Түөрт муора тулааһыннаах Турцияҕа элбэх турист тоҕуоруһар. Ордук Анталья, Алания эҥин курдук куораттарга муораҕа сытан сыламнаары, күн сардаҥатыттан күүс-уох ылаары уонна бу дойдуга сынньанар үп-харчы өттүнэн быдан чэпчэкитин иһин айанныыллар. Оттон Турция киин куоратыгар – Анкараҕа мээнэ киһи тиийбэт. Онон бүгүн Анкара туһунан тугу көрбүппүн, истибиппин сэһэргиим.

Түүр оҕолоро – билим байҕалыгар

Мин Турцияҕа сырыым сыала-соруга 4-с төгүлүн ыытыллар “Түүр эйгэтэ” Аан дойдутааҕы билим уонна култуура бэстибээлигэр оҕолору кытыннарыы буолбута. Бу бэстибээлгэ Арассыыйа түүр тыллаах өрөспүүбүлүкэлэриттэн кытталлар эбит, оттон быйыл Ил Түмэн дьокутаата, Арассыыйа Национальнай СМИлэрин ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ Мария Христофороваҕа кэллиэгэлэрэ “саха оҕолорун аҕаларга көмөлөс” диэн этии киллэрэн, Саха сириттэн аан бастаан суолу тэллибит. Онон быйыл дойдубут чиэһин Татарстан, Башкортостан, Карачаево-Черкессия оҕолорун кытары, уопсайа түүр 15 дойдутуттан, Турция эрэгийиэннэриттэн кэлбит 4-7-с кылаас оҕолорун кытары доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо аналлаах уонна олоҕу-дьаһаҕы чэпчэтэр бырайыактары илдьэн көмүскээтибит. Бу тэрээһини “Түүр эйгэтэ” оҕолор норуоттар икки ардыларынааҕы пуондата, Турция Инновацияҕа министиэристибэтэ уонна Анкара күбүрүнээтэрэ Гюнзер Азым Туна көҕүлээһиннэринэн ыытылынна. Былырыын кэтэхтэн бырайыактары хомуйан, салгыы иккис түһүмэххэ аһаран, Анкараҕа ыҥырыы туппуппут. “Айыы кыһатын” 6-с кылааһын үөрэнээччитэ Сайаана Кобякова, 7-с кылаас үөрэнээччитэ Антон Алексеев уонна куорат 21-с оскуолатын 4-с кылааһын үөрэнээччитэ Женя Евстигнеев бырайыактарын көмүскээтилэр. Түмүккэ, Сайаана Үөһээ Халыма улууһугар олорор эһэтэ тыаҕа туппут уһаайбатын чинчийбит бырайыага дьүүллүүр сүбэ анал бирииһинэн бэлиэтэннэ. Онон ситиһии кынаттаах, олус бэркэ табыллан кэллибит. Оҕолор Москубаҕа диэри кэлэр-барар айаннарын өрөспүүбүлүкэтээҕи Аҕалар лиигэлэрин, “Тутааччылар сойуустарын” салайааччы Айхал Габышев уйунна. Инньэ гынан, бу элбэх оҕолоох ыал оҕолоругар аан дойду таһымнаах түһүлгэҕэ кыттан кэлиилэригэр, кинилэр сайдалларыгар сүҥкэн көмө буолла. Түгэни туһанан, оҕолор уонна төрөппүттэр, салайааччылар, Мария Николаевна уонна тус бэйэм ааппыттан Айхал Ивановичка дьоһуннаах көмөтүн иһин махталбытын тиэрдэбит.

Аатырбыт Анкара

Турция киин куоратыгар – Анкараҕа – диэри Москубаттан быһа эриэйсэ суох. Инньэ гынан дойду саамай улахан куоратынан – Стамбулунан – көтөргө күһэллэҕин. Москубаттан Стамбулга диэри 4 чаас кэриҥэ, оттон Стамбултан Анкараҕа чаастан ордук көтөҕүн. Стамбултан хас чаас ахсын эриэйсэлэр бааллар. Онно 25 мөл. киһи олорор эбит буоллаҕына, Анкараҕа – 6 мөл. кэриҥэ киһи. Сүүс сыллааҕыта баара-суоҕа 50 тыһ. кыайбат киһи олороро үһү. Онон бу куорат олус тэтимнээхтик сайдар. Улаатар. Анкара – судаарыстыбаннай сулууспалаахтар уонна устудьуоннар куораттара. Манна хас да университет баар буолан, олохтоохтор үксэ эдэрдэр. Ол киһи хараҕар тута быраҕыллар. Анкара туристыыр куорат буолбатах. Инньэ гынан, Стамбулга холоотоххо, киһи үгүһү элбэҕи көрөрө соччо суох да курдук. Билигин ардах сезона буолан, халлаан туруга уларыйа турар: сарсыарда чоҕулуһан күн да күн, оттон эбиэккэ эмискэ ардыыр, тыалырар, киэһэтин киһи тоҥор тымныыта. Быһата, хаппырыыс дьахтар курдук халлааннаах. Кыраадыс +23 көрдөрөр диэн да, дэлби тоҥон таҕыстыбыт. Саха сирин атырдьах ыйын бүтэһик күннэрин санатар. Туроктар этэллэринэн, Анкараҕа дьыл 4 кэмин барытын билиэххэ сөп. Биһиги сылдьарбытыгар сорох хайа үрдүгэр хаар өссө да сытара. 80-с сылларга манна -32 диэри тымныы түһэ сылдьыбыт, оттон сайын +41 диэри итийэр үһү.

Ататюрк мавзолейа

Тас дойдуттан кэлбит киһи уонна хас биирдии турок хайаан даҕаны сөбүлээн сылдьар сирэ – Аныткабир – аныгы Турция өрөспүүбүлүкэтин төрүттээччи уонна бастакы бэрэсидьиэннэрэ Мустафа Кемаль Ататюрк (Гази Мустафа Кемаль Паша) мавзолейа. Мустафа Кемаль билиҥҥитэ Греция куоратыгар – Салоникига – 1880 эбэтэр 1881 сыллаахха төрөөбүт. Чуолкай күнэ биллибэт, кэлин бэйэтэ Турция тутулуга суох буолбут күнүн – ыам ыйын 19 күнүн – төрөөбүт күнүнэн ылыммыт. Кини Осман импиэрийэтэ эстибитин кэннэ бөдөҥ уларытыылары ыытан, төрдүттэн туора тутан, билиҥҥи Турцияны төрүттээбит улахан бэлитиичэскэй уонна судаарыстыбаннай диэйэтэл, байыаннай начаалынньык.

Тоҕо эрэ үгүс дьон Турцияны хас да сыллаах, баай устуоруйалаах дойду курдук саныыр. Оттон, дьиҥинэн, билиҥҥи Турция 1923 сыллаахха, Осман импиэрийэтэ үрэллибитин кэннэ эрэ, тэриллибитэ.

Саҥа тэриллибит дойду бастакы салайааччыта, туроктар хамсааһыннарын баһылыга Мустафа Кемаль Ататюрк буолбута. Ататюрк 1938 сыллаахха, хара өлүөр диэри дойдуну салайбыта. Өлүгэ билиҥҥи этнография түмэлигэр көмүллэн сыппыт. Ол кэмҥэ мавзолей тутуутугар бастыҥ бырайыакка күрэх биллэрбиттэр, онно турок архитектордара Эмин Халид Онат уонна Ахмед Оран Арда кыайбыттар. Ити баараҕай мавзолейга Ататюрку 1953 сыллаахха кистээбиттэр. Мавзолейга байыаннайдар бэйэ-бэйэлэрин атастаһар түгэннэрин үгүс турист шоу курдук сэҥээрэн көрөр. Чахчы, кырасыабай көстүү. Туроктар Ататюрктарын сүрдээҕин ытыктыыллар, кини аатын киэн тутта ааттыыллар. ССРС саҕана Ленин аата ааттанарын курдук илдьэ сылдьаллар. Ататюрк аатынан Турция хас биирдии нэһилиэнньэлээх пууннарыгар сүрүн уулуссалар ааттаммыттар, оттон кини мэтириэтэ хайаан даҕаны хас биирдии судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ (оннооҕор биирдиилээн маҕаһыыннарга, эрэстэрээннэргэ кытары) ыйанан турар. Сүрүн судаарыстыбаннай бырааһынньыктар кэмнэригэр Турция араас муннуктарыттан дьон бу мавзолейга хайаан да тоҕуоруһар эбит. Ити кэмҥэ сылдьар турист туроктар патриотизмнарын көрөн сөҕүөн, толору иҥэриниэн сөп дииллэр. Уопсайынан, оннооҕор кылгас кэм иһигэр туроктары туораттан да көрдөххө, дойдуларын таптыыллара, ытыктыыллара, дойдуларыгар бэриниилээх буолаллара тута көстөр. Олохтоохтор Турция аалай былааҕын дьиэлэриттэн тэлибирэтэллэр, хас да сиргэ олус улахан кээмэйдээх, ыраахтан тэлибирээн көстөр былаах кытыастар. Бэстибээлгэ Анкара үөрэнээччилэрин аҕалбыттара. Оҕолор олох бары биир киһи курдук хааман, былаахтарын тэлибирэппитинэн сылдьаллар уонна араас луоһуну күргүөмүнэн хаһыытыыллар. Пионер хамсааһынын санатар курдук.

Ататюрк уонна саха тыла

Пекарскай тылдьытын бары билэҕит. Бу сүҥкэн суолталаах тылдьыт саха тылыгар эрэ буолбакка, бүтүн түүр норуотугар эмиэ улахан оруоллаах. Итини Ататюрк мавзолейыгар сылдьан, илэ көрөн итэҕэйэҕин. Манна, мавзолей түмэлигэр, Ататюрк баай бибилэтиэкэтэ хараллан сытар. Бу түмэл байыаннай биэдэмистибэ кэтэбилигэр сылдьар буолан, хаартыскаҕа түһэрэр эҥин көҥүллэммэт.

Ататюрк биир бөдөҥ реформата 1928 сыллаахтан саҕаламмыт Тыл реформата буолар. Осман импиэрийэтиттэн босхолонон баран, туроктар араап уонна перс тылларыттан босхолонорго улахан реформаны ыыппыттар, латыын алпаабытыгар көспүттэр. Ити сылга итэҕэли судаарыстыбаттан араарбыттара, онон Турция атын мусульман дойдуларын курдук Исламҥа аһара охтуута суох. Араап, перс тылларыттан босхолоноругар Ататюрк Пекарскай аар-саарга аатырбыт тылдьытын дириҥник сыныйан үөрэппит. Кини Пекарскай тылдьытын 1933 сыллаахха аан бастаан Болгар посольствотыгар көрбүт уонна бэлэхтэтэн ылбыт. Ол посольствоттан ылыллыбыт тылдьыт, биһиги билэрбит курдук, 3 туомнаах эбит. Ону ылан кини түүнү быһа утуйбакка эрэ аахпыт. Тылдьыты ааҕарыгар бэлиэтии көрбүт, наадалаах диэбитин аннынан тардан бэлиэтээбит. Ататюрк бу саха тылын тылдьыта бүттүүн түүр тыллаах омуктар тылларын, култуураларын, этнографияларын өйдүүргэ улахан суолталааҕын бэлиэтээбит. Онон тылдьыты суһаллык турок тылынан тылбаастыырга анал хамыыһыйаны тэрийбит. Онуоха биллэр бэрэпиэссэри, тыл үөрэхтээҕин салайтарбыт (аатын сыыһа истибэтэх буоллахпына, Ханын Иман диэн), ол хамыыһыйаҕа нууччалыы билэр 18 учуонай киирбит. Хамыыһыйа 8 ый устата олус сыралаахтык үлэлээн, 1934 сыллаахха үлэтин түмүктээбит. Бу 13 кинигэлээх бөдөҥ үлэ Ататюрк мавзолейын бибилэтиэктэтигэр хараллан сытар. Хас биирдии туом, ортотунан, 400-500 сирэйтэн турар. Тылдьыты эрэ буолбакка, туспа кинигэ быһыытынан Ататюрк бэйэтин саха тылыгар сыһыаннаах үлэтэ баар. Онно кини тылдьыты үөрэтэ олорон бэлиэтэммит суруйуулара киирбит. Маны таһынан, Бетлингк грамматикатын эмиэ туроктыы тылбаастаппыттара харалла сытар. Бу улахан үлэни туроктар билим уонна култуурунай сыаннастаах, сүҥкэн үлэ диэн билинэллэр, онон харахтарын харатын курдук харыстыыллар. Ататюрк бибилэтиэкэтигэр атын түүр тыллаах норуоттар үлэлэрэ эмиэ баар, ол эрээри саамай баһыйар уонна элбэх үлэ саха тылыгар сыһыаннаах. Холобур, алтаай тылыгар Вербицкэй үлэтэ (2 кинигэ), хакаастарга сыһыаннаах Катанов үлэтэ баар (биир кинигэ), чуваштар биир кинигэлэрэ, кыргыыс-казах тылдьыта диэн биир кинигэ баар. Туроктар бэйэлэрэ билинэллэринэн, Ататюрк тылга сыһыаннаах реформаны ыыппатаҕа эбитэ буоллар, билигин тылларын умнуохтара, симэлитиэхтэрэ хаалбыт. Оттон туроктар “тыла суох омук – омук буолбатах” диэн өйдүүллэр. Тыл уһулуччу суолтатын өйдөөн, кинилэр “биир дил – биир киши” диэн бэргэн этиилээхтэр эбит. Онуоха кинилэр венгрдэри, мадьярдары холобурдууллар. Кинилэр Орто Азияттан үтүрүллэн кэлэн баран түүрдүү тылларын умнубуттар. Онон саха тыла барахсан турок курдук улуу омук төрүт тылын төнүннэрэригэр тирэх буолбута. Онон биһиги киэн туттуох тустаахпыт. Манна эбэн эттэххэ, Пушкин аатынан Национальнай бибилэтиэкэҕэ 2015 сыллаахха бу Ататюрк тылбаастаппыт кинигэлэрин куоппуйатын улахан сыранан аҕалбыттара. Онон, интэриэһиргээбит дьон, кэлэн көрүөххүтүн сөп.

Бэрэсидьиэн дыбарыаһа

Олус киэҥ иэннээх сиргэ тайаан сытар Ак Сарай диэн бэрэсидьиэн дыбарыаһыгар сырытыннардылар. Бу дыбарыас Кириэмилтэн 3 төгүл улахан, Вашингтоҥҥа баар Үрүҥ Дьиэттэн 50 төгүл улахан эбит. Бу дыбарыаһы тутуу 2011 сыллаахха саҕаламмыт. Онтубут да үгүс айдаанынан тутуллубут. Бастаан тутулларыгар Эрдоган “манна премьер-миниистир кэнсэлээрийэтэ баар буолуоҕа” диэбит эбит. Онтон 2014 сыллаахха Эрдоган быыбарыгар кыайан баран, бу дыбарыас “аны мин резиденциям буолуоҕа” диэбит. Онуоха кини: “Мин премьер-миниистир дуоһунаһыгар аан бастаан киирэрбэр, резиденциябар баар араакабыналарга таракааннар илэ сүүрэ сылдьыбыттара. Оннук сиргэ хайа дойду премьерэ үлэлиэҕэй? Эһиги онно ыалдьыты ыҥырыа этигит дуо? Кини онно таракааннары көрөн баран, аан дойдуга барытыгар ыһа-тоҕо кэпсээтин? Ол сыаната биһиги дойдубут имиджигэр улаханнык охсуо этэ”, – диэбит үһү. Онуоха кини таракааннар туһунан этэригэр “карафатма” диэн тылы туттубут. Ол эбэтэр “хара” уонна Фатима диэн ааты холбообут. Онуоха туроктар “мусульманнар Мухаммед бороруок кыыһа Фатима сырдык аатын ааттыыртан туттунуохтаахтар” диэн кириитикэлээбиттэр, улаханнык өһүргэммиттэр. Оппозициялар дыбарыас тутуутун кириитикэлээбиттэр, олус элбэх үп туһата суохха көрүллэр (тутууга 615 мөл. дуоллары ыыппыттар үһү) диэн сабатаастаабыттар. Аны туран, дыбарыас турар сиригэр эрдэтээҕи былаан быһыытынан паарка тутуллуохтааҕа үһү. Турция Суутун сэбиэтэ саҥа тутууну сокуоннайа суоҕунан аахпыт, тоҕо диэтэххэ, бу дыбарыас Ататюрк харыстанар территориятыгар, ойуур хаһаайыстыбатын сиригэр турар эбит. Ол да буоллар Эрдоган туруоруммут сыалын ситиспит. Дыбарыас үөрүүлээх аһыллыыта буолуохтаах күнүгэр Турцияҕа шахтаҕа саахал тахсан көһөрүллүбүт эбит. Бастакы официальнай визитинэн Рим Папата кэлэн ыалдьыттаабыт, онтон Владимир Путин кэлэн көрсүбүт эбит. Билигин бу дыбарыас – 2 тыһ. тахса хостоох, аныгылыы баараҕай тутуу. Биһигини манна аан дойдуга саамай улахан бибилэтиэкэҕэ сырытыннарбыттара. Биһигини арыаллыы сылдьар дьонтон “Эрдоган эриэйтинэ хайдаҕый?” диэн ыйыттахха, “ээ, аҥаардара эрэ өйүүр, Путин курдук түһэн иһэр” дииллэр.

Сүрүн болуоссаттара

Анкара сүрүн болуоссата – Кызылай. Киин куорат киин оройуона (түөлбэтэ, туроктыы улуус дииллэр) эмиэ Кызылай диэн. Ол эбэтэр – “Кыһыл ый”. Атын дойду киин куораттарын киин болуоссаттарыгар холоотоххо, манна киһи соччо сэҥээрэ көрөрө суох курдук. Улахан атыы-эргиэн киинэ баар уонна киин уулуссалар (Арбаты санатар) быһыта охсуһан ааһаллар. Бу болуоссакка дьон улахан бырааһынньыктарга тоҕуоруһар эбит, манна араас миитин, бырачыас буолар. Кэлиҥҥинэн саамай улахан миитин 2016 сыллаахха от ыйын 16 күнэ үүнэр түүнүгэр буолбут. Ол түүн Турцияҕа байыаннай переворот буола сыспыт, оттон сүрүн тэрээһиннэр уонна атааннаһыылар бу болуоссакса буолбуттар. Бэрэсидьиэн диэкилэр ити түүн кыайан тахсыбыттар, ол эрээри уонча киһи олоҕун толук ууран туран. Ити кэннэ болуоссаты От ыйын 15 күнүн дьоруойдарын аатынан уларыппыттар. Уопсайынан, дойдуларын туһугар олохторун толук уурбут дьону олус ытыктыыллар эбит. Соторутааҕыта Сирияҕа Идлибкэ буолбут кыргыһыыга суорума суолламмыт турок 36 саллаатын мэтириэттэрэ аалай эркиҥҥэ хас да сиргэ ыйанан турарын бэлиэтии көрдүбүт. Оннооҕор оҕолор бэстибээллэрэ буолбут стадионугар саллааттар мэтириэттэрэ ыйанан турар, тыыннаах сибэкки дьөрбөтө ууруллубут. Уопсайынан, дьонтон ыйыталастахха, ити кыргыһыыга саллааттар өлүүлэригэр Арассыыйаны күтүрүүллэр эбит. Тоҕо оннук саныылларын токкоолоһо барбатым.

Геджеконду

Анкара – таас томтордор, хайалар быыстарыгар турар куорат. Улуустарынан (куорат оройуоннарынан) уратылаһар эбит. Ол эрээри, куорат дьиэлэрин үгүс кырыыһалара үтүктүспүт курдук, кытархай туой черепицаттан оҥоһуллубутун сөмөлүөттэн түһээт дьиктиргии көрөҕүн. Дьиэлэрэ да үксүн биир тииптээх соҕус, онон мунаах киһи мунуон да сөп. Аны туран, куорат аныгы уонна былыргы диэҥҥэ арахсар. Биһигини куорат былыргы өттүгэр олохтообуттара. Ону куорат историческай өттө, арыый сабыылаах оройуон дииллэр. Ол эбэтэр, бу оройуоҥҥа киирэр хааччахтаах.

Хисар диэн былыргы кириэппэс Анкара кииниттэн соччо ырааҕа суох томторго турар. Бу – Анкара биир сүрүн биллэр сирэ. Кириэппэскэ олус улахан кээмэйдээх дойду былааҕа кытыастар, оттон тулатыгар биһиги Эргэ куораппыт курдугу тэниппиттэр. Бу кириэппэстэн куорат ытыс үрдүгэр уурбут курдук көстөр, онон тыһыынчанан турист сөбүлээн сылдьар эбит. Ити кириэппэстэн кыратык хаама түһэн, сыыр алларатынан түстэххэ, олус дьадаҥы, эргэ, хаарбах тутуулары көрөн сөҕөҕүн. Били, биһиги 17-с кыбартаалбыт курдук. Ити ыыспаларга дьон олорор. Турцияҕа итинник хаарбаҕы (кырыы, дьадаҥы сирдэри) “геджеконду” дииллэр эбит. Ол эбэтэр “биир түүн иһигэр тутуллубут” диэн суолталаах. Маннык дьиэлэри бөхтөн-сыыстан хомуллубут матырыйаалынан биир түүн иһигэр туппуттар диэн кэпсииллэр. Дойду үрдүнэн маннык геджекондуларга 10-15 мөл. киһи олороро үһү (ол эбэтэр маннык усулуобуйаҕа Швеция дуу, Бельгия дуу нэһилиэнньэтинээҕэр элбэх киһи олорор). Кэнники сылларга бу геджекондулары көтүрүү күүскэ ыытыллар эбит. Онон Анкараҕа “бу өссө быыкаа” диэтилэр. Туох да диэбит иһин, Анкара киинигэр маннык тутуулары көрөр дьикти.

Этнография түмэлэ

Этнография түмэлэ “Мусульманнар кылабыыһалара” диэн ааттанар сиргэ турар. Бу Турцияҕа анаан-минээн түмэл быһыытынан тутуллубут дьиэ эбит. 1927 сыллаахха түмэл иннигэр Ататюрк акка олорор боруонса статуятын туруорбуттар. Бу түмэлгэ Ататюрк көмүс уҥуоҕа 1938-1953 сылга диэри хараллан сыппыт. Манна Анатолия түүр-ислам кэминээҕи олоҕун-дьаһаҕын көрдөрөр эспэнээттэр көрдөрүүгэ тураллар. Сахалыы оһуордарга, иһиккэ-хомуоска майгынныыр маллар бааллар. Орто Азия норуоттарыгар олус майгынныыр укулааттаах олох көстөр.

“Кымыспытын сүтэрбиппит”

Турцияҕа чэй уонна кофе – национальнай утах. Хас ас ахсын айраан диэн йогурка майгынныыр үүт аһын биэрэллэр. Биир турок киһитэ кэлэн “эһиги саха кымыһын илдьэ кэлбит буолаайаҕыт?” диэн ыйытар. Оччо ыраах, биллэн турар, кымыс соһон тиийбэтэхпит. Киһим “биһиги урут эмиэ кымыс утахтаах этибит, онтубутун былыр сүтэрбиппит. Мин Казахстаҥҥа сылдьан 20 л кымыһы соһон аҕалбытым, ону дьонум астына-астына испиттэрэ, тоҕо эрэ “бу чахчы төрүт аспыт” диэн тута итэҕэйбиппит” диэн кэпсээннээх буолла.

Үмит Шахын: “Саха дьонугар истиҥ эҕэрдэ!”

Бары бэркэ билэр, “кыымнар” атаспыт, саха дьонугар сөбүлэппит, сорох сахатааҕар ыраастык сахалыы саҥарар, ылбаҕайдык ыллыыр Үмит Шахыны кытары көрсүбүппүт. Кини дьаныһан туран, 6 ый иһигэр ХИФУга кэлэн сахалыы ыраастык саҥарар буолбута. Үмит быйыл сайын сахалыы итэҕэл тылларыгар аналлаах улахан билим үлэтин көмүскээри умса-төннө түһүнэн үлэлии сылдьар. Кини кэллиэгэтин, эмиэ саха тылыгар билим үлэтин суруйа сылдьар Исмэт Кылыч диэн эдэр киһини билиһиннэрдэ. Исмэт Саха сиригэр сылдьыбатах, ол эрээри саха тылыгар үлэ суруйбута номнуо 3-4 сыл буолбут. “Ханнык тиэмэҕэ үлэлэһэҕин?” диэбиппэр киһим сахалыы “көмө туохтуурдарга” диэн хардарда. Аны биир-икки сылынан көмүскэниэхтээх эбит. Үмиты кытары батыһа сылдьан сахалыы кэпсэтэр, күн ахсын саха тылын интэриниэти, кинигэни эҥин көрөн, истэн, ааҕан үөрэтэр. Ыра санаата – Саха сиригэр кэлиэн баҕарар. Үмит эмиэ “мин Саха сирин сайынын көрө иликпин, онон сайын бара сылдьыахпын баҕарабын, ол эрээри быйыл табыллыбат” диир. Оҕолору кытары көрсүһүүгэ “тоҕо бэйэҕит икки ардыгар нууччалыы кыбытан кэпсэтэҕит, төрөөбүт тылгытынан кытаатан ыраастык саҥарыҥ, кытаатыҥ” диэн сэмэлиирдии эттэ уонна саха дьонугар бырытыгар истиҥ эҕэрдэтин ыытта.

Эргиэмсик норуот

Турция кытайдар кэннилэриттэн чэпчэки, ол эрээри быдан хаачыстыбалаах таҥаһы-сабы тигэн, кыайа тутан атыылыыр дойду. Ол да иһин, манна бауллары соспут эргиэмсиктэр аан дойдуттан тоҕуоруһаллар. Олус элбэх кыргыыс, казах, нуучча, узбек дьонун көрсүөххэ сөп. Сэрэйдэххэ, ити дьон биһиэхэ аҕалан үс бүк сыанаҕа батарар буолуохтаахтар. Анкара иһигэр, оннооҕор киинигэр, биһиги “Столичнай” ырыынакпытын санатар, уулуссаҕа атыы-эргиэн күөстүү оргуйар. Түһэрсэри сатыыр киһи босхону үрдүнэн ылыан сөп дииллэр. Аан дойдуга бренд буолбут таҥаһы-сабы туроктар эмиэ кыайа тутан атыылыыллар. Олортон саамай биллибитэ уонна тэнийбитэ – LС Waikiki, DeFacto курдук франшизалар. Ити маҕаһыыннар биһиэхэ эмиэ бааллар, ол эрээри олус үрдэтиллибит сыанаҕа атыылыыллар эбит, ону Турцияҕа бэйэтигэр илэ хараххынан көрөн араараҕын. Тириини (ол бу дүбүлүөҥкэ, суумка, атах таҥаһа), кофены, чэйи, үрүҥ көмүһү, табаҕы кыайа-хото батараллар. Турция куруортаах куораттарыгар атыыһыттар нууччалыы, аангылыйалыы холкутук кэпсэтэр эбит буоллахтарына, Анкараҕа ити чааһыгар арыый ыарахан соҕус.

Биллэн турар, аҕыйах күн иһигэр киһи үгүһү-элбэҕи билэ-көрө охсубат. Мин бу кыра кэмҥэ тугу истибиппин, билбиппин билиһиннэрэ сатаатым. Туох да диэбит иһин, аймахтыы норуоппут – туроктар балысханнык сайдар дойдуларыгар бэркэ олороллор, сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллээхтэр. Кинилэр “Якутистан” диэни иһиттилэр да, өрөйө-чөрөйө түһэллэр. Сахалар тустарынан билиэхтэрин-көрүөхтэрин, сибээстэһиэхтэрин олус баҕараллара тута өйдөнөр.

Дмитрий ИВАНОВ, Дьокуускай-Анкара-Дьокуускай.