Кулун тутар 2 күнүгэр, “Лена киинэ” тыйаатырыгар режиссер Лена Калинина “Үйэ саас тухары өйдөбүл” диэн Чурапчы көһүүтүн туһунан документальнай киинэтэ сүрэхтэннэ.

Чурапчы көһүүтэ - бу Чурапчы улууһуттан 4988 киһини, 40 колхуоһу хоту күүс өртүнэн хоту көһөрүү(Булууҥ, Эдьигээн, Кэбээйи), оҕо-оҕонньор диэн аахсыбакка. Фроҥҥа балык ыытыытыгар диэн ааттаан. Дьокуускайдааҕы ВКП(б) обкомун бюротун уурааҕынан – 1700 дьон сырдык тыыннарын быһан туран.

Хас биирдии көһүүгэ барааччы бэйэтин кытта 16 киилэттэн ордуга суох таһаҕас ылыахтааҕа. Көһүү соһуччу,   ыкса күһүн сир тоҥуута, маҥнайгы хаар түһүүтэ эмискэччи этиҥ этэринии саҕаламмыта. Туох да эрдэттэн сэрэтиитэ, бэлэмнэниитэ суох. Кэбээйигэ уонна Эдьигээҥҥэ ананан көһөн барааччыларга сылгы-сүөһү илдьэ баралларын көҥүллээбиттэрэ, оттон Булууҥҥа барааччыларга кыккыраччы аккаас кэлбитэ. Хаалбыт сүөһү судаарыстыбаҕа - киилэтэ 41 кэппиэйкэҕэ туттарыллыбыта. Барыларын аҥаар кырыытыттан оҕо буоллун, дьахтар буоллун тиэтэлинэн тэлиэгэҕэ олордон Аллараа Бэстээх биэрэгэр атаараллара, онно өссө салгыы баарса кэлэрин 2-3 нэдиэлэ тухары, муҥнаахтар аһаҕас халлаан анныгар аас-туор аһылыктаах кэтэһэллэрэ. Итиэннэ муус кыдьымах уораанынан тыына сытар өрүс устун, киһи айанныырыгар анаан оҥоһуллубатах аһаҕас кэриэтэ баарсаларынан тиэйэн илдьэ бараллара. Биллэн турар хайа оҕо, дьахтар, кырдьаҕас тулуйуой бу үлүгэр айаны? Аара суолга ыалдьан, тымныйан өлбүт дьону туох да аата-суола суох арыыларга таһааран таах сылбах курдук быраҕаллара.

Кытаанах, тыйыс киһи олоруон сөбө суох усулуобуйаларыгар үс унньуктаах уһун үс сылы (1942-1944) атаарбыттара эрэйи эҥэринэн тэлэн чурапчылар. Арай 1944 сыллаахха, Дьокуускайдааҕы ССКП обкомун бастакы сэкиритээрэ И.Е. Винокуров дьаныардаах туруорсуутунан, саҥа бартыыйыннай, сэбиэскэй салалта дьону төрүт сирдэригэр төннөрөргө санаммыта. 1947 сыллаахха ким тыыннаах хаалбыкка барыларыгар бүтүннүү төннөллөрүгэр биирдэ көҥүл биэрбиттэрэ.

Бу дьалаҕай, дьону өлүү айаҕар атаарбыт уураах түмүгүнэн: 1947 сыл, тохсунньу 1 күннээҕи туругунан төрөөбүт сирдэригэр 1108 эрэ киһи төннүбүтэ – 4988 барбыттартан. 15 колхуос – 41 барбыттартан. 433 хаһаайыстыба – 1655 барбыттартан. Хотугу оройуоннарга аҕыйах сүүсчэкэ эрэ киһи хаалан олохсуйарга быһаарыммыта.

Киинэҕэ, көһүүгэ сылдьыбыттар ол кэмнэр саамай ыарахын түгэннэрин хараастан туран кэпсииллэр...Төһө да кинилэр оччолорго кырачаан оҕолор буола сылдьыбыттарын иһин, кинилэр улахан дьону кытта биир тэҥҥэ ол ыар олох ыарахаттарын үллэстибиттэрэ.

Хартыына саҕаланыан иннинэ, фойеҕа элбэх дьон-сэргэ тоҕуоруста. Ким ордук билиэт хаалбата дуо диэн ыйытар, ким баҕар ыҥырыы сурук баара буолаарай диэн эрэҥкэдийэр. Сол да буоллар, туох баар Роспотребнадзор ирдэбиллэрин тутуһан, баҕалаахтар үксэ киинэ саалатыгар киирдилэр.

Киинэни таҥан оҥордулар:продюсер Лена Баишева, идиэйэ ааптара Евдокия Захарова, хартыына дириэктэрэ Сардаана Захарова уонна режиссер Марина Калинина. Киниэхэ, Саха сирин култууратын уонна духуобунай сайдыытын миниистирин солбуйааччы Владислав Левочкин “Саха сирин култууратын туйгуна” бочуоттаах бэлиэ туттарда.

Лена Баишева: “Биһиги бары 2019 сыллаахха билсибиппит., миэхэ сибээскэ тахсыбыттара Евдокия уонна Сардаана Захаровалар, кинилэр урут уруккуттан Чурапчы көһүүтүн туһунан баҕа санаалаахтарын биллэрбиттэрэ. Биһиги «Саха сиринээҕи – айанньыт дьахталлар” ассоциациялара өрүүтүн даҕаны уопсастыбынньыктарга грант ылалларыгар суруйарга көмөлөһөр этэ. Киинэ устуон баҕалаахтар миигин Бэрэссидьиэн Граннарыгар суруйарга күүс-көмө буоларга көрдөспүттэрэ, биһиги туора турбатахпыт.

Ол кэннэ биһиги хартыынаны туруорар киһини көрдөөбүппүт уонна Мария Калининаҕа тахсыбыппыт тоҕоостоох, тоҕо диэтэххэ кини бэйэтэ Булууҥ улууһуттан төрүттээх, ол иһин бу тиэмэ киниэхэ ордук чугас”.

Сардаана Захарова: «Биһиги ис сүрэхпититтэн үөрэбит, ийэбит Евдокия Федоровна олоҕун тухары ыра санаа оҥостубут идиэйэтэ олоххо киирбититтэн, кини хоту сэттэ оҕолоох барбыта, төттөрү түөрт эрэ оҕолоох төннүбүтэ. ону барытын киэҥ эйгэҕэ, көрөөччүлэргэ таһаарарбытыттан. Махтанабыт, Лена киинэ тыйаатырын салалтатыгар, кинилэр биһиэхэ киинэ сүрэхтэниитигэр сүрдээҕин көмөлөстүлэр».

Владислав Левочкин: “Кырдьык даҕаны, хартыынаны көрүөн баҕалаах олус элбэх эбит, ол иһин төһө кыалларынан өссө киэҥ эйгэ көрөөччүгэ тиэрдэргэ биһиги кыһаныахпытын наада. Тоҕо диэтэххэ бу киинэ хас биирдии бэйэбитигэр чугас, биһиги өрөспүүбүлүкэбит устуоруйатын, олохтоох саха норуотун олоҕор - биир курус кэрдииһэ. Хартыынаны таҥан таһаарбыт, устар бөлөҕү ситиһиигитинэн ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиэм этэ олус табыллыбыт! Атын даҕаны бу курдук дириҥ ис хоһоонноох киинэлэри устуон баҕалаахтарга эмиэ кинилэр курдук Бэрэссидьиэн Граннарыгар харса суох киирсэн иһэргитигэр сүбэлиэм этэ”.

Константин Шахурдин, көрөөччү, урукку Булууҥ улууһун баһылыга: “Мин ийэм эмиэ Чурапчы көһүүтүн кыттыылааҕа, киниттэн мин элбэх киһи хараастыах ахтыыларын истэрим. Онон, киинэни уйадыйан туран, харах уулаах, биир тыынынан көрдүм. Ийэм Булууҥ сиригэр кэлэн эрэйи эрэ көрсүбэтэҕэ, кини манна дьолун, аналын көрсөн биһиги төрөөбүппүт. Киинэ уһулбут бөлөххө истиҥ махталбын тиэрдэбин”.

Ааптар улахан махталын биллэрэр бу матырыйаалы суруйарга көмөлөспүт, “Үйэ саас тухары өйдөбүл” документальнай киинэҕэ сынаарый суруйбут Геля Красильниковаҕа уонна «Лена” киинэ тыйаатырын эрэклээмэ менеджерыгар Анастасия Андрееваҕа.

Хаартыскалар: Дмитрий Оконешников – Сулусхан, Петр Оконешников

Ааптар Дмитрий Оконешников – Сулусхан