(Суһал мэдиссиинэ көмө киинэ – өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһа Эрэгийиэннээҕи тымыр киинигэр сырыыттан)

2005 сыллаахха РФ Бэрэсидьиэнэ В.В. Путин мэдиссиинэ көмөтүн хаачыстыбатын тупсарар сыалтан “Доруобуйа” национальнай бырайыагы биллэрэн турар. Олортон биирдэстэрэ сүрэх-тымыр ыарыыларын аччатыы бырагыраамата буолар. Бу бырагыраама чэрчитинэн 2011 сыл тохсунньу 11 күнүгэр суһал мэдиссиинэ көмөтүн оҥорор өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһа иһинэн Эрэгийиэннээҕи тымыр киинэ арыллыбыта (РСЦ). Бу киин коронарнай синдром уонна мэйиигэ хаан эргиирэ улахан кэһиллиилээх ыарыһахтары суукка устата көрөр-истэр, аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир үрдүк технологиялаах оборудованиеларынан хааччыллыбыта. Манна ыарыһах анал биригээдэ исписэлиистэригэр – нейрохируртан саҕалаан рентгенэндоваксулярнай хирурдар анал көрүүлэригэр-истиилэригэр киирэр.

Ол курдук, Эрэгийиэннээҕи тымыр киинигэр – 4 отделение – мэйиигэ хаан кэһиллиитин неврология отделениета (ОНМК), суһал кардиология отделениета, мэйиигэ хаан кэһиллиитин интенсивнэй терапия уонна реанимация отделениета (ОНМК), уонна анестезиология, реанимация интенсивнэй терапия отделениета бааллар.

Үбүлүөйдэринэн сибээстээн, Дьокуускай куорат П.Алексеев уул. 83А нүөмэрдээх дьиэтигэр турар, (норуокка биллэринэн – “областной балыыһа”) өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа тиийэбин. Тымыр киинэ бу балыыһа иһинэн үлэлиир. Миигин өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа пресс-киинин үлэһитэ Ольга Егоровна Голикова арыаллаан сылдьан, отделениелар баар этээстэрин кэрийэн көрөбүт-истэбит. Тустаах отделение сэбиэдиссэйдэрин кытары тутан олорон кэпсэтэбин. Мэдиссиинэттэн ыраах өйдөбүллээх, эбиитин бу балыыһаҕа үктэммэтэх (тьфу, тьфу, тьфу!!!) киһи сылдьарыгар, эчи, улахана, уһуна-киэҥэ, итинэн-манан эриллэн барар иирбэ-таарба холлороон курдуга, мээнэ сылдьыбатах киһи, чахчы, мунар дойдута эбит.

Биллэн турар, бастакы уочарат Эрэгийиэннээҕи тымыр киинин сэбиэдиссэйэ Наталья Валентиновна СТЕПАНОВАны кытта кэпсэтэбин.

– Биһиги Кииммитигэр сүрэх-тымыр ыарыылаахтар киирэн эмтэнэллэр. Ол курдук, сытыы коронарнай синдромнаах ыарыһахтар уонна мэйиилэригэр ыарахан хаан кэһил-лиилээх (инфаркт миокарда, инсульт) ыарыһахтар. Киирэр ыарыһах үксэ суһаллык ыалдьан киирэр. Суһал көмө нөҥүө, оттон улуустартан, куораттан быраас направлениетынан киирэллэр. Сорох ардыгар ыраах улуустартан саньытаарынай эриэйсэнэн тиэрдиллэллэр. Улуустар теле-мэдиссиинэ нөҥүө сүбэни-аманы ылаллар.

– Наталья Валентиновна, 2020 сылга улуустан төһө ыарыһах эмтэннэ?

– 390-тан тахса ыарыһах. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн, быһа холоон, 1100-тэн тахса ыарыһах биһиги отделениеларбытыгар эмтэнэн таҕыстылар. Бүгүҥҥү туругунан кардиореанимацияҕа уонна кардиологическай отделениеҕа 41 киһи сытарыттан 23 ыарыһах араас улуустартан киирэн сыталлар. Кииммит 4 отделениелаах (кардиореанимация, суһал кардиология отделениета, нейрореанимация (инсульт) уонна мэйиигэ хаан кэһиллиитин, неврология отделениета. Үлэбит сууккаҕа 24 чаас устата тохтоло суох барар.

Салгыы инфарктаан киирбит ыарыһахтар реанимацияланар отделениеларыгар киирэбит.

Валерий ОБУТОВ, кардиореанимация отделениетын сэбиэдиссэйин э.т.

– Аан бастаан аһылларбытыгар кардиология реанимациятын быһыытынан үлэлээн саҕалаабыппыт. Онтон туһунан отделение буолан 2016 сылтан үлэлиибит. Боростуойдук быһааран биэрэр буоллахха, инфарктаабыт уонна инфарктыы сыспыт ыарыһахтары эмтиибит. 9 куойка миэстэлээхпит. Ол эрээри 15-19 ыарыһахха тиийэ киирээччилэр. “Миэстэ тиийбэт, миэстэ суох диэн олорбоппут. Син биир киирбит ыарыһахха барытыгар көмө оҥоһуллар. Улаханнык инфарктаабыт ыарыһах киирдэҕинэ, уһаабыта биир чаас иһинэн ыарыытын туруга быһаарыллар. Бастаан сүрэҕин тымырдарын эрэнгиэҥҥэ түһэрэбит. Инфаркт төрүөтэ – сүрэҕин тымыра бүөлэнэр. Доруобуйатын туругуттан көрөн реанимацияҕа 3 күнтэн ордук сыталлар. Оттон инфарктыы сыспыт (прединфарктное состояние) буоллаҕына, нөҥүө күнүгэр реанимацияттан тахсар.

Реанимация хоһун тэйиччиттэн көрөбүт. Билиҥҥи ирдэбил “социальнай дистанция” баарын, ыарыһахтар бэйэ-бэйэлэриттэн тэйиччи сыталларын бэлиэтии көрөҕүн. Ып-ыраас балааталар, кыһамньылаах медперсонал үлэлиир-хамныыр. Биири бэлиэтии көрбүтүм, мэдиссиинэ эйгэтин тутаах үлэһиттэрэ – хирурдар, анестезиолог-реаниматологтар – үксэ эдэр эр дьон. Ол аата Саха сирин мэдиссиинэтэ кэскиллээх уонна эрэллээх илиигэ баар эбит диэн түмүккэ кэлэҕин.

2 этээс – реанимация уонна интенсивнэй терапия отделениета.

Сэбиэдиссэй ИМ Елена Васильевна түбүктээх үлэтин быыһыгар кэпсэтэн, санаатын үллэстэр: “Биһиэхэ инсуллаабыт ыарыһахтар Суһал көмөнөн киирэллэр. Улуустар теле-мэдиссиинэ нөҥүө консултаассыйалаһаллар уонна саньытаарынай эриэйсэнэн биһиэхэ ыыталлар. Онон хайдах, туох туруктаах ыарыһах кэлэрин эрдэттэн билэн, бэлэм олоробут.

Отделениебыт 12 миэстэлээх, 1 балаата невролога, 2 реаниматолог быраас баар. Биһиги отделениеҕа киирэр ыарыһахтар уопсай “приёмнай покой” нөҥүө буолбакка, быһа кэлэллэр. Бэйэбит өттүбүтүгэр эстакадалаахпыт, ол өттүнэн кэлэллэр. Биир “приёмнай” палааталаахпыт. Онон ыарыһаҕы балыыһаҕа ылар бириэмэбит кылгаан биэрэр. Инсуллаабыт киһи тута быраастар эрэллээх илиилэригэр түбэһэр, ыарыһах биһиги реанимациябыт нөҥүө ааһар. Төһө да атаҕар тура сылдьан инсуллаабыт буоллар, биһиэхэ киирэн интенсивнэй терапияны барар. Онтон туруга тубустаҕына, неврология отделениетыгар салгыы эмтэнэр.

– Ыарыһах быһа киирэр усулуобуйата тэриллибит буоллаҕына бэрт дии. Оччотугар төһө бириэмэнэн көрөҕүт-истэҕит?

– Приёмнай балаатабытыгар ыарыһаҕы төбөтүттэн атаҕын тарбаҕар диэри барытын чинчийэн көрөн бэрэбиэркэлиибит. Тута анаалыстары ылабыт, төбө мэйиитигэр көмпүүтэр томографиятын оҥоробут. Билигин бу турбут хоруона хамсыгынан сибээстээн, тыҥа эрэнгиэнин эмиэ оҥоробут. Геморрагическай инсуллаах киһи киирдэҕинэ, тута нейрохирурга көрдөрөбүт. Өскөтүн көрдөрүү баар буоллаҕына, ол “приёмнай” балаататтан быһа эпэрээссийэҕэ ыытабыт.

Онтон ишемическэй инсуллаах киһи киирдэҕинэ, “терапевтическай түннүк” диэннээхпит. 4,5 чаас иһинэн ыарыһахха “тромболизис” процедуратын оҥоробут, ол эбэтэр төбөтүгэр бөлүөхсүбүт хааны убатар “Актелизе” диэн суурадаһын эми тымырынан киллэрэбит. “Суһал көмө” үлэһиттэрэ аҕалан иһэр ыарыһахтарын туругун (“уровень сознания”) туһунан чопчу иһитиннэриини биэрэллэр. Ыарахан ыарыһаҕы аҕаллахтарына, реаниматолог аллара түһэн көрсөр, онтон ама туруктаах буоллаҕына, невролог быраас көрсөр. Онон КТ түһэрэн, анаалыстарын ылан, 40-ча мүнүүтэ иһинэн барыта быһаарыллар. Ыарыһах төһөнөн түргэнник биһиэхэ эмтэнэ киирэр да, үтүөрэр кыаҕа улаатар. Түүҥҥү инсульт, сороҕор “внутрисосудистая рекаланизация” диэн баар буолар. Ордук кырдьаҕас киһи өр утуйар, уһуктубат. Эбэтэр эдэр киһи атаҕар тура сылдьан инсуллаабытын билбэккэ “хааным баттааһына үрдээтэ быһыылаах” диэн сирэйин ханньары тартаран баран сылдьар. Дьэ, бу кэмҥэ хаарыаннаах 4,5 чааһы сүтэрэбит. Маннык ыарыһахтар кэллэхтэринэ, КТ түһэрэбит, төбө мэйиитин тымырдарын көрөбүт уонна “внутрисосудистая реканализация (ВСР)” диэн процедураны оҥоробут. Эрэнгиэнниир хирурдарбыт көмөлөрүнэн тымырга үөскээбит хаан бөлүөхсүбүтүн (тромб) анал катетерынан тардан ылыллар. Онон ишемическэй инсуллаах ыарыһахха нейрохирурдары кытта бииргэ уустук “паллиативнай” эпэрээссийэ оҥоһуллар. Кыра ишемическэй инсульт “консервативнай” эминэн эмтэниллэр. Маныаха геморрагическай инсулу булкуйумаҥ. Инсульт 2 көрүҥэ баар – геморрагическай уонна ишемическэй. Онон инсульт сибикитин биллилэр да, суһаллык бырааска көрдөрөр наада.

Геморрагическай инсулька аневризма быһа барыан сөп. Маннык дьон мэлдьи төбөлөрө ыалдьар буолар, куһаҕаннык утуйаллар, хааннарын баттааһына түһэр, тахсар. Ол түмүгэр төбөлөрүгэр хаан турар. Аневризмата суох эрээри тымырдарыгар патологиялаах кырдьаҕас дьон тымырдара быһа баран, хаан туруон эмиэ сөп. Биһиги нейрохирурдарбыт ыарыһах төбөтүн уҥуоҕунан киирэн эпэрээссийэлээн “клипирование” оҥороллор. Маны сэргэ эрэнгиэнниир хирурдар, аневризманы өттүк тымырынан катетер уган, “эмболизация” оҥороллор. Ол эбэтэр бас уҥуоҕун арыйбакка эрэ өттүк тымырынан киирэн оҥоһуллар кыра инвазивнай эпэрээссийэ буолар.

– Арай уулуссаҕа сылдьан, итинник турукка киирэн хааллахпына, быһа манна кэлиэхпин сөп дуу?

– Баһаалыста, кэлиэхтэрин сөп. “Самообращение” диэн баар. Сууккаҕа 24 чааска ааммыт мэлдьи аһаҕас.    

– Ааспыт сылга төһө ыарыһах эмтэнэн таҕыста?

– Быһа холоон, 1500 киһи.

– Улуустарга тымыр кииннэрэ эмэ бааллар эбит дии.

– Биһиги хонтуруолбутугар улуустарга бастакы тымыр отделениелара (ПСО) бааллар. Балартан үрдүк технологиянан эмтэнэр, эпэрээссийэни ааһар тымыр ыарыылаахтар, артериальнай аневризмалаах ыарыһахтар кэлэллэр. Өттүккэ баар тымырынан киирэн төбө мэйиитин тымырыгар тиийэллэр.

Дьэ, ити курдук бу отделение сэбиэдиссэйэ Елена Васильевна быһааран кэпсээбититтэн өйдөөтөххө, манна үлэлиир быраастар, хирурдар бары сүрдээх “мобильнай”, ол эбэтэр түргэн-тарҕан быһаарыныыны ылынан, кэмбиэйэр курдук үлэлээн, ыарыыны төрдүттэн суох гынан, ыарыһаҕы атаҕар туруорар эбиттэрин итэҕэйэҕин.

Эдэр быраастар баалларын сэҥээрэ көрдүм. Олортон биирдэстэрэ 36 саастаах Василий Александрович ЗАРОВНЯЕВЫ кытта кэпсэтэбин. “2011 сылтан үлэлиибин. Үлэлээбитим атырдьах ыйыгар 10 сыла буолар. Оччолорго бу киин саҥа үлэлээн эрдэҕинэ, анестезиолог бырааһынан үлэлии кэлбитим. Киирбит ыарыһах уопсай туругун, хайдах тыынарын, хаанын баттааһынын хонтуруоллуубут. Реанимацияҕа сытар ыарыһах тыыммат буоллаҕына, ИВЛ аппараатын холбуубут. Уопсайынан, ыарыһах туругун, аһыырын барытын хааччыйыахтаахпыт. Сытар ыарыһахха барытыгар аттыгар олорор анал мэдсиэстэрэ баар буолар. Кини ол ыарыһаҕар “Почасовой лист наблюдения за пациентом” анал карточканы толорон, сууккаҕа кэтээн көрөн (мониторинг), уопсай туругун хонтуруоллуур.

Рентген-хирургическай ньыманан эмтиир уонна диагностикалыыр отделениеҕа кэлэбит (сэб. В.В. Докунаев). Биһигини сэбиэдиссэй э.т., эндоваскулярнай хирург Семён Афанасьевич ЭВЕРСТОВ көрсөр. Аны аҕыйах мүнүүтэнэн эпэрээссийэ саҕаланыахтаах эбит, онон тохтобул быыһыгар кэпсэтэн ылабыт.

“Бу рентген-операционнайга кэлэн олороҕут. Биһиги отделениебыт Тымыр киинин кытта биир кэмҥэ аһыллан үлэлээбитэ 10 сыл буолла. Бу иннинэ эрэнгиэн кэбиниэтэ баар этэ. Онтон сэбиэдиссэйбит В.В. Докунаев бу отделениены тэрийбитэ. 10 сыл иһигэр 40 920 эмтиир уонна чинчийэр, диагностикалыыр эпэрээссийэни оҥордубут. Ол эпэрээссийэлэрбит тымыр иһинэн уонна таһынан диэҥҥэ арахсаллар. Ол курдук, тымыр иһинэн 31 856 эпэрээссийэни оҥордубут. Балар истэригэр бааллар – тымыр таһынан ис уоргаҥҥа ириҥэ үөскээһинэ (абцесс), үөс систиэмэтэ бүөлэниитэ, истэригэр, тыҥаларыгар уу мустуута, о.д.а. Бу – тымырга оҥоһуллар эпэрээссийэлэр (төбө, сүрэх, атах тымырдара). Ааппыт да этэрин курдук, Тымыр киинэ, отделениета буоллахпыт. Онон тымырга сыһыаннаах ыарыы барыта киирэр. Манна 10 сыл иһигэр сүрэх тымырын бэрэбиэркэлээһин 13,5 тыһ. коронарография эпэрээссийэтэ оҥоһулунна. 4,500 киһи сүрэҕин тымырыгар стент туруордубут, 6000 курдук төбө тымырдарыгар чинчийэр-диагностикалыыр, эмтиир эпэрээссийэлэр, ол иһигэр 200 кэриҥэ төбө мэйиитигэр “аневризма эмболизацията” оҥоһулунна.

2014 сылтан улахан инсулька үлэлэһэн барбыппыт. Инсульт сытыы көрүҥүнэн ыалдьыбыт киһини мэйиитэ өлө илигинэ биһиэхэ төһөнөн түргэнник аҕалаллар да, ол бүөлэммит тымырга үөскээбит хаан бөлүөхсүбүтүн (тромб) таһаардахпытына, мэйиитэ чөлүгэр түһэр. Маннык эпэрээссийэ 44 киһиэхэ оҥоһулунна. “Острай инфарка” сүрэх тымырын бүөлэниитин сүрүн биричиинэтэ – тымыр иһигэр сыа үөскээһинэ (атеросклероз). Маннык түбэлтэҕэ ыарыһаҕы түргэнник аҕалан мэдиссиинэ көмөтө оҥоһулуннаҕына, инфаркт куттала суоһаабат.

Үлэбит туһунан кылгастык билиһиннэрдэххэ итинник. 365 күн сууккаҕа 24 чаас ыарыһахтарга көмө оҥоробут.

– Эпэрээссийэ төһө өр оҥоһулларый?

– Сүрэх киэнигэр, быһа холоон, 1 чаастан 1,5 чааска диэри, оттон төбө киэнигэр “эмболизацияҕа” арыый уһун буолар – 2 чаас кэриҥэ. Холобура, бу ааспыт субуотаҕа саньытаарынай эриэйсэнэн кэлбит ыарыһахха эпэрээссийэни киэһэ 5 аҥаар чааска саҕалаан баран, 8 аҥаар чааска бүппүппүт.

Ангиографическай тэрил көмөтүнэн (Philips agurion 7) эпэрээссийэлэри оҥоробут. Сүрүннээн, тымыр иһинэн киирэн тымыр хааччаҕын эмтиибит. Оҥорор эпэрээссийэлэрбит 95%-на экстреннэйдэр.

Отделениебытыгар сэбиэдиссэйдиин 6 хирург, 6 мэдиссиинэ сиэстэрэтэ, 5 эрэнгиэн лабараана уонна 5 саньытаар баар.

Семён Афанасьевич буолаары турар эпэрээссийэтигэр бэлэмнэнэ хаалар, уустук үлэтигэр ситиһиини баҕаран, бакаалаһан тахсан барабын. Бу сырыы, кэпсэтии кэнниттэн быраастар барахсаттар дьон олоҕун туһугар хайдах курдук эппиэтинэстээх үлэлээхтэрин, дьэ, сыаналыыгын...

Суһал кардиология отделениетын сэбиэдиссэйэ Любовь Алексеевна ПЕТРОВА:

– Биһиги отделениебытыгар инфарктаабыт уонна инфарктыы сыспыт туруктаах (прединфарктное состояние) ыарыһахтар эмтэнэллэр. Манна ыарыһахтар Дьокуускай куораттан суһал көмө массыынатынан, улуустартан киирэллэр. Мультидисциплинарнай биригээдэ – эрэнгиэн хирурдар, кардиологтар, анестезиологтар буоламмыт инфарктаабыт ыарыһах кэллэҕинэ кылгас кэм иһигэр рентгеноперационнайга коронарография оҥоробут.

Сылга 1200-1300 киһи биһиги отделениебыт нөҥүө эмтэниини ааһар. Холобур, олунньу 1 күнүгэр 7 киһи ыалдьан киирбитэ. Мантан 3 киһи – суһал эпэрээссийэҕэ, онтон атыттара эмтэниини ааһаллар.

– Ыарыы сибикитин хайдах билиэххэ сөбүй?

– Ыарыы араастык киирэр. Сүрэх, түөс диэкинэн нүөлүйэн ыалдьар. Үксүн хаҥас өттүгэр охсор. Саамай сүрүнэ, киһи аҕылыыр (одышка), тыына кылгыыр. Сорох атаҕар тура сылдьан, билбэккэ аһарыан сөп. Ордук саахар диабеттаах дьон. Маны тэҥэ ыйааһыннаах (избыточный вес), хааннарын баттааһына үрдүк, аҕыйахта хамсанар, табахсыт дьон. Онон ыарыы сибикитин биллигит да, суһал көмөнү ыҥырар наада.

Отделениеҕа – 31 куойка миэстэ, маны сэргэ кардиореанимацияҕа 9 куойка миэстэлээхпит. Эмтэнии ыарыһах туругуттан көрөн 9-12 күн буолар.

Неврология отделениетын сэбиэдиссэйэ Саргылана Федоровна ШАРИНА:

– Отделениебыт 48 куойкалаах. Сүрүннээн, инсуллаабыт ыарыһахтар сыталлар. 10 невролог быраастаахпыт. Маны тэҥэ мультидисциплинарнай биригээдэлээхпит, онно логопед, психолог, эрготерапевт, ЛФК быраастара, физиотерапевт, социальнай үлэһиттэр – барыта 80-ча үлэһит баар. Киирбит ыарыһах доруобуйата тупсан, атаҕар турарыгар туох баар күүспүтүн холбоон үлэлиибит. Ыарыһах этэҥҥэ эмтэнэн үтүөрбүтүн кэннэ, социальнай өттүгэр болҕомтобутун уурабыт. Ол эбэтэр иккис түһүмэх реабилитацияны ханна барарын, хас биирдии ыарыһаҕы кытта туспа үлэлэһэбит. Сорох ыарыһах дьиэтигэр тахсан салгыы хайдах дьарыктанарыгар, бэйэтин көрүнэригэр сүбэлиибит.

Салгыы реабилитацияҕа барар ыарыһахтарбытын Жатайга, 3-с №-дээх балыыһаҕа ыыталыыбыт. Бу кэлэр ыам ыйыттан биһиги ыарыһахтарбытын салгыы “Чэбдик” сонотуоруйга ылыахтаахтар. Түүннэри-күнүстэри улуустары кытары теле-мэдиссиинэ нөҥүө үлэлиибит, сүбэ-ама биэрэбит. Бу теле-мэдиссиинэ суукканы быһа үлэлиир. Сууккаҕа 10-15 консултаассыйа буолар.

Ишемическэй инсуллаах ыарыһах эмтэниини 21 күн устата ааһар, онтон геморрагическай инсуллаах, эпэрээссийэни ааспыт ыарыһах 25-28 күн эмтэнэр. Хас биирдии ыарыһаҕы кытта тус-туһунан үлэ ыытыллар.

Түмүккэ

Дьэ, ити курдук 10 сыллаах үбүлүөйүн үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрдээх көрсөр өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһа Эрэгийиэннээҕи тымырга киинигэр сырыыбын ааҕааччыларбытыгар билиһиннэрдэххэ итинник. Манна инфаркт уонна инсульт ыарыытыттан ыарыһаҕы “өлүү айаҕыттан” ороон таһаарар отделениелар үлэлэрин билиһиннэрдибит. Балыыһа ааттыын да “экстреннэй” буоларын ыарыһах суукка ханнык баҕарар кэмигэр тохтоло суох киирэрэ туоһулуур. Быраастарыттан саньытаарыгар тиийэ үлэһиттэр бары биир киһи курдук эн биһикки доруобуйабыт туһугар бэриниилээхтик үлэлииллэрин көрөн итэҕэйэҕин.

Сүрэх-тымыр ыарыыта Аан дойду үрдүнэн өлөр өлүү суостаах испииһэгэр бастакы миэстэҕэ сылдьарын билэ-истэ сылдьабыт. Онон өрөспүүбүлүкэбитигэр маннык Тымыр киинэ аһыллыаҕыттан бу суостаах-суодаллаах ыарыылартан өлүү икки төгүл аччаабытын мэдиссиинэ үлэһиттэрэ бэлиэтииллэр.

Үбүлүөйгүтүнэн, маҥан халааттаах аанньалларбыт!

Үлэни-хамнаһы  көрдө-иһиттэ Саргылаана БАГЫНАНОВА. Вадим Скрябин хаартыскаҕа түһэриитэ.