2019 сыллаахха эстибит "Новай" сопхуос оннугар "Новай" ХЭТ (салайааччы Т.Шарова) тэриллэн турар. Бэлиэтээн эттэххэ, бу тэрилтэ "Туймаада" агропромышленнай хампаанньаҕа киирэр. Ол эбэтэр, 2020 сыл үүнүүтүгэр урукку бөдөҥ хаһаайыстыбаны "Алросаттан" көһөрүү тэрээһинэ түмүктэннэ.
Арыылаах сэлиэнньэтин олохтоохторо сүрүннээн саха дьоно. Дьэ, хайдах олоробут диэн боппуруоска "төбөлөрүн сынньаллар".
Кырдьыга даҕаны, кинилэр балаһыанньалара бөрүкүтэ суох. "Туймаада" ҮАПХ (салайааччы П.Ефремов) састаабыгар "Новай" ХЭТ 60-ча тыһыынча кууруссалаах, тыһыынчаттан тахса ынах сүөһүлээх, 300-чэ сылгылаах киирдэ. Оттон маннык тыҥааһыннаах Арыылаах инники дьылҕата быһаарыллар кэмигэр, хаһаайыстыба, нэһилиэк хайдах,туох бэлэмнээх кэллилэр? Мөлтөх диэн кэтэмэҕэйдээбэккэ этэбин.
Бастатан туран, үүт собуота аҕыйах сыллааҕыта буолбут киһи өлүүлээх сааххал кэнниттэн, улахан тосту уларыйыылаах өрөмүөнү, саҥардыыны эрэйэр.
2019 сыл сэтинньиттэн ахсынньыга диэри ыытыллыбыт өрөмүөн тутах, ситэтэ суох. Хаһаайыстыба ситэ гаастаммата.
Балтараа тыһыынча нэһилиэнньэлээх сэлиэнньэни гаастааһын боппуруоһа, дьэ, "күөдьүйүөх" буолан иһэн "умуллан хаалбыта".
Сахабыт сирин саламтата Илин Эҥэр, Хаҥалас, Горнай, Нам гаастаналларыгар эрэ аҥаардастыы болҕомтотун ууран, Арыылаах букатын тумнуллубута, туоратыллыбыта. Даҕатан эттэххэ, Орто-Ботуобуйаттан, ол эбэтэр Таас-Үрэхтэн гаас утума тардыллан, Арыылааҕынан Мииринэйгэ барбыта. Онон, гааһы Арыылаах эмиэ "кураанаҕы кууһан" хаалла. Көтөр баабырыката улахан өрөмүөнү, саҥардыыны эрэйэр. Ол суох.
Аанньаран, новайдар Ньурба көтөрүн баабырыкатын тэриэбэтигэр, хааччыллыытыгар ымсыырыахтара дуо?
Иккис тыын боппуруос - иһэр уунан хааччыйыы ончу табыллыбата. Оччугуй Ботуобуйа үрэҕиттэн киһи иһэр ууну ылбат.
Балык былыр үйэҕэ эстибитэ. Көннөрү будулуйбут, тэхиньиичэскэй эрэ аналлаах уу. Арыылаахха иһэр ууну 25 биэрэстэ ыраах, Мииринэй куоратыттан бодобуоскалар таһаллар. Үс уу колонката сэлиэнньэ киинигэр, Чуонускай түөлбэтигэр, куурусса баабырыкатыгар бааллар. Олор үлэлэрэ харгыстанна да, Арыылаах иһэр уута суох хаалар.
Үһүс тыын боппуруос - дьиэ тутуута. Бу эмиэ кыаллыбата. Хаартыскаларга көстөр дьиэлэр бары самнархайдар. Баһыйар үгүстэрэ 60-70-с сылларга тутуллубуттар. Эргэ дьиэттэн көһөрүү, саҥаны тутуу барыла манна кыайан үлэлээбэтэҕэ өтө көстөр.
Арыылаахха оптуобуһунан эрэ сибээстээх олорор сиргэ сылаас тохтобул суох. Сэлиэнньэҕэ бэл, Сбербаан баҥкамаата суох буолан, олохтоохтор харчы устаары Мииринэйгэ айанныыллар.
Төрдүс тыын боппуруос -балыыһа. 90-с сылларга учаастактааҕы балыыһа таас дьиэтэ тутуллан иһэн быраҕыллыбыта. Көрүөххэ сүөргү, таас тутуу "дьардьамата" эрэ барыйан хаалбыта.
Бэһис тыын боппуруос - бачча улахан сэлиэнньэҕэ баанньык суох. Ол туһунан этилиннэ ини этиллибэтэ ини, түмүк мэлигир.
Алтыс тыын боппуруос- Арыылаах сэлиэнньэтин тупсаран, сэргэх оҥоруу. Көрөргүт курдук, сэлиэнньэ тас көстүүтэ бэрдэ суох. Нововеденскай таҥара дьиэтин үлэҕэ киллэрбиттэрэ да, биир күдьүс сулууспаны ыыта илик.
Сэттис тыын боппуруос-сорох кэтэх сүөһүлээх арыылаахтар оттуур сирдэрэ суох. Аҕыйах үрэхтээхтэригэр, ньиэп-гаас көрдөөччүлэр саантыыллар. Онон сүөһү, сылгы ииттэр кэскил суох.
Ахсыс тыын боппуруос -Арыылаахтан эдэр ыччат тэскилиир.
Оттон эдэр үлэһиттэр, саараама, кэлбэттэр. Үгүс сылы быһа олохтоох балыыһаҕа акушер бырааһы көрдөөтүлэр. Ким да кэлбэтэ.
Тохсус тыын боппуруос-бу дойду былыр булдунан-алдынан аатырара. Билигин туох да суох. Уҥа диэки көр- геологтар, хаҥас диэки көр-геологтар....
Онус тыын боппуруос-бүддьүөт тэрилтэлэрин үлэһиттэрин сарбыйыы бара турар. Ол Арыылааҕы эмиэ хаарыйыан сөп.
Үгүс дьон үлэлэрэ суох буолан, Арыылаахтан оптуобуһунан Мииринэйгэ тиэстэргэ күһэллэллэр. Эдэр дьоҥҥо үлэ татым.
Үөһэ ааттаабыт төрүөттэрим саха дьоно олохсуйан олорор, үгүс моһолу, эрэйи-муҥу көрсүбүт Арыылаах сэлиэнньэтин инникитин, сайдыытын харгыстыыллар. Бу сири Мииринэй оройуона көйгөтүттэ. Ол бэйэтин дьаалатынан барара дьөрү сатаммат.
Станислав Алексеев, Мииринэй куората. Ааптар хаартыскалара.
.