Кини суруйууларын аахпатах киһи ахсааннааҕа буолуо. Сорунуулаахтык хааман, хорсуннук саҥаран, сытыытык суруйан, ханна да сырыттар, арыт хайҕаан, арыт сэмэлээн, баарын биллэрэр киһи. Тыа хаһаайыстыбатын, сиэр-майгы тиэмэтигэр суруйууларын дьон сэргиир. 2017 сыл түмүгүнэн Саха сирин Суруналыыстарын сойууһун “Сыл бастыҥ уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнэ” бириэмийэ лауреатын аатын ылбыт Уйбаан Пономарев 79 сааһыгар билигин да тэтиэнэхтик сылдьар, сэниэлээхтик айар-тутар. Кини олоҕун бэлиэ түгэннэригэр тохтоото.
Өйбөр хатаммыт оҕо сааһым
Аҕам мин төрүүр кэммэр Чурапчыга Сберкаасса сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. Бэйэтин кыанар, тэтиэнэх киһи үһү. Бастакы хомуурга ыҥырыллан, 1941 с. Москва аннынааҕы кыргыһыыга аттаах аармыйаҕа сылдьан бааһыран, госпитальга өлбүт. 1941 сыл кураан кэмигэр Таатта Баайаҕатыгар “от сии” оҕуһунан киирэн иһэн, оҕуспут ыран, эһэм Наҥнаһын Бүөтүр ыйдаҥалаах киэһэ миигин салааскаҕа соһон иһэрин баара эрэ үспүн ааспыт тойооску үчүгэйдик өйдүүбүн. Сотору “Бойобуой” колхуоска тулаайах хаалбыт, хоргуйбут сүүрбэччэ оҕону мунньан, дьааһыла аспыттар. Онно олорон, кэлин биллэххэ, сэрии кэмигэр Аляскаттан Эмиэрикэ сөмөлүөттэрэ арҕаа боруоҥҥа биһиги дьиэбит үрдүнэн ааһаллара уонна олортон Тандаҕа саахалламмыт сөмөлүөт лүөччүгэ сатыы Чурапчылаан иһэн биһиэхэ сылдьан ааспыта өйбөр хаалбыт. Ону тэҥэ 1943 сыл сааһыгар “кураан, сут салҕанар эмиэ салҕанар буолла” диэбиттэрин кэннэ бэс ыйын саҥатыгар үс түүннээх күн үрүйэлэр, үрэхтэр сүүрдүөхтэригэр диэри дохсун ардах түһэн, дьон үөрбүт, сэргэхсийбит мөрсүөнэ харахпар хатаммыт.
1947 сыл сайыныгар ийэм иккиһин кэргэн тахсыбыта. Оччолорго сэбиэт бэрэссэдээтэлэ хаһаайыстыбаны араарыыга кэлэн: “Эбэлээх эһэҕитигэр хаалаҕыт дуу, ийэҕитин кытта барсаҕыт дуу?” – диэн ыйыппыта. Ону мин бырааппыныын саҥа киһини атыҥыраан, эбэбит ааҕы талбыппыт. Дьиҥэ, ийэбит иккистээн ыал буолбута сөп буоллаҕа. Кииринньэҥ аҕабыт киһи быһыытынан да үчүгэйэ кэлин биһигини уоскуппута. Кинилэр кэлин өссө биэс оҕоломмуттара.
42 сылы – биир алаас иһигэр
Бастакы идэм – учуутал. Аһаҕастык билиннэххэ, идэлэммит эрэ киһи диэн үөрэммитим. Оччолорго интэринээттээх эрэ буолан, Чурапчы педучилищетыгар киирбитим. Сотору училищебытын сабан кэбиһэннэр, үөрэхпин куоракка салҕаабытым. Кэлин СГУ историческай бакылтыатын үөрэнэн бүтэрбитим. Бастаан Хаҥаласка идэбинэн үлэлээбитим. Онтон райкомол инструкторынан ыҥырыллан, салайар үлэҕэ сыстыбытым. Кэлин дойдубар Чурапчы Кытаанаҕар тиийэн, 42 сыл устата бастаан оскуолаҕа учууталынан, онтон үөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн, дириэктэринэн, салгыы сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн, управляющайынан, кэлин тутуу кэпэрэтиибин, бааһынай хаһаайыстыба салайааччыларынан биир алаастан тахсыбакка үлэлээбитим. Кэргэним өлбүтүн кэннэ улуус киинин булбутум.
Олохпун уларыппыт түгэн
Кырдьаҕас дьоҥҥо иитиллэммин, оҕо сылдьан көрсүө, сэмэй этим. Үөрэнэ, үлэлии да сылдьан биир сэрэтиини, сэмэни ылбыппын өйдөөбөппүн. Ол эрээри биир улахан “буруйу” оҥорон, алдьанан турардаахпын. Ону урут кыбыстан кэпсээбэт этим. Билигин сааһыран, сирэйим тириитэ халыҥаан, ол туһунан кэпсиир, бэл, суруйар буоллум. 80-с сылларга оскуола дириэктэринэн үлэлии сылдьан, Хабаровскайга үс ыйдаах кууруска үөрэнэн, үгүс саҥаны билэн, үлэлииргэ күүс-уох ылынан кэлбитим. Онтум баара, дойдубар санаан көрбөтөх “иэдээним” кэтэһэн турар эбит. Онус кылааска үөрэнэр 17-лээх кыыс ыарахан буолбут. Билигин итинниктэн киһи соһуйбат. Оттон оччолорго айдаан бөҕө. Оройуон кииниттэн хас да киһилээх хамыыһыйа тахсан, силиэстийэ, доппуруос ыытта, күүстээх ыспыраапка сурулунна. Сотору ол ыспыраапка түмүгүнэн миигин баартыйа райкомун бүрүөтүгэр дьүүлгэ ыҥырдылар уонна биир-биэс тыла суох үлэбиттэн тохтотон кэбистилэр. Эбиитин “Строгий выговор с занесением в личное дело” диэн дьаралыктаан, баартыйабар нэһиилэ хааллардылар. Бүттэҕим ол. Маннык дьыаланы билиҥҥи үйэҕэ көр-күлүү курдук истиэххэ сөп. Оттон оччолорго мин олохпор, үлэһит быһыытынан суолбар-ииспэр, өй-санаа да өттүнэн улахан охсууну оҥорбут быһылаан этэ. Ол айыыһыт анаабыт оҕо барахсаҥҥа, кини ийэтигэр да мин хом санаам суох. Үйэ, өй-санаа, ирдэбил уратытыттан, уларыйара түргэниттэн сөҕөбүн эрэ.
Сурук үлэтэ
Тыл үөрэҕэр туох да сыһыана суохпун. “Суруйдарбын” диэн тарбаҕа кычыгыланар айар дьоҥҥо эмиэ киирсибэппин. Ол эрээри олоҕу кыратык эмэтик тупсарыыга, итэҕэһи туоратыыга баҕам батарбат, санаам сүгүннээбэт. Бэйэм чахчы билэр тиэмэбэр ылсан, баппат санааларбын сурукка тиһэн, хас туочукатыгар, сопутуойугар, күүһүрдүү, ыйытыы бэлиэтигэр тиийэ дууһабын ууран туран, суруйабын. Биир кэппиэйкэ харчыны ылбакка, аҥаардас баҕа санаанан үлэлээн кэлбит киһи буоллаҕым. Бастаан улууһум хаһыатыгар суруйан саҕалаабытым, онтон матырыйаалларбын “Кыым”, “Саха сирэ” хаһыаттарга ыыталыыр буолбутум. Үлэлиир киһиэхэ хоруйа кэлэр буоллаҕа. Бу аакка тиксиим тус бэйэбэр улахан суолталаах.
Оксана ЖИРКОВА.
