Быйыл сайын эмиэ улахан спорт тэрээһинэ ыытыллаары турар. Амма сэлиэнньэтигэр атырдьах ыйын 1-5 күннэригэр Саха сирин норуоттарын VII Оонньуулара ыытыллыахтаах. Былаан быһыытынан 316 спортсмен спорт 16 көрүҥэр күрэхтэһиэхтээх.
Бу улахан тэрээһиҥҥэ үлэ хайдах баран иһэрин билээри Өрөспүүбүлүкэтээҕи спорт уонна эти-сиини сайыннарыы култууратын начаалынньыга Николай Цыпандины кытта кэпсэттибит.
– Николай Гаврильевич, Аммаҕа ханнык сүрүн эбийиэктэр тутуллалларый?
– Куорат өттүттэн айаннаан Амма сэлиэнньэтигэр киириигэ (суол уҥа өттүгэр) баар ырааһыйаҕа – үс тыһыынча киһи олорон көрөр миэстэлээх стадион тутулла турар. Бу стадиоҥҥа кыһыннары үлэлиир чэпчэки атлетика манеһа баар буолуохтаах. Эбэн эттэххэ, эмиэ Амма сэлиэнньэтигэр улахан успуорт саалата тутулла турар. Бу саалаҕа аммалар успуорт элбэх көрүҥүнэн дьарыктанар кыахтаныахтара. Маны таһынан Чапчылҕан уонна Бөтүҥ нэһилиэктэригэр успуорт саалалара тутуллаллар. Бөтүҥҥэ тутулла турар успуорт саалата инбэлиит спортсменнарга аналлаах. Тутааччылар бу эбийиэктэргэ кыһыннары үлэлээтилэр, онон VII Оонньуулар саҕаланыыларыгар толору бэлэм буолуохтара.
Оонньууларга бэлэмнэнии үлэлэригэр элбэх киһи, тиэхиньикэ кыттар. Ол курдук бөһүөлэктэри бөхтөн-сыыстан ыраастааһыҥҥа, быраҕыллыбыт тимиртэн хомуйууга, хаарбах дьиэлэри көтүрүүгэ – субуотунньуктар былаан быһыытынан ыытылла тураллар. Мантан антах бөһүөлэктэр уулуссаларын өрөмүөннээһин үлэлэрэ салгыы ыытыллыахтара.
Уопсайынан, киэҥ хабааннаах, араас хайысхалаах үлэ ыытыллар. Өрөспүүбүлүкэ министиэристибэлэрэ уонна биэдэмистибэлэрэ туһааннаах хайысхаларга эппиэтинэһи сүгэллэр. Холобур, эбийиэктэри тутууга – СӨ Тутууга уонна архитектураҕа министиэристибэтэ, култуура бырагырааматыгар, оонньуулар үөрүүлээхтик аһыллыыларын уонна сабыллыыларын сиэригэр-туомугар – СӨ Култуураҕа министиэристибэтэ эппиэттээхтэр.
– Бу күннэргэ Амма оонньууларыгар сүүмэрдиир күрэхтэһии бөҕө ыытылынна дии?
– Оннук. Олунньу 1 күнүттэн саҕалаан нэдиэлэ аайы Амма оонньууларыгар сүүмэрдиир күрэхтэһиилэр тиһигин быспакка ыытылыннылар. Кинилэр бары өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээттэрин быһыытынан ыытыллыбыттарын тоһоҕолоон бэлиэтиибин. Оҕолор уонна инбэлииттэр күрэхтэһиилэрин аахтахха – барыта 35 чөмпүйэнээт ыытыллыахтаах. Сүүмэрдиир күрэхтэһиилэр өссө да бүтэ иликтэр, оҕунан ытааччылар уонна сүүрүктэр сүүмэрдиир күрэхтэһиилэрэ бэс ыйыгар ыытыллыахтара. Бары күрэхтэһиилэр Дьокуускайга ыытылыннылар. Арай өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга чөмпүйэнээтэ эрэ Чурапчыга ыытыллыбыта.
– Аммаҕа ыытыллар оонньууларга элбэх саҥаны киллэрии баар. Ол курдук Саха сирин устуоруйатыгар аан бастаан инбэлиит спортсменнар маннык улахан тэрээһиҥҥэ кыттыахтаахтар.
– Ити Аммаҕа ыытыллар оонньуулар сүрүн уратылара. Кэнники сылларга инбэлиит спортсменнарбыт Арассыыйа, Европа, аан дойду чөмпүйэнээттэригэр, Паралимпиадаларга уонна Сурдлимпиадаларга ситиһиилэрин бары билэ-көрө сылдьабыт. Аҕыйах сылтан бэттэх доруобуйаларынан хааччахтаах бары спортсменнары сүрүннүүр Адаптивнай успуорт киинэ үлэлиир. Онон ити көрүҥнэр Амма Оонньууларын бырагырааматыгар киириилэрэ – олох ирдэбилэ. Инбэлиит спортсменнар олорон эрэ оонньуур волейболга уонна чэпчэки атлетикаҕа күрэхтэһиэхтээхтэр.
– Оҕолор күрэхтэһиилэрэ эмиэ киирэн биэрдэ.
– Оҕолор – инникибит буоллаҕа дии. Спортсмен “үйэтэ” кылгас, онон кинилэр аҕыйах сылынан инники күөҥҥэ тахсыахтара. Итинник дьаһаныы туһалаах эрэ буоллаҕа. Оҕолор улуустарын бастыҥ спортсменнара хайдах күрэхтэһэллэрин көрө-истэ сылдьыахтара. Оонньуулары үөрүүлээхтик аһыы уонна сабыы сиэригэр-туомугар оҕолор улуустарын спортсменнарын кытта тэҥҥэ хаамыахтара, биир хамаанда буолуохтара. Оҕолор күрэхтэһиилэрэ уопсай хамаанданан түмүгү таһаарарга хайаан да учуоттанар.
– Биллэрин курдук, оонньуулары тэрийэн ыытар улуус – биир успуорт көрүҥүн киллэрэр бырааптаах. Ол быһыытынан 4 сыллааҕыта намнар киирэ успуордун киллэрэ сылдьыбыттара, оттон аммалар кумахха оонньуур волейболу киллэрдилэр. Итинник “киирэ-тахса” сылдьар көрүҥнэр сөпкө сайдыахтара дуо? Олимпиадалар устуоруйаларын көрдөхпүтүнэ, саҥа көрүҥ Олимпиада бырагырааматыгар бигэтик киирэн хаалар дии.
– Түөрт сыллааҕыта намнар: “Бырагыраамаҕа киирэ успуордун киллэриэхпитин баҕарабыт”, – диэн этиилэрин ылыммыппыт. Ити сахха киирэ успуордугар Саха сирин успуордун маастарын нуорматын толоруу диэн суох буолбута. Ол иһин: “Киирэни анньааччылар Арассыыйа успуордун маастарын нуорматын толороллоругар Нам Оонньуулара тирэх буоллуннар”, – диэн санааттан итинник дьаһаммыппыт.
Иккис өттүнэн, ханнык баҕарар улуус бэйэтигэр сөпкө сайдыбыт успуорт көрүҥүн бырагыраамаҕа киллэртэрэ сатыыра чуолкай. Урукку өттүгэр олохтоохтор хамаандалара сорох көрүҥҥэ быһа киллэриллээччи. Билигин итинник дьаһаммаппыт, олохтоохторго этэбит: “Бары көрүҥҥэ сүүмэрдиир күрэхтэһиилэргэ хайаан да кыттыахтааххыт”, – диэн.
Аммаҕа волейболу олус сөбүлүүллэрин бары билэбит. Оттон кумахха оонньонор волейбол – олимпийскай көрүҥ. Бу да көрүҥ Саха сиригэр сайдар кыахтаах, тоҕо диэтэххэ, кумахха оонньонор волейболга кыра да уҥуохтаах дьон ситиһиилээхтик оонньуохтарын сөп. Ханнык баҕарар көрүҥ сайдарыгар туохха эрэ тирэҕириэхтээх. Онон Нам Оонньуулара кумахха оонньонор волейбол салгыы сайдарыгар кыах биэриэхтэрэ.
Саха сирин норуоттарын оонньуулара улууска успуорт сайдыытын олугун уурбут чаҕылхай холобурдара бааллар. Холобур, Сунтаарга – стадион, улахан успуорт саалата, итиннэ тирэҕирэн Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо успуорка оскуолата аһыллыбытын кэннэ балаһыанньа олох атын буолбута. Ити иннинэ Сунтаарга успуорт уота-күөһэ биллэ сөҕүрүйэ сылдьыбыт буоллаҕына, IV Оонньуулар кэннилэриттэн күөдьүйэн кэлбитэ. Түөрт сыллааҕыта Намҥа ыытыллыбыт Оонньуулар эмиэ итинник үчүгэй түмүгү биэрбиттэрэ.
– VIII Оонньуулар Уус Алдан улууһун киинэ Бороҕоҥҥо ыытыллыахтаахтар дии?
– Оннук, Саҥа дьыл аҕай иннинэ Дьокуускайга ыытыллыбыт Успуорт министиэристибэтин кэллиэгийэтэ итинник быһаарыыны ылыммыта. Ол гынан баран Ил Дархан ыйааҕа тахса илик. Ыйаах таҕыста да үлэ саҕаланыахтаах. Онон бороҕоннор сайаапка түһэрэллэрин кэтэһэбит.
– Оонньуулар сүрүн сыаллара-соруктара – успуорка маассабаһы үрдэтии, нэһилиэнньэ киэҥ араҥата успуордунан дьарыктанарын ситиһии. Оонньууларга, холобур, идэтийбит спортсмен, аан дойду кылаастаах успуорт маастара, сылгыһыттыы-сылгыһыттыы, успуордунан дьарыктанар иккис эрэсэрээттээх киһини кытта күөн көрсүөн сөп. Итиннэ эн туох санаалааххыный?
– Ити ыйытыыгар мин Оонньуулары тэрийэр кэмитиэт чилиэнин быһыытынан буолбакка, тус санаабын этиэм. Оонньуулары Саха сирин олимпиадатынан ааттыыбыт дии, оччотугар бастыҥтан бастыҥ спортсменнарбыт дьоннорун-сэргэлэрин иннигэр маастарыстыбаларын көрдөрөллөрө туох куһаҕаннааҕый? Былырыын икки быһый кыыспыт, аан дойду кылаастаах успуорт маастардара Сардаана Трофимова уонна Наталья Леонтьева “Манчаары оонньууларын” биллэ киэргэппиттэрэ, дьону-сэргэни үөрдүбүттэрэ. Онон үрдүк кылаастаах спортсменнар төрөөбүт улуустарын чиэһин көмүскүүллэрэ күрэхтэһии таһымын да үрдэтэр, дьон-сэргэ интэриэһин да көбүтэр.
– Боксуор Василий Егоров Амма түһүлгэтигэр кыттыбат, ол да буоллар “Мэҥэ Хаҥалас хамаандатыгар кыайыылаах быһыытынан очукуо биэрдэ” диэн буолбута.
– Оннук, мэҥэлэр тэрийэр кэмитиэт аатыгар көрдөһүү сурук түһэрбиттэрэ. Ону кэмитиэт ылынна уонна кинилэр хамаандаларыгар күрэхтэһии кыайыылааҕын очукуотун биэрдэ. Василий Егоров Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатын былаанынан дьарыктанар. Ол иһин Амма Оонньууларыгар сүүмэрдиир өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр кыттыбатаҕа. Онон мэҥэлэргэ утары бардыбыт. Кэпсэтии быһыытынан мэҥэлэр кини ыйааһыныгар боксуору туруорбаттар. Ити ыйааһыҥҥа кыһыл көмүс мэтээл син биир “оонньонор”, кыайыылаах ылбыт очукуота хамаанданан түмүккэ ааҕыллар.
– “Улуус хамаандата ханнык баҕарар спортсмены кытта хантараак түһэрсиэн сөп”, – диэн буолар. Итини, баһаалыста, быһаар эрэ.
– “Хамаанда 10 спортсмены кытта хантараак түһэрсиэн сөп”, – диэн көҥүллээбиппит. Ол гынан баран итинник дьаһаныы кэлэр өттүгэр уларыйыан сөп. Атын сиргэ олорор, үлэлиир киһи төрөөбүт улууһун чиэһин көмүскүүрэ барыларыгар өйдөнөр. Итиннэ туох да утарсыы суох.
Биһиги Успуорт министиэристибэтигэр этии киллэрбиппит. Ол быһыытынан хантараак түһэрсиитэ эҥин диэн суох буолуохтаах. Бэрэпиискэ ирдэниэхтээх эбэтэр спортсмен ол улуус сиригэр-уотугар төрөөбүт буолуохтаах. Бүттэ. Онон ити боппуруоска, этэргэ дылы, 77 докумуон баар буолуо суохтаах. Билигин кумааҕы үөһэ кумааҕы буолан хаалла. Аныгыскы “Манчаары оонньууларыттан” үөһээ эппит ирдэбилим олоххо киирэрэ буолуо.
– Николай Гаврильевич, кэпсээниҥ иһин махтал!
Кэпсэттэ Федор РАХЛЕЕВ.
