Кэлиҥҥи сылларга Дьокуускайга оҕону маҥнайгы кылааска киллэрии тыҥааһыннанан иһэр. “Бэрэпиискэлээҕин үрдүнэн оҕом кыайан киирбэтэ”, “сахалыы кылаас тарбахха баттанар, хапсыбакка, күһэлэҥинэн нуучча кылааһыгар биэрдибит” диэн кэпсэтии элбэхтик тахсар. Аны туран, ол быыһыгар хара ачыкы кэтэ-кэтэ эдэр төрөппүттэр “оҕобутун баҕарар оскуолабытыгар ылбатылар” диэн миитиннээн айдаараллар.
Маҥнайгы кылааска киирии тыҥааһыннанан иһэр төрүөтэ өйдөнөр. Дьокуускай олохтооҕо сыл аайы лаппа эбиллэ турар. Ону кытта оҕотун оскуолаҕа биэрээччи эмиэ. Холобурга бүтэһик үс сылы ылан көрүөх. 2019-2020 үөрэх дьылыгар Дьокуускайга 5636 оҕо оскуола боруогун аан маҥнай атыллаабыт эбит буоллаҕына, 2020-2021 сс. 5826 үөрэнээччи киирбит (190 үөрэнээччинэн эбиллибит). Оттон былырыын 5973 оҕо маҥнайгы кылаас үөрэнээччитин аатын сүкпүт (197 оҕонон элбээбит). Быһата, баара-суоҕа үс сыл иһигэр маҥнайгы кылааска киирэр оҕо ахсаана 400 кэриҥинэн улааппыт.
Быйыл Дьокуускай оскуолаларыгар оҕолорун маҥнайгы кылааска киллэрэр төрөппүттэр манна туох санаалаахтарый?
“Прометей” түөлбэтигэр 39-с №-дээх оскуолаҕа
Сардаана Горохова:
– Үгэс курдук, муус устар 1 күнүттэн сарсыарда 9 чаастан сайабылыанньалары туппутунан барбыттара. Субуота күн этэ. Сарсыарда эрдэ туран, “Госуслуги” саайт нөҥүө лоп курдук 9 чааһы 1 мүнүүтэ ааһыыта сайабылыанньабын ыксал муҥунан ыыппытым. Ол үрдүнэн уопсайа 290 миэстэ көрүллүбүттэн биһиги 284-с уочаратынан турбуппут. “10 күн иһинэн хоруй ыытыахпыт, хапсар түгэҥҥитигэр докумуоннаргыт оригиналын туттараҕыт” диэн эрдэ эппиттэрэ. Ол кэмҥэ бэрэпиискэбит суоҕа. Муус устар 5 күнүгэр бэйэбин, оҕобун бэрэпиискэлээтим. Дьэ, 10 чыһ. приёмҥа ыҥырдылар. “Муус устар 1 күнүгэр уочаракка турбуккут, муус устар 5 күнүгэр биирдэ бэрэпиискэлэммиккит. Борокуратуура барытын бэрэбиэркэлиир, аккаастыыбыт”, – диэтилэр. Прометей саҥа оскуолатыгар 290 миэстэҕэ 310 сайабылыанньа киирбит. “Бэрэпиискэлэнэн баран хапсыбаппыт дуо?” диэн айманыы бөҕөнү айманным. “Билигин аккаас оҥоробут, 10 чыһ. сайабылыанньаны хат суруйаарыҥ. Киириэн баҕарар оҕо элбэҕинэн, эбии икки кылааһы арыйар былааннаахпыт. Баҕалаахтары барыларын ыла сатыахпыт”, – диэн уоскуттулар.
Эппиттэрин курдук, эбии кылаастары астылар быһыылаах: муус устар 11 күнүгэр “киирдигит, докумуоннаргытын аҕалыҥ” диэн суруйбуттара. Оҕом сахалыы саҥарбат буолан, бастааҥҥыттан нуучча кылааһыгар докумуоннарбытын биэрбиппит. Алҕас өйдөөбөт буоллахпына, уопсайа 8 маҥнайгы кылаас баарыттан үһэ эрэ сахалыы кылаас диэн өйдөөбүтүм.
2-с №-дээх оскуолаҕа
Екатерина Попова:
– Быйыл кыра уолбут оскуолаҕа киирэр. Сайабылыанньаны “Госуслуги” порталга муус устарга биэрбитим. Уонча күнүнэн “докумуоннаргыт оригиналын аҕалыҥ” диэн ыҥырбыттара. Бу оскуолаҕа бэрэпиискэбит суоҕун үрдүнэн, улахан оҕобут үөрэнэр буолан, ылбыттара. Улахан оҕобут оскуолаҕа киириэҕиттэн түөрт сыл ааста да, улахан уларыйыы тахсыбатах эбит. Арай сайабылыанньа көрүллэр болдьоҕо эрэ кыратык уһаан биэрбит. Улахан оҕолор ханнык оскуолаҕа үөрэнэллэрин учуоттуур буолбуттара олус үчүгэй.
203-с түөлбэҕэ “Глобальнай үөрэхтээһин киинэ” гимназияҕа
Анна Захарова:
– “Госуслуги” саайт нөҥүө муус устар 1 күнүгэр 203-с түөлбэҕэ баар “Центр глобального образования” гимназияҕа докумуоммутун туттарбыппыт. Кыайан хапсыбатахпыт: 120 оҕону эрэ ылбыттара, өссө 102 оҕо кыайан киирбэтэҕэ. 120 оҕоттон 80-чата чэпчэтиилээх (льготалаах) этэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ үөрэнэр буоллахтарына, “льготниктар” кэннилэриттэн ол оҕолору ылаллар эбит. Хас да тыһыынчанан киһи олорор түөлбэтигэр “Глобальнай үөрэхтээһин киинэ” – 120, “Айыы кыһата” 200 оҕону ыллылар. Мунньах бөҕөтүн оҥорбуттара. Төрөппүттэр борокуратуураҕа сурук суруйбуппут. Эһиил саҥа куорпус үлэҕэ киириэхтээх диэбиттэрэ. Бэрэпиискэлээх сирбитигэр оскуолаҕа кыайан хапсыбатыбыт. Инньэ гынан оҕобутун 202-с түөлбэҕэ баар 33-с №-дээх оскуолаҕа киллэрэрбит буолуо.
Сахалыы кылаас балаһыанньата хайдаҕый?
Наталья Иванова:
– Улахан уолбут быйыл оскуолаҕа киирэр. Бэрэпиискэбитинэн 16-с №-дээх оскуолаҕа хапсабыт. Сахалыы кылааска сайабылыанньа суруйбуппутугар “бу оскуолаҕа сахалыы кылаас суох” диэн ылбатахтара. “Үөрэнэр оҕо уопсай ахсааныттан хас эрэ % оҕо сахалыы үөрэниэн баҕарар буоллаҕына эрэ, саха кылааһа аһыллар эбит” диэн өйдөөбүтүм. Инньэ гынан эбэбит олорор дьиэтин таһыгар баар сахалыы кылаастаах оскуолаҕа барар буоллубут. Сайабылыанньабытын “Госуслуги” портал нөҥүө биэрбиппит. Эппиэт уонча хонугунан кэлбитэ. Олорор дьиэбититтэн, ыраах да буоллар, оҕобутун сахалыы үөрэттэрэр туһугар таһарбытыгар тиийэбит.
Клавдия Неустроева:
– Үөрүөхпүт иһин, бэрэпиискэлээх уонна улахан кыыспыт үөрэнэр буолан, улахан уустугу көрсүбэккэ Саха национальнай гимназиятыгар киирдибит. Быйылгыттан “Госуслуги” саайка “черновик” диэни киллэрбиттэр. Ону эрдэ толорон баран, муус устар 1 күнүгэр сарсыарда 9 чааһы кэтии-маныы сытан, ыытан кэбиспиппит. Хоруйу соторутааҕыта туппуппут, бирикээспит от ыйын 10 күнүгэр тахсыбыта. Онуоха диэри кэтэһии да кэтэһии.
Баҕаран туран сахалыы эйгэлээх оскуоланы талбыппыт. Гимназияҕа улахан кыыспыт үөрэнэр буолан билэбит. Чуумпу, истиҥ эйгэлээх оскуола. Кырабыт нууччалыы уһуйааҥҥа сылдьыбыт буолан, сахалыы саҥарбат. Уу сахалыы үөрэнэрин ыарырҕатара дуу диэн, кыратык мунааран ыллыбыт эрээри, толкуйданан баран, сахалыы оскуолаҕа биэрэргэ быһаарынныбыт. Чэпчэки суолу талбакка, сүрүнэ, оҕобут инникитин санаатыбыт.
Дария Колосова:
– Биһиги Сэргэлээххэ олоробут. Бэрэпиискэбитинэн Птицефабрикаҕа баар оскуолаҕа хапсыахтаах этибит. Олус ыраах, табыгаһа суох диэн, оҕобутун 14-с №-дээх Саха политехническай лиссиэйигэр киллэрээри, Маяковскай уулуссатыгар баар дьиэҕэ бэрэпиискэлэммиппит. Бэрэпиискэнэн ылаллара табыгаһа суох диэн этиэхпин баҕарабын. Сүүрбэ саастаах улахан оҕолоохпун. 13 сыл анараа өттүгэр бастакы кылааска атыннык ылаллара, ол быдан табыгастааҕа.
Саха политехническай оскуолаҕа быйыл маҥнайгы кылааска киирээччилэртэн 50-ча оҕо кыайан хапсыбата. Ол иһигэр биһиги эмиэ. Улахан кыыһым куораттааҕы классическай гимназияҕа үөрэнэр. Дириэктэри кытта кэпсэппиппэр: “Улахан оҕоҕут үөрэнэр буолан, киллэриэхпитин сөп”, – диэбитэ. Кыра кыыспар: “Оскуолата суох хааллыбыт, онон эдьиийиҥ гимназиятыгар киирэр буоллуҥ”, – диэтэхпинэ, “мин сахалыы үөрэниэхпин баҕарабын” диэн, туох да иһин сөбүлэспэтэ. Оҕом баҕарбытын кэннэ туох диэхпиний, “биһиэхэ сахалыы оскуола наада” диэн мээргэ, борокуратуураҕа сурук бөҕөтүн суруйдум, ол быыһыгар үөрэх управлениетыгар сүүрэкэлээтим. От ыйын 6 күнүгэр “Саха гимназиятыгар миэстэ баар” диэтилэр, онно тиийбиппэр “миэстэбит бүтэн хаалла” диэн буолла. Сарсыҥҥы күнүгэр эмиэ үөрэх управлениетыгар бардым. Онно арай: “Айыы кыһатыгар” миэстэ таҕыста”, – диэтилэр. Тиийдим. “Оо, бэйэбит да оҕолорбут баппакка сылдьаллар, эбии миэстэ тахсара биллибэт. Бэнидиэнньиккэ кэлээриҥ”, – диэн буолла. Бэнидиэнньиккэ тиийбиппэр, эбии кылаас аһыллар буолбут, онно хапсан хааллыбыт. Бэрэпиискэтэ да суох олус үчүгэй оскуолаҕа киирдибит диэн, үөрүүбүт улахан.
Кыыһым “Кэскил” сахалыы уһуйааҥҥа сылдьыбыта. Иитээччилэр уһуйаан иһигэр сахалыы саҥаралларын ирдииллэр, дьиэбитигэр эмиэ сахалыы кэпсэтэбит. Кыра эрдэҕиттэн сахалыы тыыҥҥа иитиллибит оҕо сахалыы эйгэтин син биир ордорор эбит. Оннооҕор 7 саастаах оҕом туруорсан туран сахалыы оскуоланы талла. Арай “миэстэ суох, эдьиийиҥ оскуолатыгар киир” диэбиппэр сөбүлэспитэ буоллар, киллэрэн кэбиһиэ эбиппин. Олорор сирбититтэн чугас 31-с №-дээх оскуоланы эҥин ыйыталаһа барбатаҕым. Булкаас оскуолаҕа син биир нуучча кылааһа баһыйар диэммин, толору сахалыы тыыннаах оскуолаҕа эрэ оҕобун биэриэхпин баҕарбытым.
“Айыы кыһата” оскуоланы киирэн көрөөт, тута олус сөбүлээтим. Тыынынан да бу хайдах оскуола хайдах буолара биллэр эбит. Дьоллоох оҕолор үөрэнэр үтүө кыһалара эбит диэн санаа үөскээтэ.
***
Көрөргүт курдук, “сахалыы кылаас суох” диэн бэринэн кэбиспэккэ, баҕалаах төрөппүттэр үүтү-хайаҕаһы булаллар, сүүрэн-көтөн оҕолорун сахалыы оскуолаҕа киллэрэллэр. Ити бииринэн. Иккиһинэн, оҕо да, төрөппүт да баҕарарын үрдүнэн (баҕалаахтар биир-икки эрэ буолбатахтар) салалта тоҕо сахалыы кылааһынан хааччыйбатый? Сахалыы үөрэниэхпит этэ диэн сэттэлээх оҕолор тохсунньу томороон тымныытыгар куорат биир уһугуттан биир уһугар айаннаан сылдьаллара ол сөп дуо?!
Төрөппүттэр үгүстүк биэрэр ыйытыыларыгар хоруй
– Оҕону оскуолаҕа киллэрэргэ бастайааннай регистрация ирдэнэр дуо? Эбэтэр быстах болдьохтоох регистрациянан эмиэ киллэриэххэ сөп дуу?
– Бастайааннай да, быстах болдьохтоох да регистрациялаах оҕо тэҥ бырааптаах. Ол оруолу оонньообот. Санатабыт: оҕо 14 сааһыгар диэри төрөппүттэрэ ханна регистрациялаахтар да, онно сыһыарыллар.
– Өскөтүн бэрэпиискэ суох түгэнигэр оҕону хайдах 1 кылааска киллэрэбитий?
– Куоракка бэрэпиискэтэ суох төрөппүттэр сүүмэрдээһин иккис түһүмэҕэр (от ыйын 6 күнүн кэннэ ыытыллар) сайабылыанньаларын туттараллар.
– Маҥнайгы кылаас үөрэнээччитэ бэрэпиискэлээх оскуолатыгар буолбакка, атын чугас оскуолаҕа киириэн сөп дуо?
– Иккис түһүмэххэ сайабылыанньаҕытын туттараргыт наада. Миэстэ баар түгэнигэр киириэн сөп.
– Олорор аадырыһыгар оҕону эрэ бэрэпиискэлиэххэ сөп дуо?
– Эрдэ этиллибитин курдук, оҕо 14 сааһыгар диэри төрөппүттэрин кытта сыһыарыллар. Өскөтүн төрөппүттэрэ тус-туһунан бэрэпиискэлээх буоллахтарына, ханнык аадырыс табыгастааҕын көрөн, онно баар оскуолаҕа сайабылыанньа биэрэллэр.
– Бэрэпиискэтэ суох эрээри, эдьиийэ (убайа) үөрэнэр оскуолатыгар киириэн сөп дуо?
– Киириэн сөп. Оҕо эдьиийэ (убайа) үөрэнэр оскуолатыгар сайабылыанньаны муус устар 1 күнүттэн биэрбит буолуохтааххыт. Хойутаабыт түгэҥҥэ от ыйын 6 күнүн кэннэ да туттарыахха сөп.
Диана КЛЕПАНДИНА.