“Кыым” бу дьыл 26 нүөмэригэр тахсыбыт “Күөллэр тоҕо бараллар?” диэн ыстатыйаҕа Саха сирин ирбэт тоҥо ирэн, бэл, хоту күөллэрбит сир анныгар баран хаалалларын туһунан суруллубута. Биһиэхэ эрэ буолбатах, ордук Канадаҕа элбэх күөл сир анныгар барар эбит. Дьиктитэ диэн, Муустаах байҕал тулатыттан күөллэр уулара сир анныгар барыылара ислам омуктарыгар “Таҥара суутун” бэриэтчитэ буолар мистикалаах буолуох курдук.
Ордук уу ханан эрэ бычалыйыахтаах
Оскуолаҕа физика уруогар үөрэппиппитинэн, айылҕа эттигэ, ол иһигэр уу, туран эрэ ханна да сүтэн хаалбат, ким да көтүтэн ылбат. Онон хоту күөллэр сир аннынааҕы уулара ханна эрэ барыахтаах. Сир анныгар 100-тэн тахса миэтэрэ аллара ыраас уу сытар араҥалара, холлороонноро баалларын эмиэ оскуолаҕа үөрэппиппит. Күөллэр уулара манна тиийэн, салгыы айанныыр буолуохтаахтар. Бу уулаах араҥалар төһө улахаттарын, хайдах уларыйалларын, бэйэ-бэйэлэрин кытта хайдах ситимнэһэллэрин билбит-көрбүт суох. Ити араҥаларынан сир анныгар биһиги өрүстэрбитинээҕэр быдан улахан өрүстэр усталлар дииллэр. Итинэн сиэттэрдэххэ, биһигиттэн барбыт уу ити холлороонноругар киирэн, оннооҕу ууну таһынан баран, физика атын сокуонунан (закон о сообщающихся сосудах), ханан эрэ бычалыйан тахсыахтаах. Иһити иҥнэрдиҥ да, уу иҥнэйбит өттүгэр барар. Биһиги уубут ханна эрэ тиийэн, сиргэ өрө тахсара буолуо диир сабаҕаны Сир планета иҥнэйэн, полюһа сыҕарыйан иһэр диир билим чахчылара бигэргэтэр курдуктар.
Кумах куйаарга уу мотуога
Киһи соһуйуох, иккис сылын аан дойдуга Сахара кэнниттэн иккис улахан Аравия кумах куйаарыгар, арааптар уутуйан үөскээбит сирдэригэр, хантан кэлбитэ биллибэккэ, сир анныттан элбэх уу өрө тэбэн тахсар буолбут. Видеоларга көрдөххө, сир дьөллөр эбит. Ол устун аллараттан носуоһунан ыктаран таһаарар курдук булдьугураан, уу бөҕө тахсар. Быйыл Оман судаарыстыбатын сиригэр 50 оннук уунан алла турар улахан сир дьөлөҕөстөрө баар буолбуттар.
Аравия кумах куйаара хас да судаарыстыба сиригэр киирэр. Арааптар дойдулара былыргыттан сиэри таһынан итии. Кыһыннара +30 кыраадыстаах.
Дьэ, бу дойдуга сир анныттан уу тахсарын сэргэ, хас да сыл устата бу кумах куйаарга хаһан да түспэтэх хаар, тобурах, дохсун ардах түһэр буолбут. Сауд Аравиятыгар кумах куйаарга улахан күөл үөскээбит. Уһун ардахтан кумах куйаар устун бүтүн өрүстэр сүүрдэн барбыттар. Өссө халааннаан, куораттарга киирэн, суолу-ииһи, атын да инфраструктураларын алдьатан ыксаппыттар. Арааптарга урут ардах соччо түспэт буолан, ардах уутун таһаарар (ливневой) канализация диэн букатын көрүллүбэтэх. Онон, бэл, Сауд Аравиятын киин куората ууга баран, ороскуот бөҕө тахсыбытын туһунан тэлэбиисэр омуннуран кэпсээн бурҕаҥнаппытын өйдөөн хаалбыппын.
2022 с. сөҥүү элбэҕиттэн, сир да анныттан тахсар уу эбиллэр буолан буолуо, Оман диэн судаарыстыба өттүгэр, Аравия кумах куйаарын дюналарын быыстарыгар, тыһыынчанан күөл үөскээбит. Ол түмүгэр кумах куйаарга 3 ый чээлэй күөх үүнээйи көбүөрүнэн бүрүллэр оазистар үөскээбиттэр. Ону “аан дойду дьиктитэ” диэн ааттыыр буолбуттар.
Киямат – Таҥара суутун күнэ
Аравия кумах куйаарыгар ньиэбинэн, гааһынан байан олорор ислам итэҕэллээх дьон олороллор. Кинилэргэ иһэр уу тыһыынчанан сылларга сүрүн кыһалҕалара этэ. Омос санаатахха, эмискэ хантан кэлбитэ биллибэт элбэх уу угуттаан, кумах куйаардара көҕөрө чэлгийэриттэн наһаа үөрүөхтээх, дьоллонуохтаах эбиттэр. Ол эрээри, кумах куйаарга уу кэлэрин “бүтэһик тыһыынча” (апокалипсис) бэлиэтэ диэн, “чудоларын” улаханнык куттана аньыыргыы көрсүбүттэр.
Мусульманнарга христианнарга, иудейдарга курдук эмиэ апокалипсис – Аллах Таҥараларын суутун күнэ Киямат диэн ааттанар эбит.
Ислам сүрүн кинигэтигэр Кораҥҥа Мухаммед бороруок: “Тиһэх Суут күнэ (Киямат) арааптар сирдэригэр хаттаан өрүстэр сүүрдэр, сүөһү мэччийэр хонууларыгар кубулуйдаҕына кэлиэ”, – диэн сэрэппит. Ол аата, бэрт былыр Аравия кумах куйаара “чээлэй күөх сад” буола сылдьыбыт диэн сэрэйиэххэ сөп. Геологтар чинчийиилэринэн, олох былыр, улуу мууһуруу кэмигэр, бу кумах куйаар оттоох-мастаах итии дойду буола сылдьыбыт эбит. Онон бороруок эппитэ туолуох курдугуттан арааптар улахан кутталга киирбиттэр.
Халлаан суута сахалары оттотор буолбут
Киһи үөрүөн быатыгар, атын итэҕэллээх омуктар кумах куйаар күөх сад буоларын арааптар курдук аньыырҕаабаттар. Итэҕэл үөскүөҕүттэн киһи аймах былыр-былыргыттан тоҕо эрэ “бэстилиэнэй тыһыынча кэлиэхтээх” диэн олус итэҕэйэр. Ыраата барбакка, ”бэстилиэнэй тыһыынча” 2000 сыл туолуута кэлиэ, онтон майялар халандаардарын кырыыһа туолуо диэн, маҕаһыыннары суйдаан, сорохтор хас да сыл сиир хаһаас бөҕөтүн хаһааммыттаахтар.
Урукку өттүгэр глобальнай уларыйыылары уонна апокалипсис туһунан билгэни улахан омуктар көрбүөччүлэрэ эрэ этэллэрэ.
Интэриниэт күүһүрэн, билигин саха сорох көрбүөччүтэ, идэлээҕэ аан дойду таһымынан билгэлээн, туох куттал буоларын этэр буоллулар.
Ол курдук, быйыл биһиги Сырдыкпыт от ыйыгар Дьокуускайы ууга ыытар, от үлэтин атахтыыр уһун дохсун ардах түһүөҕэ диэн, көрөн олорор курдук сэрэтэн турар. Ол эрээри от ыйын 10-гар ыыппыт атын видеотыгар айыылар, иччилэр, өбүгэлэр мустан, халлаан мунньаҕын ыытан, отчут-масчыт саха дьонун аһынан, ардаҕы от ыйын бүтүүтэ көһөрбүттэр диэтэ. Ити кырдьыгын-сымыйатын аны күһүн билиэхпит турдаҕа.
Халлаан мунньаҕа хайдах барарын оҥорон көрдөххө, Орто дойду илэ олоҕо уонна көстүбэт эйгэ олохторо майгыннаһар өрүттэрдээхтэр диэх курдук. Халлаан мунньаҕар мустубуттар “ардах хойут түстүн, абааһылар мунньахтара, Бөтүрүөп ардаҕа, куйааһа олохтоммут кэмнэригэр аастыннар, дьон оттуу түһэн ыллыннар” диэн, инники быһаарыыларын уларыппыт буоллахтарына, халлаан мунньаҕа Таҥара тимир-тамыр дьаһалынан буолбакка, сирдээҕи дэмэкирээтийэ сокуонунан салаллар курдук. Үчүгэйэ диэн, Таҥараны талар быыбардара суох быһыылаах.
Онон итэҕэллэр “бэстилиэнэй тыһыынча”, “Таҥара суутун күнүн” туһунан тус-туһунан көрүүлээхтэринэн сирдэтиннэххэ, апокалипсис мөлүйүөн да сылынан кэлимиэн сөп диэн, эрэх-турах сананыахха сөп.
Уубут барыта баран хаалбат ини?
Айылҕа уларыйыытын үөрэтэн, билим аан дойдуга улахан уларыйыы барыаҕа, сир үрдүн хартыыната улаханнык уларыйыан сөп диэн сабаҕалыыр. Ол курдук, Аравия, Африка кумах куйаардара Испания, Средиземнай диэки сытар дойдулар сирдэригэр көһүөхтэрин сөп эбит. Итини бигэргэтэрдии, Испанияҕа, аттынааҕы дойдуларын сирдэригэр 2014-15 сс. саҕалаан, улахан уот кураан турар.
Аан дойдуга иһэр уу тиийбэт кыһалҕата кэллэ, уу былдьаһыгар сэриилэр буолуохтара дииллэригэр биһиги кыһаммаппыт. Омос санаабытыгар, Саха сиригэр иһэр уубут саппааһа олус элбэх. Уубут өрүү баар буолуон курдук саныыбыт. Өссө иһэр уу былдьаһыгар аан дойдуттан араас омук кэлэн, сирбитин тэпсиэхтэрэ, олохпут оҥкулун алдьатыахтара диэн дьиксинэбит. Онтубут баара, ити ирбэт тоҥ ирэн, ууларбыт сир аннынан Африка, ити Аравия диэки кумах куйаардары “күөх сад” оҥоро баран да хаалыахтарын сөп курдук. Ол эрээри барыта барбат, иччитэх дойдуга кубулуйбат инибит дииргэ тиийэбит.
“Саха сириттэн сир анныгар барар ууларбыт айылҕа оҥоһуутунан ханна тиийэн бычалыйан тахсаллар?” диэн ыйытыы билим быһаарарын күүтэн, син биир хаалар. Кэскил туһунан эттэххэ, олоххо тардыһыыбыт күүһүнэн саха син биир быстыа суоҕа диэн эрэлбит халбаҥнаабат.
Владимир Степанов.
