. Бэйэм турукка киирдэхпинэ, куолаһым уларыйан ылар, оҕонньор курдук саҥарыахпын эбэтэр кырачаан кыыс буолан чачыгырыахпын сөп, онтон соһуйаайаҕын.
– Сүппүт дьону булабын диигин. Биир эмэ түгэни кэпсиэҥ дуу?
– Миэхэ, сүрүннээн, сүтүктээх дьон көмө көрдөөн кэлэллэр. Кэбээйиттэн төрүттээх, Дьокуускайга устудьуоннуу сылдьар эдэр спортсмен Алексей Никифоров диэн уол сайын Петуховкаҕа ууга түһэн суох буолбутун булбутум. Түүн, арай, түһүүбүн: уу, Петуховка уонна аата кэлэр А. – диэн. Оннук гынан булбутум. Хомолтолоох түгэн да буоллар, сүппүт киһини буллаххына, көмүс уҥуохтара харалыннаҕына, дууһалыын чэпчиигин.
– Сүппүт киһини хайдах көрдүүгүнүй?
– Мин көрүүлэнэрбэр сүппүт киһи бэйэтэ түүлбэр кэлэр. Бастакынан киһи аата кэлэр. Билигин хаартыската да суох дьону кытта ситим нөҥүө үлэлэһэбин, сүбэ-ама биэрэбин. Ол курдук, табаҕы, ыарыыны төлөпүөн нөҥүө “ылабын”.
Саха сириттэн эрэ буолбакка, Арассыыйа бары муннугуттан дьон булан кэлэллэр. Тас дойдулары кытта эмиэ сибээскэ тахсан эрэбин. Билигин, ситим үйэтэ буолан, үлэлииргэ табыгастаах. Ааспыт өрөбүл күннэргэ Москубаттан кэлэн барбыттара. Миэхэ көрдөһүүлээх, кыһалҕалаах дьону килийиэннэрим диэбэккэ, “көмө көрдөөччүлэрим” диэнтэн атыннык ааттаабаппын.
– Сүппүт киһини булбатах түгэннэрдээххин дуу?
– Баар бөҕө буоллаҕа. Ардыгар сүппүттээх дьон хас да айылгылаах киһинэн көрдөтөллөрө баар суол. Аны бассаапка ыыталлар, сүппүт киһи хаартыскатын. Дьэ, ону чугаһата-чугаһата хараҕын, айаҕын барытын улаатыннара-улаатыннара көрөллөр. Оччоҕуна бу киһи кута мунан хаалыан сөп, көрдүүргэ ыарахаттары үөскэтэр.
Манна даҕатан эттэххэ, инстаграм ситимигэр дьон оннооҕор кырачаан оҕолорун хаартыскатын харыстаабакка угаллар. Ону араас өйдөөх-санаалаах киһи барыта көрөр буоллаҕа. Кинилэргэ дьон төһө “лайк” баттаабыта, төһө киһи эбии суруппута ахсаана эрэ наада, хаачыстыбата буолбатах – ахсаана.
– Дойдууна, эн айылҕаттан айдарыылаах киһи быһыытынан ханнык хайысхаҕа ордук кыахтаахпын дии саныыгын?
– Оо, оттон ону бэйэм эппэт буоллаҕым, дьон-сэргэ бэйэтэ сыаналаатын. Биирдэ Бүлүүттэн сирэйин ньиэрбэтэ хаанньары тардыбыт дьахтар бассаап ситиминэн суруйан хаартыскатын ыыппыта. Эмтэнэн баран “сирэйим ыарыыта укуола суох ааста” диэн, махтанан суруйбута.
Мин эминэн-томунан, илбийиинэн эмтээбэппин. Харахпынан көрөн, ыарыыларын бэйэм нөҥүө аһардан эмтиибин. Ол курдук, сүһүөх, сис, төбө, сүрэх ыарыыларын аһардабын. Дьону тиэйэр тимир көлөнөн кыайан айаннаабаппын, дьон ыарыытын хомуйан эрэйдэнэбин. Онно олорор киһи тугу саныырын, туга ыалдьарын барытын курдат көрө-билэ олорор буоламмын эрэйдэнэбин. Ол иһин үксүн таксыынан сылдьабын эбэтэр сатыылыыбын.
– “Харахпынан көрөн” эмтиибин диэн хайдах өйдүөххэ сөбүй?
– Дьон харахтарын көрөбүн. Киһи хараҕа наһаа элбэҕи кэпсиир, харах киэҥ далайыгар сиһилии иһитиннэрии барыта баар. Онон дьон хараҕа өйбөр хаалар, кинилэр таҥастара-саптара, дьүһүннэрэ буолбатах. Дьону кытта элэс-элэс түргэнник үлэлиирбин сөбүлээбэппин. Хас биирдии киһини тус бэйэтин кытта уһуннук олорон үлэлэһэбин, көрөбүн-истэбин. Кинилэр өбүгэлэриттэн көҥүл ылабын. Баҕар, сөбүлүө суохтарын сөп. Ыллым да көрүүлэнэн киирэн барбаппын.
Киһини кытта кэпсэтэ олордохпуна, ыарыылара бэйэбэр киирэн барар. Холобур, төбөтө ыалдьан аҕай олорор буоллаҕына, мин төбөм ыалдьан киирэн барар. Онтон арыгыһыт киһи кэлээри гыннаҕына, угаардаабыт турукка киирэн хаалабын. Оттон мэйиитэ эргийэр киһиэхэ, бэйэм мэйиим эргийэн түҥ-таҥ баран хаалабын. Умнуган киһи кэллэҕинэ, иннибэр турар малбын кыайан булбат турукка киирэн хаалабын. Эмиэ да дьикти.
Миэхэ сылдьыбыт дьон биир сырыынан бүтэн хаалбаттар. Ыраастана, арчылана, алгыстана кэлэллэр. Бэйэм эмиэ салгыы хайдах-туох буолбуттарын кэтээн көрөбүн, ардыгар төлөпүөнүнэн кэпсэтэбин, сороҕор бэйэлэрэ тиийэн кэлэллэр.
– Итэҕэлгэ сыһыаныҥ?
– Хас биирдии киһи харысхала, итэҕэлэ иһигэр баар. Бу барыта биһиги өбүгэлэрбититтэн, төрүттэрбититтэн харысхалбыт буолар. Холобур, ыраах суолга массыынаҥ алдьанан эбэтэр уматыгыҥ бүтэн хааллаҕына, искэр Үөһээ айыыларгыттан “быыһаа, абыраа, көмөлөс дуу” диэн көрдөһөн-ааттаһан бөҕө буоллаххына, бэйэҥ да билбэккинэн көмө кэлэр дии. Манна барытыгар өбүгэлэрбит биһигини үөһэттэн көрө-истэ сылдьаллара буолар.
Сымыйаччы уонна уоруйах дьону сөбүлээбэппин. Киһини хомотор түргэн, бырастыы гыннарар ыарахан. Сахалар үөрэри сатаабаппыт. Тас да мөссүөҥҥэр харах уонна айах тэҥҥэ үөрүөхтээх.
Сахалар тылбыт сүрдээх баай уонна күүстээх. Дьон бэйэ-бэйэлэригэр кыыһырыстахтарына, “эйигин да көрүөхпүт” дииллэр. Бу – кырыыс тыл. Аныгы үйэ бассаап ситимигэр сахабыт тылын токурутан суруйалларын сүөргүлүүбүн. Холобур, “иинди” диэн суруйаллар, кылгаттахпыт буолан уонна иин ханна баарын билбэттэр. Аны “үөрүүбүт” диэн суруйаллара “уоруубут” диэн буолар. Бу – саха тылын намтатыы.
– Дойдууна, санааҕын сэгэппитиҥ иһин махтанабын.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.