Биһиги бүгүн “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” өрөспүүбүлүкэ бырайыагын чэрчитинэн карьераларын АЛРОСАны кытта ситимнээбит дьону кытта билиһиннэриини салгыыбыт. Бу тустаах бырайыак үлэлээбитэ биэс сылыгар Саха сирин уон тыһыынчаттан тахса олохтооҕо алмаас хампаанньатыгар кэлэн, ыра санаа оҥостубут үлэлэригэр айа-тута сылдьаллар.
Арина Холмогорова: сыаната биллибэт улахан билиини ыллым!
Арина Айхаллааҕы хайаны байытар кэмбинээт түмүктүүр “доводкатын” учаастагар 1-кы категориялаах инженер геологынан үлэлиир. Кини Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төхтүрүттэн төрүттээх. АЛРОСАҕа үлэ кинини бэйэтэ булбута диэн санаалаах. Алмаас хампаанньатыгар М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет геологоразведочнай факультетын бүтэрэн баран, 2022 сылтан үлэлиир. Эдэр исписэлиис:
– Мин АЛРОСА курдук алмаас бөдөҥ тэрилтэтигэр үлэлиирбиттэн, чуо бу үлэлиир кэлэктииппэр түбэспиппиттэн олус үөрэбин, киэн туттабын. Манна кэлээт да, тута салалта уонна учаастак персоналын өттүттэн улахан өйөбүл баарын билбитим. Бу манна үлэлии сылдьан, сыаната биллибэт киэҥ билиини ылабын, онтубун быраактыкаҕа үөрүүнү кытта туһанабын.
22-тээх эдэркээн Арина алмаас хостооччулар олорор Айхал бөһүөлэктэрин сөбүлээбит:
– Айхал туһунан сырдык өйдөбүл эрэ миэхэ баар. Олус улахана суох, дьоҕус бөһүөлэк гынан баран, киһи эрэ санаата сытар, ыраас, уурбут-туппут курдук, үтүө дьон-сэргэ олорор сирэ. АЛРОСА кэлэктиибэ биир оннук. Аны, кэрэхсэбиллээҕэ диэн, олорор дьиэ төлөбүрүн хампаанньа бэйэтэ уйунар, 14-с нүөмэрдээх хайа байытар баабырыкатыгар тиийэ барар-кэлэр оптуобуска босхо айанныыгын. Мин маннык эрэ буолуо дии санаабатаҕым.
Виктория Евдокимова: салгын туохтан турарын билэбин
Удачнайдааҕы КБК кэлим лабаратыарыйатыгар химическэй анаалыс лабараанынан үлэлиир Виктория Евдокимова Үөһээ Бүлүүттэн кэлбит. Кини:
– Мин салгынтан боруоба ылабын, тыас-уус кээмэйин, илигирээһин (вибрация) таһымын, сырдыгынан хааччыллыыны уонна электромагнитнай дьайыыны кээмэйдиибин. Ону быһаарар анал прибордары туһанабыт. Биһиги ол прибордары холбоон баран, кинилэр хайдах усулуобуйаҕа үлэлии сылдьалларын билэр туһуттан симиэнэҕэ үлэлии кэлбит суоппардарга, сыбаарсыктарга уонна да атын үлэһиттэргэ түҥэтэбит. Үлэлээн бүттэхтэринэ, төттөрү хомуйан ылан, хомуллубут дааннайы көмпүүтэргэ киллэрэбит. Мин манна сөбүлүүрүм диэн – биир сиргэ хараҕаланан олорор үлэ буолбатах. Араас сыахтарынан, тус-туһунан оҥорон таһаарыы эбийиэктэринэн сылдьыахтааххын. Үлэлиир сир салгыныгар химическэй бэссэстибэлэр бааллар – фторидтар, сернэй кислота, щелочь, тимир уонна марганец уо.д.а., – олор кээмэйдэрин быһаарабыт. Ону билэргэ анал прибордар уонна реактивтар көмөлөрүнэн, анал методикалары туһанан анаалыс оҥоробут. Ол онно чопчу ханнык компонент төһө кээмэйдээҕэ тахсан кэлэр.
Виктория химик-технолог идэтин ХИФУга ылбыт. Бу иннинэ кини ылбыт идэтинэн Аллараа Халыма улууһун Черскэйигэр үлэлии сылдьыбыт. Онтон Удачнайдааҕы ХБК-ҕа үлэ миэстэтэ баарын истээт да, көһөн тиийэргэ быһаарыммыт. Удачнай кэмбинээтин туһунан кини туора да дьонтон буолбатах, аҕатыттан истибит буолан, бигэ эрэллээҕэ. Аҕата баахта ньыматынан автопуойас суоппарынан үлэлиир буолан, АЛРОСА-ҕа үлэлиир быдан ордугун туһалааҕын илэ бэйэтинэн билэр буоллаҕа.
Инньэ гынан, Виктория Удачнайга олорбута бэлиэр сыл буолбут. Кини бастаан утаа хайа тырааныспарын холбоһугар баар дэлби тэптэрии учаастагар лаборанынан үлэҕэ киирбит. Ол кэнниттэн кэлим лабораторияҕа көһөн биэрбит. Виктория – эдэр исписэлиис ыччат тэрээһиннэрин көхтөөх кыттааччыта. Билигин Мииринэй куоракка ыытыллыахтаах “Кросс-Фит” диэн функциональнай тулуурдаах буолуу күрэхтэһиитигэр кыттаары бэлэмнэнэ сылдьар. Виктория:
– Удачнайы мин дьоҕус, барыта субу чугас турар гына былааннаммытын, интэриниэт ситимэ үчүгэйдик хабарын, эрчиллэр саалалар, бассыайын баарын сөбүлээтим. Бэйэм успуордунан дьарыктанарбын сөбүлүүбүн, нэдиэлэ түөрт күнүгэр дьарыктанабын. Хамнас манна үчүгэй. Көхтөөх олоҕу олорорго бары усулуобуйа толору баар, ол иһин доҕотторбун барыларын манна кэлиҥ диэн ыҥыра сатыыбын да, киһи барыта ылла да, туран кэлбэт, – диэн санаатын үллэстэр.
Дьулустан Громов: Үлэбин, кэлэктииппин да сөбүлүүбүн!
Дьулустан Громов – АЛРОСА Ньурбатааҕы хайа байытар кэмбинээтин хайа тырааныспарын сыаҕын дэлби тэптэрии үлэтэ ыытыллар учаастагар дэлби тэптэрээччинэн үлэлиир. Аан бастаан 2004 сыллаахха үлэтин “Нижнеленскэй” АУо-ҕа хайа оробуочайынан саҕалаабыт. Ол сылдьан проходчик идэтин баһылаабыт. Оттон дьэ 2008 сыллаахха анаан үөрэнэн, дэлби тэптэрээччи дастабырыанньатын ылан баран, “Анаабыр алмаастара” АУо геолог көрдүүр-чинчийэр биригээдэтигэр үлэҕэ киирэр. Ол кэннитэн былырыыҥҥыттан Мииринэй-Ньурба ХБК-ҕа көспүт.
Дьулустан биһигин ыйаабыт күндү сирэ – Мэҥэ Хаҥалас улууһа. Билигин дьиэ кэргэниниин Дьокуускайга олороллор. Кини үлэбит үрдүк эппиэтинэһи ирдиир, ол гынан баран, олус интэриэһинэй диэн этэр:
– Билигин Накыыҥҥа хайа тырааныспарын сыаҕыгар дэлби тэптэрии ыытыллар учаастагар үлэлии сылдьабын. Манна аан бастакы күммүн субу бэҕэһээ буолбут курдук өйдүүбүн, кэлэктииби, оҥорон таһаарыыны кытта билиһиннэрбиттэрэ, инструктааһы үөрэппитим, ити курдук уон күннээх стажировканы ааспытым. Дэлби тэптэрээччи үлэтэ эппиэтинэстээх, ол эрээри олус интэриэһиэй. Идэбит уустуга диэн, үгүстэргэ да курдук, хайдахтаах да күн-дьыл турдун, үлэ тохтообот. Оттон килиимэппит – сайынын сырылатан куйаас, оттон кыһынын бытарҕан тымныы буоларын билэҕит.
Дьулустан үлэлиир кэлэктиибэ түмсүүлээх, хамаанданан үлэҕэ үөрүйэхтээх буолан, дэлби тэптэрии уустук уонна эппиэтинэстээх үлэтигэр олус көмөлөөҕүн бэлиэтиир:
– Мин үлэбэр туох киирэрин судургутук быһаарар буоллахха, дэлби тэптэриигэ туттуллар матырыйаалы уонна сириэстибэлэри ылыы, туһааннаах сиригэр тиэрдии, карьер дэлби тэптэриллиэхтээх булуогун иитэ ууруу. Оттон үлэ ситиһиллиэхтээх түмүгэ – булуок былааннаммытын курдук, дэлби тэптэриллиэхтээх. Интэриэһинэйэ диэн, дэлби тэптэриллиэхтээх сирэ, ол эбэтэр булуога, хаһан да тэбис-тэҥ буолбат, араастаһар. Онтон тутулуктанан, дэлби тэптэриини бэлэмниириҥ-иитэриҥ араастаһар. Холобур, бэл, кыһыннары уулаах сытар сир баар буолар, аны, скважина да кээмэйэ араастаһар: кыра, орто дириҥнээх. Хайа маастардарын кытта сүбэлэһэн баран, тустаах сиргэ хайдах взрывчатканы туһанар ордугун быһаарабыт. Онтуҥ хас сырыы аайы тус-туһунан буолар. Дэлби тэптэрээччинэн үлэлииргэ туох да ураты, киһиттэн таһынан хаачыстыба ирдэммэт. Сүрүнэ, үлэҕин сөбүлүөхтээххин уонна кэлэктиип тутуһар бэйэ-бэйэни убаастаһыы, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһүү көмүс быраабылатын тутуһуохтааххын.
Дьулустан баахтанан үлэ кэнниттэн иллэҥ кэмигэр айылҕаҕа сылдьарын, бултуурун, дьиэ кэргэнин кытта бииргэ буоларын туохтааҕар да ордорор:
– Дьиэлээхтэрим кинилэрдиин уһуннук бииргэ буоларбыттан үөрэллэр. АЛРОСА-ҕа үлэ диэн миэхэ олох-дьаһах туруктаах уонна сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллээх буолууну кытта ситимнээх. Идэбин, кэлэктииппин сөбүлүүбүн. Үлэбин уларытар санаам суох.
АЛРОСА олохтоох каадыры – тыа сиригэр олорооччулары, ыччаты – үлэҕэ ылар интэриэстээх
Алмаас хампаанньатын үлэһиттэрин эбии үөрэттэриигэ улахан болҕомтону уурар, баҕарар түгэҥҥэ манна үлэлии сылдьан атын идэни баһылыахха сөп. Саҥа үлэлии кэлээччилэр түргэнник уонна уустугу көрсүбэккэ эрэ үөрүйэхтэнэллэригэр, бииргэ үлэлиир дьонун кытта уопсай тылы судургутук булуналларыгар, оҥорон таһаарыы соруктарын бииргэ көмөлөөн толороллоругар туһуламмыт үлэ тиһиктээхтик барар.
Ол да иһин АЛРОСА-ҕа баар оҥорон таһаарыыга олохтоммут настаабынньыктааһын (уһуйуу) бырагыраамата өрөспүүбүлүкэ дьарыктаах буолууга судаарыстыбаннай кэмитиэтэ олоххо киллэрбит “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыагар, дойдуга да бастыҥнар ахсааннарыгар сырыттаҕа.
Елена Калашникова:
– Настаабынньык, үлэ киһитин тиэмэтэ 2023 сылга тутаах суолталанна. Бүгүҥҥү күннээххэ настаабынньыктааһыҥҥа наадыйыы күүһүрэн турар. Бу боппуруоһу учуонайдар да, быһаччы үлэлии сылдьааччылар да көхтөөхтүк ырытыһаллар. Биһиги бу үлэ түмүгүн кэнэҕэһин кэм ирдэбилигэр эппиэттиир, үлэнэн хааччыллыы кыһалҕатын быһаарыыга тирэх ньыма быһыытынан көрүөхпүтүн баҕарабыт. АЛРОСА оҥорон таһаарыытыгар олус үчүгэй уһуйуу (настаабынньыктааһын) быраактыката үлэлиир. Биһигин ону Арассыыйа Федерациятын Үлэҕэ уонна социальнай көмүскэллээх буолууга министиэристибэтэ тэрийэр ыччаты үлэнэн хааччыйыыга Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруһугар уһуйуу институтун киллэрии үтүө холобурун быһыытынан киллэрбиппит. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыак АЛРОСА холобуругар олоҕуран, онно “Эдэр исписэлиис үлэҕэ үөрүйэхтэнэригэр, карьератын оҥосторугар көмөлөһүүгэ бастыҥ быраактыка” диэн номинацияҕа үһүс бочуоттаах миэстэни ылбыта. Саҥа үлэлии киирээччи үлэ тэрилтэтигэр үөрүйэхтэниитэ туох да охсуута, истириэһэ суох, этэҥҥэ ааһарыгар туһаайан итинник сыһыан олохтонуута, үлэһит үлэлиир көҕүн, ис үлэлиир кыаҕын улаатыннарарга көмөлөөх.
2018 с. АЛРОСА уона СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолууга судаарыстыбаннай кэмитиэтин кытта “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыагы олоххо киллэриигэ 2018–2022 сылларга бииргэ үлэлэһии сөбүлэҥин түһэрсибиттэрэ. Ити кэм устата АЛРОСА бөлөҕө “Анаабыр алмаастара” хампаанньаны ааҕан туран, 10 тыһ. тахса олохтоох каадыры үлэҕэ ылбыт, 2022 сылга – 3 тыһ. тахса Саха сирин олохтооҕун. Кинилэр ортолоругар тыа сиригэр олорор 358 киһи, 35 сааһыгар диэри 721 эдэр исписэлиис баар. 285 киһи баахта ньыматынан үлэҕэ уонна дьыл кэмиттэн тутулуктанан аһыллар үлэнэн хааччылыбыт. 2022 сылга “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыак туһалааҕын быһыытынан, өссө 2024 сылга диэри уһаппыттара. Бу чэрчитинэн Саха сирин, ол иһигэр тыа сиригэр олохтоох үлэтэ суох дьонун үлэнэн хааччыйыыга туһуламмыт тэрээһин тиһиктээхтик ыытыллар. Бырайыак үлэлиир кэмигэр өрөспүүбүлүкэ бырамыысыланнаһын тэрилтэлэригэр хас да уонунан тыһыынча олохтоох нэһилиэнньэни үлэнэн хааччыйар соруктаахтар.
kyym.ru