“Кыым” 2022 с. сэтинньи 17 күнүнээҕи  нүөмэригэр “Сураҕа суох сүппүт саллаат огдооботун эрэйэ...” диэн ыстатыйаны бэчээттэппитим. Билиҥҥи кэммит бу биир ыарахан устуоруйата элбэх дьону долгуппута. Ол эрээри элбэх үтүө дьон көмөтүнэн,  күүстээх санаатынан уонна дьулуурунан ыстатыйаҕа кэпсэммит Сардаана Александрова кэргэнин Семён Александров (ыстатыйаҕа ааттара уларытыллан бэриллибитэ)  аатын “сураҕа суох сүппүт” диэн атаҕастабыллаах дьаралыктан босхолууру ситистэ.

***

Ыстатыйа ис хоһоонун кылгастык санаттахха, уоллаах кыыс былырыын Саҥа дьыл эрэ кэннэ ыал буолбуттар. Уол ити кэмҥэ Соҕуруу Осетияҕа хантараагынан БМП мэхээнньик-ыытааччынан сулууспалыы сылдьыбыт. Кыыс, кэргэнигэр чугаһаан, ити эргин үлэлээбит. Ким билиэ баарай, эдэр ыал дьоллоро бэрт сотору таас курдук үлтүрүйүөн, хаһан да төннүбэттии алдьаныан?! Анал байыаннай дьайыы (АБДь) саҕаламмытыгар уол сулууспалыыр чааһа Украинаҕа барбыт. Кини кэргэниниин бүтэһигин 2022 с. кулун тутар 19 к. төлөпүөннэһэ сылдьыбыттар. Ол кэннэ уол ууга тааһы бырахпыттыы сүппүт. Кыыс, урут кэргэнин чааһыгар сылдьыбыт буолан, бииргэ сулууспалаабыт дьонун булан ыйыталаспыт. Онно билбитэ, кэргэнэ ыытан испит БМП-та кулун тутар 25 күнүгэр ДНР Степное уонна Сладкое дэриэбинэлэрин икки ардыгар (бойобуой сорудаҕы толоро сылдьан) тааҥканы утары миинэҕэ эстибит. Хамандыыр, наводчик контузияламмыттар, бааһырбыттар. Кинилэр эппиттэринэн, икки дэлби тэбии буолан, ыытан испит кэргэниттэн туга да хаалбатах. БМП-та оннук туран хаалбыт.  

Уол, кыргыһыы хонуутугар төһө да хорсуннар өлүүлэринэн оҕуттар, өлүгэ Ростовка тиэрдиллибэккэ,  официальнай ханаалынан бигэргэммэккэ, “сураҕа суох сүппүт” диэн дьаралыктаммыт. Ити – кыыс төһө да бэйэтэ ирдэһэн кэргэнин олоҕун тиһэх мүнүүтэтигэр диэри ол кыргыһыы туһунан барытын биллэр даҕаны, туоһулара тыыннаахтарын үрдүнэн... Араас инстанцияҕа суруйан, кырдьыгы кыайан булбакка, эрэй-муҥ бөҕөтүн көрсүбүтэ чахчы. Бэл, чааһа, бастаан утаа туоһулар баалларын үрдүнэн, кэргэнэ кыргыһыыга өлбүтүн билиммэтэх, аккаастаабыт этэ.     

Сураҕа суох сүппүттэр дьиэ кэргэттэригэр ити дьаралык – ыар сүгэһэр. Чугас киһиҥ өлбүт аһыытын таһынан, судаарыстыба олохтообут сокуоннай төлөбүрдэрин, чэпчэтиилэрин туһанар кыахтара суох. Кинилэр ааттарын үйэтитэр кыаллыбат.

Билиҥҥи сокуонунан “сураҕа суох сүппүт” дьаралыктан суут эрэ босхолуур кыахтаах.  Боростуой киһи сүппүтүн суут өлбүтүнэн түргэнник билинэр. Оттон РФ Гражданскай кодексын 45 ыст. 2 пууна “суут байыаннайдары өлбүтүнэн билинэр дьыаланы бойобуой дьайыы бүппүтэ икки сыл ааспытын кэннэ ылар” диэн кытаанах ыйыылаах.

Ыстатыйа тахсыбытын кэннэ, Сардаанаҕа кэргэнин “сураҕа суох сүппүт” диэн дьаралыктан босхолууругар туох кыалларынан көмөлөһө, сүбэлии сылдьыбытым. СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы О.В. Балабкинаны кытта көрсөн, сураҕа суох сүппүт буойуннар дьиэ кэргэттэригэр хайдах көмөлөһөр туһунан кэпсэппиппит. Ольга Валерьевна “кинилэр Саха сирэ көрөр бары чэпчэтиитинэн толору туһаныахтаахтар, өрөспүүбүлүкэ бэйэтин дьонугар көмөтө ханнык да сокуоҥҥа хааччахтаммат” диэбитэ. Оттон,  сокуон төһө уустугун иһин, бииргэ сэриилэспит туоһулар көрдөрүүлэригэр олоҕуран, сураҕа суох сүппүтү өлбүт диир суут холобура (прецеденэ) тахсыан сөбүн эппитэ. Ол кэннэ кини дьоно Сардаананы кытта сибээстэһэн, кыыс өрөспүүбүлүкэ көмөтүн ылбыта. “Бэс Чагдаҕа” баран эмтэнэн, сынньанан кэлбитэ. Онно сылдьан, Семён чааһыгар өссө төгүл бара сылдьыбыта.

Гражданскай кодексы уларытар ыарахан, кыаллыбат даҕаны. Ол эрээри биһиги түбэлтэбитигэр сокуон сымнаҕас өрүтэ көстөн, өлбүт буойуну “сураҕа суох сүппүт” дьаралыктан эрдэ босхолуур кыах көһүннэ.  

Сардаанаҕа кэлин чааһыттан эрийэн, “Семён бойобуой сорудаҕы толоро сылдьан өлбүтүн билинэр  дьыала оҥорон, Владикавказ суутугар бэйэбит түһэрдибит” диэн биллэрбиттэр. Ол эрээри, уол атын эрэгийиэнтэн сылдьар буолан, олохтоох суут көрөртөн аккаастаммыт этэ. “Ол дьыаланы ылан, өрөспүүбүлүкэбит байыаннай борокуруоругар биэрэн, маннааҕы суутунан быһаартара сатаа” диэн сүбэлээбитим.

***

...Мин иннибэр Дьокуускай куорат суутун 2023 с. от ыйын 20 к. уурааҕа сытар. Онно судьуйа Л.А. Николаева Дьокуускай куорат байыаннай борокуруора А.С. Ярушкин сайабылыанньатынан Сардаана кэргэнэ С.В. Александров бойобуой сорудаҕы толоро сылдьан, ДНР Сладкое диэн дэриэбинэтин аттыгар 2022 с. кулун тутар 25 күнүгэр кыргыһыы хонуутугар өлбүтүн билинэр уурааҕа сытар.

Сардаананы көрсөн, кэргэнин чааһыгар кыһын бара сылдьан тугу быһаарсыбытын, суут хайдах ааспытын ыйыталастым.  

Сардаана Александрова: “Олунньу ортото өрөспүүбүлүкэ көмөтүнэн “Бэс Чагдаҕа” бара сылдьан, Семён сулууспалаабыт Цхинвал куоратыгар бара сылдьыбытым. Хамандыырын нүөмэрин билэр буолан, эрийэн “бачча чыыһылаҕа тиийдэхпинэ, баар буолуоххут дуо?” диэн ыйыппытым. Ол кэмҥэ Кавказка хаар бөҕө түһэ турар эбит, “түргэнник кэлэ сатаа, суол бүөлэнэн, кыраныысса сабыллара буолуо” диэбиттэрэ. Сабылыннаҕына, кыччаабыта нэдиэлэ буолан баран аһыллар үһү. Онон  ыксал бөҕөнөн тиийбитим. Кыраныыссаҕа чааһыттан көрсүбүттэрэ. Хамандыырын кытта кэпсэппитим. Хайдах сэриилэспиттэрин, туох буолбутун барытын кэпсээбитэ. Чааһыттан Семён докумуоннарын ылбытым.

Семёну “сураҕа суох сүппүт” дьаралыктан босхолуур дьыаланы суукка биэрэбит диэбиттэрэ. Чаастарыгар сураҕа суох сүппүттэр бааллар эбит. Олор дьонноруттан сорохторо өссө чааһы кытта сууттаһа сатыыллар эбит. Кэлин санаатахха, быһа байыаннай борокуратуураҕа бэйэҥ барарыҥ ордук эбит. Өрөспүүбүлүкэ байыаннай борокуруора үлэбитигэр кэлбитигэр кэпсэппитим. Кини тута ылсан, дьыалатын ситэри оҥорон, Дьокуускай куорат суутугар түһэрбиттэрэ. Чааһыттан тиийбэт докумуоннарын ылбыппыт. Наводчик көрдөрүүтэ тиийбэтин түргэнник оҥорон тиксэрбиттэрэ. Ростовка баар өлбүт байыаннайдар ДНК-рын базатыгар Семён киэнэ суоҕун туһунан ыспыраапка ыыппыттара.

Бастаан суукка тиийбиппитигэр судьуйа “бу биһиги кэмпитиэнсийэбит буолбатах” диэн аккаастаары гыммыта. Ону борокуруор үчүгэй  баҕайытык тоҕо дьыала түһэрбиттэрин быһааран биэрбитэ. “С.В. Александров син биир гражданскай киһи, онон биһиги өлбүтүн билинэри көрдөһөбүт” диэбитэ. Судьуйа борокуруор быһаарыытын кытта сөбүлэспитэ.

Дьиҥэр, биһиги дьыалабыт иккис эбит. Муус устарга бастакы дьыала көрүллүбүт. Саха сиригэр “сураҕа суох сүппүт” ыстаатыстан босхолуур прецедент (холобур) баар буолла. Ону ким да билбэт, онон кыһалҕалаахтар билэллэрэ наада. Дьоҥҥо тиэрдиэххэ наада”, – диэн кэпсээтэ.

***

Көрөргүт курдук, байыаннайдар буойуннар ааттарын “сураҕа суох сүппүт” дьаралыктан суутунан босхолуур үлэни эрдэ саҕалаабыттар. Билигин суут холобура баар буолбутунан, кыһалҕалаахтар суукка байыаннай борокуруорунан дьыала түһэриэхтээхтэр. Наадалаах  докумуоннары булууга байыаннай борокуратуура дьайыыта, күүһэ, көмөтө улахан. Итинник бары көмөлөөн, уустук боппуруостары быһаарарбыт түмүгэр ким да умнуллубат, дьон үтүө аата тиллэр.

Владимир Степанов.