Кыс - диэн Кыстык диэн өйдөбүллээх, итиннэ мөккүөр суох. Сэмэнэптэн Сэмэн диэни ыллыбыт. Сэмэн диэн сахатыйбыт аат. Сэмэн православнайдыы Сэмэнэби кытары дьүөрэлии, онон дьон судургутук ылыныан сөп. Тоҕо Сэмэн буолла диэтэххэ бастакытынан, Сэмэнэп диэн нууччалыы фамилия. Иккиһинэн киһи аатынан ааттаннаҕына фамилиянан ааттыырдааҕар киһиэхэ чугас, истиҥ буолар.
Онон Кыс Сэмэнтэн дьон Сайылыктан (даачатта) кыстыыр дьиэлэригэр көһөллөр. Былыр от үлэтэ бу кэмҥэ түмүктэнэр этэ. Онон дьэ «Һуу» гынан бары бииргэ кыстыкка мустан алаадьылаах, булт, балык, үрүҥ ас эгэлгэтэ тардылыбыт сандалытын тула олорон, аал уоту тигинэччи оттон малааһынныыллара.
Кыс Сэмэнтэн тайах, таба сүүлэ киирэр. Куобахтанар, тайахха тахсыллар, өллөммүт эмис собоҕо илимнииллэр. Бу кэнниттэн аҕыйах күн Дьахтар ыраастанар Сайына диэн ылааҥы күннэр үүнэллэр. Онтон сыыйа халлаан тымныйан барар.
Кыс Сэмэнтэн АЛТАН КҮҺҮН саҕаланар.
Сыл кэмнэрэ 4-түү түһүмэхээхтэр. Ол курдук Күһүҥҥү кэм Көмүс күһүн, Алтан күһүн уонна Тимир күһүн диэннэргэ арахсар. Көмүс күһүн Хотуур ортотуттан – атырдьах ыйын 19 к. саҕаланар. Тимир күһүн - Иһийээнэптэн.
Көмүс күһүн кэмигэр сэбирдэх кыһыл көмүс өҥнөөх эбит буоллаҕына, Кыс Сэмэнтэн саҕалаан ол өҥө дьэбидийэн дьэс алтан дьүһүннэнэр. От-мас үүнэрэ тохтуур (покой), онон бу кэмҥэ маһы көһөрөн олордорго табыгастаах бириэмэ.
Гавриил Угаров суруйуутуттан