Ыам ыйын 13 күнүгэр Дьокуускай куоракка “Соцпроф” уонна “Стоп беззаконию” түмсүүлэр көҕүлээһиннэринэн РФ Холуобунай кодексын 132 ыстатыйатынан (педофилияҕа) олоҕо суох буруйдаммыт дьону көмүскүүр сыаллаах норуот мунньаҕа буолан ааста. Өрөспүүбүлүкэҕэ бу ыстатыйанан буруйданан элбэх киһи хаайыыга олорорун туһунан «Кыым» хаһыакка хаста да суруйан турабыт. Мантан салгыы мунньахха кыттыбыт дьон этиилэрин билиһиннэрэбит.
Валентина Семенова, Н.Г. Сивцев эдьиийэ:
- Ааспыт сыл атырдьах ыйыгар Дьокуускайга буолбут элбэх киһилээх мунньахха Саха сиригэр РФ Холуобунай кодексын 132-с ыстатыйатынан педофилияҕа буруйданан 200-чэ киһи хаайыыга олорор диэбиттэрэ. Кинилэр истэригэр, биллэн турар, оҕону чахчы күүһүлээбит, быртах дьайыылары оҥорбут дьон бааллара чахчы. Ол эрээри кэнники үс сылга олус элбэх дьыаланы силиэдэбэтэллэр, суут-сокуон үлэһиттэрэ дакаастабыла суох тэрийдилэр.
Элбэхтэн аҕыйах холобур. Мин төрөөбүт Бүлүүм улууһугар 2021 сыл уон ыйын иһигэр силиэдэбэтэллэр М. Зырянов, А. Чириков, А. Александров дакаастабыла суох ТҮӨРТ маннык дьыаланы тэрийбиттэрэ. Аан бастаан олунньу 21 күнүгэр Өкүндү кадет кылаастардаах оскуолатын интернатын иитээччитэ Николай Сивцеви Бүлүү куоратыгар күрээн киирэн, массыына күрэппит икки уол балыйбыттара. Мунньахха дьүүллэнэ туран, маҥнайгы уол оҥорбут буруйун саптаары, ыстараап харчытын төлөөмөөрү, баспытааталтан күрээбиппит диэн төбөтүгэр туох киирбитин мээнэ этэр, сонно тута силиэдэбэтэллэр учууталы тутан хаайаллар. Иккис уол дьоно бэйэлэрэ биһиэхэ билиммиттэринэн, нөҥүө күнүгэр силиэдэбэтэллэр дьиэлэригэр тиийэн, ийэтин күһэйэн туран, сайабылыанньа суруйтарбыттар.
Атырдьах ыйын 19 күнүгэр Бүлүү куоратын олохтооҕун Александр Васильевы кэргэнин кыыһа “хас эрэ сыллааҕыта оҕолорбун тыыппыт” диэн буруйдуур. Ахсынньы 9 күнүгэр учуутал Томскайы төбөтүнэн улаханнык ыалдьар буолан, психоневрологическай диспансерга учуокка турар кэргэнэ биир эпизодка буруйдуур. Икки хонон баран, ахсынньы 11 күнүгэр, Бүлүү куорат олохтооҕо Иванову эдэр дьахтар сыыһа өйдөөн алҕаска буруйдуур. Ол эрээри сарсыҥҥы күнүгэр сыыспытын билинэр уонна төһө эмэ силиэдэбэтэллэр өттүлэриттэн күүстээх ыгыы-түүрүү баарын иһин, тиһэҕэр тиийэ уолу көмүскүүр. Сымыйа суол буоларын өйдүү-өйдүү, Бүлүү следкомун салайааччыта Максим Зырянов Ивановка дьыала тэрийэн, силиэстийэлээн, улуус прокуроругар киллэрэр. Прокурор Масин ону бигэргэтэн, суукка биэрэр. Бүлүү суута уолу буруйдааҕынан ааҕан, 13 сылга кытаанах күлүүс хаайыытыгар уурар. Ол эрээри быйыл муус устар 18 күнүгэр Үрдүкү суут уолу, туох да буруйа суоҕунан ааҕан, суут саалатыттан босхолуур. Онон, аҥаардас бу соҕотох чахчы Бүлүү силиэдэбэтэллэрэ сирэйэ-хараҕа суох, буруйдуур эрэ өрүтү тутуһалларын көрдөрөр. Дьиҥэр, бу буруйдарын туһугар силиэдэбэтэллэр уонна прокурор бэйэлэрэ дьыалаҕа эриллиэхтэрин, буруйданыахтарын сөп этэ. Бу барыта үөһэттэн ирдэниллэр буруйу арыйыы статистикатын үрдэтэ сатааһынтан, наҕараада, карьера туһугар оҥоһуллара кимиэхэ баҕарар өйдөнөр.
Силиэдэбэтэллэр суут-сокуон атын хайысхаларын (прокуратура, эспиэрдэр, суут) кытары бииргэ кыттыһан үлэлииллэрэ хомотор. Ол курдук А. Чириков Ис дьыала министиэристибэтин иһинэн үлэлиир Экспертнэй-криминалистическай киин (ЭКЦ) эспиэрэ Т.А. Аммосоваҕа Сивцев дьыалатыгар генотипоскопическай экспертизаны оҥорорго сакаастыыр. Эспиэр сакааһы толорон, учуутал курткатыгар, футболкатыгар уонна ис таҥаһыгар кини бэйэтин уонна оҕолор спермалара буккуллубутун дакаастыыр соһумар түмүгү оҥорор. Онон, эспэртиисэ түмүгүнэн, икки уол «ньэгэйдик күүһүлэммитэ» чахчы буолан тахсар. Ити туһунан сонун өрөспүүбүлүкэ бэчээтигэр, социальнай ситимнэргэ киэҥник тарҕанар. Ол эрээри Санкт-Петербург эспиэрдэрэ В.Г. Понкратов, В.В. Бергман, ону таһынан Аммосова бэйэтэ үлэлиир тэрилтэтин салайааччыта - ЭКЦ начальнига Н.В. Яковлев эспэртиисэ элбэх куруубай алҕастаах ыытыллыбытын, сымыйа түмүктээҕин туһунан суукка киллэрбит рецензияларын аахсыбакка, Үрдүкү суут көрөн туран, бу сымыйа эспэртиисэ түмүгүн кырдьыктааҕынан аахпыта уонна учууталы 16 сылга хаайыыга уурбута. Бу Т.А. Аммосова итинник сыыһа эспэртиисэлэрин түмүгэр төһөлөөх элбэх киһини хаайыыга ыыппытын уонна инникитин өссө да ыытыаҕын сэрэйиэххэ эрэ сөп.
Бу курдук көрдөрөн туран, үрүҥү - хара, сымыйаны - кырдьык диир, саатар сирэйэ суох суут-сокуон үлэһиттэрин ким уодьуганныыр уонна туох тохтотор?
Саргылана Местникова, М.И. Местников кэргэнэ:
- 2022 с. алтынньы 10 күнүгэр Павел Герасимов бэрэссэдээтэллээх куорат суута мин кэргэммин, буруйдааҕынан ааҕан, 14 сылга хаайыыга уурбута. Кэргэним Максим Иванович, бэйэтэ тулаайах үөскээбит буолан, уустук балаһыанньаҕа түбэспит оҕолорго мэлдьи көмөлөһө сатыыра, бырааптарын туруорсара. Дойдуга үөскээбит уустук балаһыанньаны эрдэттэн өйдөөн, “Патриот” диэн ааттаах байыаннай-патриотическай хамсааһыны тэрийбитэ, куорат оскуолаларыгар куруһуоктары, улуустарга филиаллары арыйан испитэ, аһаҕас уруоктары ыытара. Мин кэргэммин туоратыы кини Дьокуускай куорат үөрэххэ управлениетын кытары конфлигыттан саҕаламмыта. Үөрэх управлениетын начальнига А.К. Семенов, солбуйааччыта Е.А. Охлопков «Юнармия” диэн бэйэлэрэ тэрийбит хамсааһыннарын олохтуу сатаабыттара, кинилэргэ мин кэргэним мэһэй эрэ буолбута. Кэргэним миэхэ миигин ууратар кыахтара суох, арыгыһыт, маньяк буолбатахпын, дьиссипилиинэни тутуһабын диирэ. Максим өрөспүүбүлүкэ баһылыгар А.С. Николаевка эккирэтииттэн көмүскүүрүгэр көрдөһөн сурук суруйбутун кэнниттэн кинини үлэттэн ууратарга икки холонуу оҥоһуллубута. Марха 2 №-дээх, куорат 30 №-дээх оскуолатын дириэктэрдэрэ төрөппүттэргэ үҥсүү суруйтарбыттара. Куруһуокка аан бастаан сылдьыбыт кыргыттар эппиттэригэр олоҕуран, дириэктэр Д. Санаров үҥсүү түһэрбитэ. Кэлин биир төрөппүт «миигин онно күһэйбиттэрэ» диэн көрдөрбүтэ. 5 кылаас кыргыттара биһигини «өттүкпүтүттэн, биилбититтэн, испиттэн» туппута диэбиттэрин бастакы суут манна буруй суох диэн быһаарбыта, ыарахан ыйааһыннаах автоматы сөпкө тутарга үөрэппит диэн буолбута. Онон Максим үлэтигэр төннүбүтэ.
Ол эрээри нэдиэлэ буолан баран, Марха оскуолатын 4 кылааһын үөрэнээччитин эбэтэ мин оҕобун таарыйбыт диэн үҥсүбүтэ. Кэлин кини сайабылыанньатын төттөрү ыла сатаабытын биэрбэтэхтэрин туһунан СМИ-гэ кэпсээбитэ. Дьиҥэр, кылаас оҕото бүтүннүүтэ көрөн турдаҕына, итинник дьайыылар хайдах оҥоһуллуохтарай уонна киинэ көрөр кэмҥэ утуйан хаалбыт оҕону көхсүгэ таптайан уһугуннарбыта хайдах улахан буруй буолуон сөбүй? Биир төрөппүт билиммитинэн, киниэхэ силиэдэбэтэллэр балтараа сылы быһа дьиэтигэр ыйга хаста да кэлэн, сайабылыанньа суруйарга күһэйэ сатаабыттар, оҕоҕун былдьыахпыт диэн куттаабыттар. Суут биир да ходатайствоны ылымматаҕа, буруйдуур эрэ өрүтү тутуспута. Маҥнай ыытыллыбыт психолого-психиатрическай эспэртиисэ тугу даҕаны булбатаҕа, оттон иккис эспэртиисэҕэ балтараа сыл уопуттаах Емельянова А.С. клиническэй бэсиэдэ түмүгэр «педофил» диэн быһаарбыта. Суут кэмигэр туох төрүөттэн итинник эттиҥ диэн ыйыппыттарыгар: “Из-за его навязчивого стремления работать с детьми”, - диэн хоруйдаабыт. Мин суут быһаарсыа диэн эрэммитим даҕаны... Туох даҕаны төрүөтэ суох, Максим дьайыыларыгар “насильственные действия сексуального характера” баарын булбуттарыттан улаханнык сөхтүм. Суут-сокуон үлэһиттэрэ буруйа суох дьону туох да дакаастабыла суох, отчуот эрэ туһугар олохторун алдьатан, бэйэлэрэ буруйу оҥороллор. Тугу эрэ оҥоруохха наада!
Семен Уваров, «Соцпроф» түмсүү бэрэстэбиитэлэ:
- Биирдэ Максим Ивановиһы кытары биир кабинекка олордохпуна, кини телефона тыаһаабыта. Тыаһын улаханыгар туруорбута. Онно оруобуна биир төрөппүт эрийэн, Максим Ивановичтан бырастыы гынарыгар көрдөспүтэ, «миигин күһэйбиттэрэ» диэн билиммитэ. Кини сайабылыанньатын төттөрү ылбыта, Максим үлэтигэр төннүбүтэ. Ол эрээри биир нэдиэлэнэн кинини хос олордубуттара. Силиэстийэ кэмигэр силиэстийэлии кэмитиэт дьиэтин иннигэр пикеккэ тахсыбытым. Дьиҥэр, эрдэттэн мээрийэни сэрэппитим. Буолуохтаах күнүгэр миигин полицияҕа ыҥырбыттара, доппуруостаабыттара, бэсиэдэ ыыппыттара, Местников буруйдааҕар итэҕэтэ сатаабыттара. Нөҥүө күнүгэр син биир пикеккэ тахсан турбутум. Аҕыйах күнүнэн полицияҕа ыҥыран, быһаарыы ылбыттара. Гражданин быһыытынан турар бырааптааххын, онуоха туох да сокуону кэһии суох диэн эппиттэрэ. Ол эрээри сотору кэминэн административнай кэһии протоколун оҥорбуттара, 20 тыһ. солк. ыстырааптаабыттара.
Сардаана Ксенофонтова, Александр Васильев балта:
- 2022 с. Мииринэй оройуонун суута мин убайбын 12,5 сылга бириигэбэрдээбитэ. Үҥсүүнү Бүлүү куоратыгар олорор кэргэнин кыыһа биэрбитэ. Кыыс мин убайбын кинилэр дьиэ кэргэннэригэр кииринньэҥ аҕа буолан киириэҕиттэн хара бастакыттан абааһы көрбүтэ. Өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан күүһүлээһиҥҥэ буруйдуон баҕарбыта сатамматаҕа. Онтон дьэ, 16 сыл буолан баран, убайым саҥа дьиэ туттубутун, эбиитин эдэр көссүүлэммитин истэн, ити сыалын-соругун олоххо киллэрэргэ быһаарыммыта. Ол туһуттан Дьокуускайга тиийэн, кыыһын чааһынай «Виктори-клиник» бырааһыгар көрдөрбүтэ. Ол кэнниттэн өрөспүүбүлүкэтээҕи прокуратураҕа үҥсүү түһэрбитэ. Бүлүүгэ кэлэн баран «улахан кыыһым тыытыллыбыт» диэн дьоҥҥо кэпсээбитэ. Ол эрээри суут эспэртиисэтэ ити чааһыгар туох да «криминал суох, оҕо ыраас» диэн эппитэ. Силиэдэбэтэллэр доппуруостаан баран «оҕолор моральнай-психологическай өттүнэн баттаммыттар» диэн быһаарбыттарын, эспэртиисэ эмиэ «оҕолор туруктара үчүгэй» диэн быһаарбыта. Пандемия иннинэ кыыс оҕолорун эбэлээх эһэтигэр мэлдьи аҕалара, кэлин ыарыы туран уонна дьиэлэригэр ыараханнык ыалдьар кырдьаҕастаах буоланнар, оҕолору аҕалбат буолбуттара. Ол эрээри дьиэ боппуруоһун туһуттан кыыс убайбын туоратар сыалтан, оҕолорун кикпитэ. Кэлин соҕурууҥҥу эспиэрдэр оҕолор доппуруостара видеоҕа уһуллубутун көрөн баран, “наводящай ыйытыылар” бэриллибиттэрин, УПК ирдэбиллэрэ тутуһуллубатахтарын бэлиэтээбиттэрэ.
Онон убайбын туох да дакаастабыла суох хаайыыга олортулар. Маннык быһыы өрөспүүбүлүкэҕэ наһаа элбэх, хас биирдии эр киһи үрдүгэр «Дамокл батаһа ыйанан турар». Силиэдэбэтэллэр, прокурордар, судьуйалар сыыһалара билиннэҕинэ, кинилэри буруйдаабаттар, сэмэҕэ тардыбаттар, ол иһин най бараллар дии саныыбын.
Саргылана Румянцева, Николай Сивцев эдьиийэ:
- Мин быраатым буруйа суоҕун билэбин. Кини дьиэ кэргэнин кытары үйэтин тухары кыра дэриэбинэҕэ олорбута. Аҕыйах киһилээх нэһилиэк буолан, онно ким тугу гыммыта - туох барыта тута биллэ, иһиллэ турар. Төрөппүттэрбитигэр соҕотох уоллара буолан, дьонун кытары өрүү билсэ, кэпсэтэ турбута. Наһаа сымнаҕас, холку киһи. Бултуурун, балыктыырын сөбүлүүр, успуорт фаната. Билигин даҕаны хаайыыттан күннэтэ сотору-сотору кус кэлбитин, ким ханнык күөлгэ балыктыырын ыйыта турар. Дьиҥэр, кинини балыйбыт, 14 саастарын субу туолаары сылдьар үрдүк уҥуохтаах, кыһын Бүлүү куоратыттан Дьокуускайга диэри түүннэри массыына уоран күрэтэр, күүстээх, сылбырҕа уолаттар киниэхэ тарбах да төбөтүнэн таарыйтарбаттара, бэйэлэрин атаҕастаппаттара өйдөнөр. Быраатым этэҥҥэ босхолонон тахсара буоллар, саамай үөрбүт дьонунан ити уолаттар буолуо этилэр дии саныыбын. Кинилэр быстах, мээнэ эппит тыллара итинник сиэллэнэн-кутуруктанан тахсыа диэн өйдөөбөтөх буоллахтара, билигин да биир уол «улахан алҕаһы оҥордум» диэн доҕотторугар билинэрэ иһиллэр. Син киһи буолан суобастара сордуо буоллаҕа. Ийэбит соторутааҕыта 90 сааһын туолла. Улаханнык ыалдьар, сытар ыарыһах буолан, саҥарбат, кэпсэппэт эрээри, барытын билэ, өйдүү сытар, мэлдьи уолун күүтэр, биһигини босхолообоккут диэн саҥата суох хомуруйардыы, эмиэ да эрэнэрдии көрөр. Ийэм баҕа санаата хайаан да туолуо диэн эрэнэбин.
Березкина Саида, Николай Винокуров ииппит кыыһа:
- Мин 24 саастаахпын, бииргэ төрөөбүт 16 саастаах балтыбын кытары төгүрүк тулаайахтарбыт. Ол иһин ийэбит эдьиийин дьиэ кэргэнигэр иитиллибиппит. Мин улаатан баран, Дьокуускай куоракка көһөн олоробун. Балтым Орто Халымаҕа эдьиийбитигэр хаалбыта. Күтүөбүт үлэтиттэн уурайыаҕыттан иһэр буолбута. Балтым онтон салҕан, иллэрээ сыл миэхэ куоракка кэлээри, мээнэ биир билэр уолугар албыннаан «миигин тыытыан баҕарар» диэн кэпсээбит. Сонно тута ол уол тыллаан, ииппит аҕабытын туталлар уонна хаайаллар. Кини билигин холуобунай кодекс үс ыстатыйатынан буруйданан, 1,5 сыл СИЗО-ҕа сытар. Балтым Дьокуускайга кэлэн баран «куоракка эйиэхэ кэлээри сымыйалаан эппитим» диэн билиммитэ. Ол иһин силиэдэбэтэлгэ, кэлин суут аайы сылдьан, оҕо албыннаан эппитим диэн билинэ, дакаастыы сатыыр даҕаны, ким да кинини истибэт. Төттөрүтүн силиэдэбэтэллэр Александр Кутугутов, Максим Федоров миигин «эн балтыгар давление оҥороҕун» диэн буруйдууллар, куттууллар. Балтыбын миигиттэн былдьаан ылан, приюкка олордоллор. Адвокаттарбыт сүрдээҕин көмөлөһө сатыыллар, бэйэбит онно-манна үҥсэ сатыыбыт. Дьиҥинэн, 65 саастаах ииппит аҕабыт төрүт да буруйа суох, суут аайы ону этинэ сатыыр, биһиги эмиэ этэбит, ол эрээри биһигини ким да истибэт. Мин сүтэрэрим суох, онон кырдьык тахсарын туһугар салгыы охсуһуом.
Светлана Зухурова, Абдурахмон Зухуров кэргэнэ:
- Мин кэргэммин дьиэбитигэр өрүү сылдьар, урукку дьүөгэм түөрт эпизодка: кыыһым сыччыыйын туппут уонна сыллаабыт диэн буруйдаабыта. Дьиҥэр, кини кыыһа сүрдээх эмоциональнай оҕо, өскөтүн оннук түгэн чахчы буолбута эбитэ буоллар, тута киһиэхэ барытыгар кэпсиэх этэ. Оҕону кытары психологтар үлэлээбэтэхтэрэ. Суукка биһигиттэн дакаастабыл быһыытынан биэрбит аудио, видео матырыйаалбытын адьас ылбатахтара. Куорат суута кэргэммин 23 сылга уурбута, ону Үрдүкү суут уон сылын көҕүрэппитэ. Мин кэргэммин кытта 12 сыл эйэ дэмнээхтик олорбуппут, кини олус сымнаҕас майгылаах, дьоҥҥо барытыгар көмөлөһөр киһи. Омугу көмүскүүр дии санаамаҥ, таптал ону ыйыппат. Олус кыһыылаах, туох да буруйа суох киһини хаайан олороллоро. Суут кырдьыгы көрүө, кэргэним кырдьыга дакаастанан тахсыа дии санаабытым баара, олус ыарахан бириигэбэри таһааран иэдээни онордулар.
Мамрукова Наталья, Михаил Мамруков кэргэнэ:
- Мин Михаилга кэргэн тахсыам иннинэ ийэм ааҕы кытары бииргэ, кинилэри иитэн-аһатан олорбутум. Ол иһин сиэннэригэр даҕаны убанан, кинилэртэн туспа барбыппын сөбүлээбэтэхтэрэ. Биирдэ оҕом кинилэргэ тиийэн баран, эбэтин кытары тиэстэттэн булочка оҥорбуттар. Ийэм этэринэн, кыыһым тиэстэттэн эр киһи сэбигэр моһуоннаах булочканы оҥорбут. Ол эрээри ийэм ол оҥоһугу хаартыскаҕа түһэрбэтэх, буһаран баран сиэбиттэр. Кини силиэдэбэтэллэргэ тыллаабытыгар, кэргэммин хаайбыттара уонна туох да дакаастабыла суох элбэх сылга ыыппыттара. Оттон миигин төрөппүт быраабыттан быспыттара. Эбэбит СПЭК эспэртиисэтин ааһартан аккаастаммыта. Биһиги силиэдэбэтэллэрбит үлэлэрин атын сиртэн кэлэн бэрэбиэркэлииллэрэ буоллар, элбэх итэҕэһи булуох этилэр.
Анджелла Егорова, Дьулус Егоров кэргэнэ:
- Мин кэргэним 12,5 сылга сууттанан хаайыыга олорор. 2022 с. кулун тутар 27 күнүгэр аймахтарбытыгар хоммуппут. Онно Дьулус бастакы кэргэммиттэн кыыспын, алта саастаах Ангелинаны, аһылыкка ыҥыран уһугуннараары, тарбаҕынан алҕас киинин аннын таарыйбыт. Кыыспын нөҥүө күнүгэр детсадка илдьибитим, киэһэ аҕата ылбыта. Кинилэргэ тиийэн аһыы олорон, «иккис аҕам мантан туппута» диэн кэпсээбит. Ону истэн баран, үлэбэр кэлэн, начальникпар кэпсээбиппэр, кини миигин сайабылыанньа суруйарга күһэйбитэ. «Бэрэбиэркэлээн баран ыытыахтара буоллаҕа» диэбитин итэҕэйэн суруйбутум. Мин бэйэм «мозжечковая атаксия» диэн эмтэммэт ыарыылаахпын. Күүстээх эмтэри иһэр буоламмын, ардыгар толкуйдуурум мөлтөөн ылар, ол иһин ол саҕана өйүм баайыллан, итинник сыыһа хардыыны оҥорбуппун билинэбин. Урукку кэргэним миигин төнүннэрэ сатыыр этэ, ол иһин ийэтин кытары мин кэргэммин соруйан олортулар. Кыыс эбэтигэр бастаан тыыппыта диэбит этэ, кэлин онтун имэрийбитэ диэн көннөрбүт. Оҕом эбэтин уонна аҕатын сабыдыалыгар киирэн, итинник эппит. Кэлин истибитим, мин начальнигым, урукку кэргэним уонна прокурор доҕордуу сыһыаннаах эбиттэр.
Мунньах маҥнайгы түһүмэҕин бүтүүтүгэр Максим Иванович Местников төлөпүөнүнэн сибээскэ тахсан маннык эттэ: “Бука бары биһигини өйүүр дьоҥҥо улаханнык махтанабын. Балыллыбыт дьон аймахтарыгар тулууру, дьаныары баҕарабын, төһө да уустук буоллар, бары бииргэ буоларбыт, түмсүүлээхпит үөрдэр. Биһиги туспутугар сүүрэр-көтөр дьоҥҥо, ону таһынан, кырдьыгы дьоҥҥо тиэрдэр «Кыым” хаһыакка дьон кыһалҕатыттан туора турбатыгар истиҥник махтанабын”.
Дмитрий Дмитриевич Иванов, “Сомоҕо күүс” түмсүү:
- Манна бары биир интэриэстээх, сымыйаҕа түбэспит дьон чугас дьоно кэлэн олороллор. Холуобунай кодекска «насильственные действия сексуального характера» диэн олох өйдөммөт 132-с ыстатыйа баар. Бу манан саптан, күн бүгүн кими баҕарар буруйдууллар, судьуйалар быһаарсыбакка даҕаны накаастыыр бырааптаахтар. Биири саныахтаахпыт: бу кодексы, сокуону уларытыахха наада. Силиэдэбэтэллэр аҥаар кырыы кими баҕарар буруйдуурга бэлэмнэр, оттон адвокаттар, баҕардаллар да, көмүскүүр кыахтара суох. Онон күүскэ туруорсан, уларытыахха наада. Сокуон норуокка туһалыахтаах. Кырдьыгы этэртэн куттанымыхха, түмсүүлээх буолуохха. Бэйэбит интэриэспитин бэйэбит көмүскээбэтэхпитинэ, ким көмүскүөй? Сахалар кырдьыгы өрө тутар норуоппут. Ол эрээри билиҥҥи суут-сокуон уратыларын билбэт өс киирбэх дьон итэҕэйиэхтэрин сөп. Оттон, дьиҥэр, билигин олох атын кэм. Бэйэбитин, бэйэбит интэриэспитин көмүскүү үөрэниэхтээхпит.
Афанасий Николаевич Максимов, уопсастыбанньык, быраабы көмүскээччи:
- Мин бу мунньахха педагогтары көмүскэһэ кэллим. Мин санаабар, сүрүн кыһалҕа Холуобунай кодекс ыстатыйатыгар буолбакка, суут-сокуон билиҥҥи систиэмэтигэр сытар. Санаан көрүҥ, Максим Иванович хайдах кылаас иннигэр уруокка туран, автоматы ыһарга-хомуйарга үөрэтэ сылдьан, оҕолору күүһүлүүр толкуйдаах буолуоҕай. Педагог сылыгар педагогтарбыт хаайыыга бардылар. Дьиҥэр, судьуйалар барытын бэркэ өйдүүллэр, икки учууталы өлөр өлүүгэ умса анньыбыттарын эмиэ билэллэр. Дьон өйүүр, киһи барыта өйдүүр. Үөһэттэн салалталара аҕыйах педофиллаах буоллахтарына, тоҕо оннугуй, куһаҕаннык үлэлиигит диэн суут-сокуон үлэһиттэрин оройго тоҥсуйаллар. Буруйа суох киһини ыраастыыр, хаайыыттан босхолуур бириигэбэр диэн адьас суох. Куорат суутун бэрэссэдээтэлинэн олорон, билиҥҥи Үрдүкү суут бэрэссэдээтэлэ Л. Летучих бэйэтэ сокуону кэһиини таһаарара. Онон итинник салайааччылаах олорон, суут репрессивнай аппарат буолла. Билиҥҥи оҕолор өйдөөхтөр, барытын билэ-көрө сылдьаллар, кими баҕарар буруйдуохха сөбүн билэллэр. Суукка итэҕэл сүтүүтэ - судаарыстыба урусхалланыытын бастакы бэлиэтэ буолар. Кассация суута педагогтары быыһыаҕар эрэнэбит. Итэҕэйбэт буоллахпытына, уонна туохха эрэниэхпитий.
Наталья Михайловна Зарубина, быраабы көмүскээччи:
- Мин 2004 с. хаайыыга олорооччулар бырааптарын көмүскээччинэн сылдьабын. Дойду үрдүнэн 2020 с. саҕалаан, маннык долгун бара турар. Бары долгуйаллар. Дакаастыыр базата суох, сымыйа дьыаланы көбүтэн, дьону хаайталааһын 1937 с. санатар. Тоҕо маннык буолла? Олох өйдөөбөппүн: следкомнар аҥаардас харчыга, наҕараадаҕа баҕаран, буруйа суох дьону олордоллорун. Буруйдаммыт дьон туохха буруйдаммыттарын бэйэлэрэ да билбэттэр. Өрөспүүбүлүкэ баһылыга баар – гарант, киһи быраабын көмүскүүр боломуочунай баар, дьокутааттар бааллар – тоҕо кинилэр тугу да гымматтар? Онон, баар балаһыанньаны норуот эрэ көннөрөр кыахтаах. Гараннартан ыйытыахха, ирдиэххэ наада. Аны маннык систиэмэ күннэтэ бөҕөргөөн иһэр. Арҕааҥҥы стереотиптартан куотабыт диибит эрээри, кинилэргэ дьэ кэллибит. Ил Дархаҥҥа биһигини көмүскээҥ диэн этиэххэ наада. Мин Москубаҕа Уопсастыбаннай палаатаҕа, Генеральнай прокуратураҕа, следкомҥа сылдьар баҕалаахпын. Бэрэбиэркэлээҥ диэн этиэм. Мин охсуһуубун салҕыам. Норуокка көмөлөөх дьокутааттары талыахха, кинилэргэ тирэнэн охсуһууну өссө дириҥэтиэххэ наада.
Марина Юрьевна Кузнецова, “Патриот” хамсааһын төрөппүттэрин кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:
- Мин Максим Ивановиһы сымыйанан тыллаабыт оҕо дьонун билэбин, күн аайы көрсөбүн. Кинилэр суобастара ыалдьар, кэмсинэллэр. Уопсастыбаннам, бар дьон бары бииргэ дьоммутун көмүскүүргэ турунуохпутун наада. Элбэх буолуоххайыҥ. Суукка мин кыыһым кэлэн, учууталбыт мостик оҥорорго, автомат хомуйарга страховкалыыр этэ диэн көрдөрбүтэ да, олох истибэттэр, телефон көрө олороллор этэ. Мин Максим Ивановичка улахан махталлаахпын. Бэйэ-бэйэбитин өйөһүөххэ наада.
Бурцев Иван Семенович, эколог, уопсастыбанньык:
- Алдьархай ааҥнаабыт дойдутугар олоробут. Николай Сивцев тиһэх тылын суруйбута киһини барытын долгуппута. Мин кини буруйа суоҕар хаайыллыбытыгар булгуччулаахтык итэҕэйэбин. Оттон Максим - сибэтиэй киһи. Бүгүн саҥатын иһиттибит. Билигин да сүрүн тоһута иликтэр эбит диэн үөрдүм. Суут систиэмэтэ сытыйбыт дииллэр, кими баҕарар аҥаар кырыытыттан сууттуу олорор суут, чахчы, сытыйара буоллар бэрт этэ. Эдэрдэр кырдьык туһугар киирсиҥ. Араас сокуон иһинэн ньыманы барытын туттуохха наада. Эр дьон тириэньэрдэртэн сюжет ылан, ютубу туһанан, о.д.а.
Ульяна Григорьевна Иванова, Өкүндү оскуолатын учуутала:
- Биһиги кадетскай интернаппыт 2008 с. арыллыбыта. Устаап быһыытынан, уолаттартан ирдэбил күүстээх, күн аайы режиминэн олороллор, төлөпүөнү мээнэ укта сылдьыбаттар. Сорох оҕолор бэйэлэрин баҕаларынан кэлэллэр, оттон сорохтору төрөппүттэрэ ыыталлар. Билиҥҥи кэмҥэ биир улахан кыһалҕанан - учууталлар илиибитин баайбыттара буолар, туохха барытыгар учуутал буруйдаах. Бүгүҥҥү оҕо атаах, быраабын билэр, эбээһинэһин билбэт. Оскуола кэлэктиибэ, нэһилиэк олохтоохторо Николай Григорьевич буруйа суоҕун бэркэ диэн билэбит. Мин ити оҕолору аһынабын, дьиҥэр, кинилэр киһи олоҕун алдьаппыттарын өйдүүллэр, ол эрээри бэйэлэрин дьылҕалара эмиэ айгыраатаҕа. Учууталы буруйдаабыт төрүөттэрэ диэн - өрөбүлгэ дьиэбитигэр ыыппата диэн өстүйүүлэрэ. Карантин кэмэ буолан, «Оҕолору Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүн өрөбүллэригэр дьиэлэригэр ыыппаккыт»диэн улуустан бирикээс кэлэр. Оҕолорго ону тиэрдээччи - иитээччилэрэ Николай Григорьевич буолбут. Дьиэлэрин ахта, көҥүллэрин суохтуу сылдьар уолаттар онтон дэлби кыыһыран, кини буруйдааҕын курдук өһүрэн этэллэр. Дьиҥэр, бастаан маннык буолан хаалыа дии санаабатахтара да буолуо. Билиҥҥи кэмҥэ кимҥэ да гарантия суох, кими баҕарар туох баҕарар төрүөттэн түрмэҕэ ыытыахтарын сөп. Буруйа суох дьоммутун босхолуурга күүспүтүн холбуоҕуҥ.
Михаил Семенович Санников, уопсастыбанньык:
- Атырдьах ыйыгар буолбут мунньахха мин бэйэм санаабын, көрүүбүн эппитим. Оччолорго да, билигин да этэбин: кассационнай суут иннинэ өрөспүүбүлүкэ баһылыгар, Ил Түмэҥҥэ тахсыахха наада. Кинилэр Конституцияҕа тирэҕирэн, гражданнары көмүскүүр иэстээхтэр. Ол кинилэр үлэлэрэ, эппиэтинэстэрэ. Ол иннинэ муниципальнай тэрээһиннэр таһымнарыгар дьүүллэһиэххэ наада. Өкүндү, Бүлүү улууһун, Дьокуускай куорат дьокутааттарын мунньахтарыгар көрүөххэ наада. Бириигэбэр баар, ол онно олоҕуран, ымпыктаан суут, силиэдэбэтэллэр алҕастарын дакаастыахпытын наада. Бүгүн сөпкө этэллэр, деградация бара турар диэн. Эрдэ тохтоппотоххо, араас куһаҕан ыстатыйалар баар буолуохтара. Отутус сыллары кытары сөпкө тэҥнииллэр. Муниципальнай мунньахтар таһымнарыгар бу боппуруоһу быһаарыыга Бүлүүгэ да тиийиэм, Ил Түмэҥҥэ, Ил Дархаҥҥа да барыам. Ити дьыалалары иһиттэн билэбин.
Константин Афанасьевич Борисов, уопсастыбанньык:
- Кэпсээбит дьону истэн баран, сүрдээҕин хомойдум. Буруйданар киһи күннэтэ элбээн иһэр. Следком итинник дьыаланы тэрийэргэ семинар барбыт дуу дии санаатым. Толоруулаах былаас органнарыгар эмиэ сорудах баар буоллаҕа. Массыына тохтуур кыаҕа суох. Педагог сөпкө эттэ: оҕону иитиигэ быраап эрэ баар, оттон оҕо эппиэтинэһэ суох буоллаҕына, маннык дьыала салҕанан бара туруо. Тохтоомуохха наада, туох баар кыаҕы барытын туһаныахха. Көмүскэммэтэххэ, кими баҕарар олордуохтара. Дьоҥҥо юридическай грамотность баар буолуохтаах. Оннук эрэ гыннахха, тугу эрэ ситиһиэхпит. Билигин кими баҕарар олордуохха сөп. Норуокка бэйэни көмүскэнэргэ ликбез тэрийиэххэ, көмүскүүргэ туох баар механизмы көрдүөххэ.
Виктор Юрьевич Яковлев, адвокат:
- Максим Ивановиһы мин эрдэттэн билэбин, кини кырдьыгы өрө тутар киһи. Бастаан истэн баран, туохха буруйдуулларын өйдөөбөтөҕүм даҕаны. Матырыйаалы үөрэтэн баран, дакаастаабыл сиикэйин өйдөөбүтүм. Үөрэҕирии систиэмэтин уларытыахха, саҥа быраабылалары киллэриэххэ наада. Учуутал көмүскэллээх буолуохтаах. Эспэртиисэ ньымата биһиги дойдубутугар сайда илик диэххэ сөп. АХШ гиэнэ ситэ оҥоһуллубут, Европа гиэнэ чиҥ, дириҥ, киһи буруйдааҕын, буруйа суоҕун өр чинчийэллэр. Сокуоҥҥа, методикаҕа уларытыылары киллэриэххэ, саҥа механизмнары толкуйдуохха.
Слепцова Александра Дмитриевна, М.И. Местников адвоката:
- Силиэстийэ аан маҥнайгыттан буруйдуур хайысхалаах ыытыллыбыта. Силиэдэбэтэл буруйданар киһиэхэ холуобунай дьыаланы кытары билиһиннэрбэтэҕэ. Ол да буоллар, суут туох да кэһии суох диэн быһаарбыта, адвокаттар биир да ходатайстволарын ылымматаҕа. Бириигэбэр кырдьыкка тирэҕириэхтээх. Биһиги салгыы охсуһуохпут. Максим, кырдьыксыт, үтүө, аһаҕас киһи. Итинник буруйдаммыта наһаа кыһыылаах. Кассация суута кырдьыгы таһаарыаҕар эрэнэбит.
Мунньахха кэлбит дьон өрөспүүбүлүкэ аҕа баһылыгар, Ил Түмэн дьокутааттарыгар, суут-сокуон уорганнарын салалтатыгар ыҥырыы сурукка илии баттаатылар, хаһан баҕарар өйөбүл, тирэх буола турар санааларын биллэрдилэр.
“Стоп беззаконию” түмсүү пресс-киинэ.
