Олох диэн эриэ-дэхси буолбат, арыт санаабыт курдук салаллыбат. Билиҥҥи уопсастыба аҥаардас ийэ кыһалҕатын чугастык ылынар буоллаҕына, кинини тэҥэ аҥаардас аҕа диэн эмиэ баарын, баҕар, эр киһи күүһүгэр, кыаҕар эрэл улаханыттан эбитэ дуу, тумнар, умнар. Кэлин аҥаардас аҕа дьылҕатыгар түбэспит эр дьон сүрдээҕин түмсэр, санааларын этэр буоллулар. Дьокуускай куоракка тэриллибит аҥаардас аҕалар түмсүүлэрин биир актыбыыһа Ариан Ермолаевтыын күннээҕи кыһалҕаттан олоҕу көрүүгэ тиийэ кэпсэтэн, алтыһан аастым.

 Улахан оҕустарыы кэннэ симмэр түспүтүм

Хаҥалас улууһун Хачыкаатыттан төрүттээхпин. Технология уонна дизайн колледжын бүтэрэн, ювелир идэлээхпин эрээри, ол үлэҕэ чугаһаан да көрбөтөҕүм. 26 сааспар ыал буолан, Покровскайга кэргэним дьонун дьиэтигэр олохсуйбуппут. Оҕолорбун бэйэм ааттаталаабытым. Кыыһым Адриана 16 сааһын туолаары сылдьар, гуманитарнай кылааска биир да “үһэ” суох үөрэнэр, актыбыыс, уруһуйдуурун сөбүлүүр. Юрист үөрэҕэр туттарсыан баҕарар. Уолум Фридрих сотору 12 сааһын туолуоҕа. Итинник ааттаах дьон дьулуурдаах, биллиилээх буолалларын иһин талбытым. Фридрих бэһис кылааска үчүгэйдик үөрэнэр, чэпчэки атлетиканан дьарыктанар. Бэйэм эмиэ успуорка чугаспын. Урут туста, кик-боксинынан дьарыктана сылдьыбытым. Онтон тэйэн баран, түөрт сылтан бэттэх саалабар төнүннүм. Сүүрэбин, дьарыктанабын, мас тардыһыыга холонон көрөбүн. Уолбунуун бассыайыҥҥа сылдьабыт.

Хайдах быһыылаахтык аҥаардас аҕа оруолугар киирбиккиний?

– Кэргэмминиин арахсыбыппыт 10 сыл буолла. Биир сиргэ иҥнэн олорбот майгылааҕа. Хастыы эмэ хонукка ууга тааы бырахпыт курдук сүтэрэ. Уолбун илдьэ нэдиэлэни быһа сүтэ сылдьыбыта. Биирдэ киэһэ дьиэбэр кэлбитим – хараҥаҕа уолум атах сыгынньах таһырдьа сылдьара. Ийэтэ хаалларан барбыт. Тулуйа сатаан баран, биир күн оҕолорбун сиэппитинэн, куоракка баар төрөппүттэрбэр кэлбитим. Кыыһым -- 6, уолум 2 саастаахтара. Кыыс, эрдэттэн ийэбэр чугас буолан, миигин кытта барсарыгар саарбахтааһын суоҕа. Оттон уолу хаалларар туһунан толкуйдаабатаҕым даҕаны. Хомойуох иһин, ийэбит бачча тухары оҕолоругар биирдэ эрийэн, кэпсэтэ, биир сакалааты, оонньууру бэлэхтии илик.

Ол кэмҥэ үлэм да суоҕа. Хабарҕабар диэри иэскэ сылдьарым. Ийэм суоҕа буоллар, туохтан хайдах саҕалыам эбитэ буолла... Кини уоскутан, ыйан-кэрдэн, сүбэлээн, хайыахпыный, олорон бардаҕым дии. Бастакы сылларга улахан истириэскэ сылдьыбытым. Арыгыны да испитим. “Бириэмэ эмтиир” дииллэрэ сөп эбит. Кииллийэн, чэрдийэн, симмэр түспүтүм. Үлэлээн-хамсаан аралдьыйбытым. Успуорт саалатыгар сылдьарым даҕаны элбэҕи быһаарбыта. Итинник түгэҥҥэ санаа күүһэ оруоллаах эбит.

Оҕолоруҥ ийэлэрин суохтаан, ийэҕэ баҕаран ытаспатахтара дуо?

– Биирдэ балыыһаҕа көрдөрүнэ сылдьан, оҕолор “маамаа” дии-дии, атаахтаан ытыылларын уолум дьиибэргээбит сирэйэ билигин даҕаны харахпыттан сүппэт. Бу санаатахха, саллаат курдук ииппит эбиппин. Кэлин билсиһэ сылдьыбыт дьахталларбын “ийээ” диэн ыҥырталыы сылдьыбыта. Кыыс эбэтигэр сыстан, дьахтар киһи тапталын, кыһамньытын билэн сылдьар буолан буолуо, кыратыгар тугунан да биллэрбэтэҕэ. Арай кэлин “кэргэннэниэххин” дэтэлиир буолла. Уһуйааҥҥа сылдьар кэмнэригэр Ийэ, Дьахтар күнүгэр кыракый хараастыы баар буолар этэ. Оччоттон баччаҕа диэри эбэлэригэр бэлэх туттаран кэллилэр. Ийэм билигин 71 саастаах. Сиэннэринэн олорор. Валерия Осипова диэн аатыран эрэр сүүрүк сиэн балтын иитиһэр. Уолум ол эдьиийин холобур туттар. Валерия сарсыарда эрдэ туруоран, сүүрэ илдьэ барар, дьарыктыыр. Оҕолорум кыраларыттан бэйэлэрин бэйэлэрэ көрүнэ үөрүйэхтэр. Таҥастарын-саптарын, тээбириннэрин көрүнэллэр, ас астыыллар. Ардыгар бэйэбин да үөрэтиэх курдуктар.

Иккистээн тоҕо ыал буолбатыҥ?

– Дьахтартан хомойбутум, кэлэйбитим бэрт буолан, бастакы биэс сылга иккистээн кэргэннэнэр туһунан санаан да көрбөт этим. Ийэбит төннөн кэлиэ диэн испэр эрэнэ саныырым. Дьиҥэр, ити да иннинэ элбэхтик төнүннэрэ, олоро сатаатаҕым дии. Билигин мин сааспар дьүөрэлии, икки оҕону ийэлии ылынар, улахан эппиэтинэскэ ылсар дьахтар суоҕун тэҥэ эбит. Онон олох аргыһын булунарга ыарахан.

 Хамсааһын кыралаан баар

Бэйэҕит түмсүүгүтүн хайдах тэрийбиккитий?

– Итинник кыһалҕалаах мин эрэ буолбатах буоллаҕым. “Аҥаардас аҕаларга туох эмэ көмө баара буолуо” диэн, тэрилтэлэри ыйыталаһан, билсэн барбытым. Сокуону үөрэппитим, ийэбититтэн элимиэн харчытын ирдэһиэхпин баҕарталаан баран туттуммутум. Интэриниэттэн быһыылааҕа, “Подросток” уопсастыбаннай тэрилтэ иһинэн “Отцы и дети” диэн түмсүү баарын билбитим. Онно оҕо босуобуйатыгар кыра көмө баар буолуон сөбүн эппиттэрэ. Эккирэтиһэргэ докумуона элбэҕэ бэрт эбит этэ. Кэлин быыкаа харчы аайы сүүрэртэн салҕан, тохтообутум. “Подросток” тэрилтэ олус элбэх тэрээһини ыытар. Быыстапкаларга, кэнсиэрдэргэ, киинэ тыйаатырдарыгар, циркэҕэ, оҕо оонньуур сирдэригэр өрүү мустабыт. 2014 сыллаахха Саха сирин аҕаларын I-гы сийиэһигэр кыттар чиэскэ тиксибитим. Элбэх киһи кыттыбыта, сытыы тыллар этиллибиттэрэ. 2017 сыллаахха иккис сийиэскэ Георгий Васильев, Иннокентий Спиридонов диэн түмсүүбүтүгэр билсибит аҕалары кытта үһүөн тиийбиппит. Санаабытын эппиппит, атын аҕа түмсүүлэрин кытта билсибиппит. Кэлин олору кытта туһунан көрсөн, кэпсэтэ сылдьыбыппыт. Онтон “Одинокие отцы” диэн эрэгийиэннээҕи уопсастыбаннай тэрилтэни тэрийэн, ылсан үлэлээбиппит икки сыл буолла. Салайааччыбыт – Иннокентий Спиридонов.

Туох үлэттэн саҕалаабыккытый?

– Бастаан көннөрү көрсөн, кэпсэтэр, кыра күрэхтэһиилэри тэрийэр этибит. Эр киһиэхэ ас астааһын даҕаны уустук үлэҕэ киирсэр буоллаҕа. Онон ити чааһыгар маастар-кылаастары, аҕалар оҕолорун кытта күрэхтэһиилэрин тэрийбиппит. Онтон кырдьаҕас дьоҥҥо, бэтэрээннэргэ, аҥаардас ийэлэргэ көмөлөһөргө быһаарыммыппыт. Куорат пааркатын, уулуссаларын ыраастаабыппыт. Салайааччыбыт Иннокентий аҥаардас аҕа кыһалҕатын эрдэттэн билэ сылдьар буолан, билэрэ-көрөрө элбэҕэ. Сири туруорсарга этии көтөхпүтэ. Бассаапка тэриммит бөлөхпүтүгэр баар аҕалар сирдээх-уоттаах, дьиэлээх аҕай курдук, саҥата, аймалҕана суох олорбуппут. Туох эмэ көмө баарыгар эрэллэрин сүтэрбит, муҥатыйары да сатаабат дьон баар бөҕө буоллахтара. Иннокентий ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тириэрдэр майгылаах. Ити дьыала табыллыан сөбүн эппитин курдук этэ олорбута. Оннук бу соторутааҕыта эрэ аҥаардас аҕаларга диэн Хатас сиригэр 100 учаастак бэриллэрин ситистэ. Салгыы аттарыынан дьарыктаныахтаахпыт. Бастаан 5-6 оҕолоохтортон саҕалаан, ыраах олорооччулары, мөлтөх усулуобуйалаахтары, кыамматтары, инбэлииттэри хааччыйарга үлэлэһиэхпит. Оҕолорун бэйэлэрэ эрэ иитэр аҕа олус элбэх. Аҥаардас Дьокуускай куоракка 300-тэн тахса оннук аҕа баар.

Сахата элбэх дуу, нууччата дуу?

– Биһиэхэ ким хантан төрүттээҕэ, туох омук буолара суолтата суох. Оттон чопчу ыйытыыга хоруйдаатахха, биллэн турар, сахата элбэх.

Ити эппит ахсааҥҥа огдооболоро баһыйар дуу, арахсыы түмүгэр аҥаардас хаалааччыта дуу?

– Хомойуох иһин, тыыннаах ийэлээх оҕолору иитэр аҕа ахсаана баһыйар. Дьахталлар да өттүлэриттэн арыгылааһын, дьиэттэн тахсан барыы, оҕону көрүүттэн аккаастаныы олус элбэх.

Билиҥҥи аҕа туох кыһалҕаны көрсөрүй?

– Сахаҕа аҕа оруола олус түстэ. Аҕа буруйунан арахсыы буолар да түгэнигэр кини оҕолоруттан аккаастаныа суохтаах. Холобур, ислам итэҕэллээх норуоттарга арахсыы түгэнигэр оҕо аҕатыгар хаалар. Оттон биһиэхэ оҕо ийэтигэр бэриллэр. Кини аата-суола иҥэриллэр. Аҕа элимиэҥҥэ “ыйанар”. Иэһиттэн төлөрүйбэккэ санаата түспүт, арыгыһыт буолбут, ускул-тэскил барбыт хара баһаам. Эр киһиҥ эмиэ киһи буоллаҕа, кэбирэх. Өйүөххэ, киһи гынарга үлэлэһиэххэ наада. Эр киһи хайдах да балаһыанньаҕа оҕотун иннигэр эппиэтинэһи ылынарын курдук сокуон наада дии саныыбын. Арахсыы түгэнигэр ийэни эрэ буолбакка, аҕаны эмиэ суолталыахха наада. Оччотугар эрэ сахаҕа аҕа оруола үрдүө этэ дии саныыбын.

“Эр киһи – дьиэ кэргэн туллар тутааҕа” дииллэр даҕаны, ити этии сымыйа диэхпин баҕарталыыбын. Ийэ хапытаала, аҥаардас ийэҕэ көмө элбэх, уһуйааҥҥа чэпчэтии баар. Оттон аҕаҕа оннук биир да көмө суох. Биир бэйэм бу уон сыл оҕолорбун соҕотоҕун иитэрим тухары судаарыстыба көмөтүн туһана иликпин. Оччоттон баччааҥҥа диэри дьоммутугар кыбыллан олоробут. Дьиэ боппуруоһа уустук. Уһаайбаҕа тииһиниэх курдукпун эрээри, аны дьиэни тутарга үбү булуохха наада. Бэйэм массыынабынан таксыылыыбын. Киирбит харчы күннээҕинэн оҕолор наадаларыгар, аһылыкка бара турар. Тэрилтэтэ, үлэтэ суох буолан, ипотека туһунан санаан да көрбөппүн. Аны туран, докумуонунан ийэлээх буоламмыт, эмиэ уустук. Арай кэлин аҥаардас аҕаларга тутууну ыытарга субсидия баар буолуон сөбүн туһунан этэн эрэллэр. Онон сэмээр кэтэһэбит.

Оҕолорум киһи гыммыт үтүөлээхтэр

Аҕалар ортолоругар иһэр-аһыыр дьон бааллар дуо?

– Биһиги эргимтэбитигэр оннук кыһалҕалаах суох курдук. Баҕар, биллэрбэттэрэ буолуо. Бэйэм саныырбынан, оннук үлүһүйээччи суох буолуохтаах. Оҕону аҥаардас иитэр, бэйи, эппиэтинэс эбээт. Иһэн-аһаан ыһыктыннахха, иэдээн буоларын эр да дьон өйдүүллэр. Биир бэйэм арыгыны ончу испэт дьоҥҥо киирсибэппин эрээри, барытын ыһан-тоҕон, уһуннук арыгылыы барарбын сатаан санаабаппын.

Оҕолорго таҥаһы-сабы хантан атыылаһааччыгыный?

– “Карри” маҕаһыыҥҥа атах таҥаһа сыаната да сөбүгэр, икки паараны ыллахха, үһүс босхо бэриллэринэн үчүгэй. Кытай ырыынагар да сөптөөх таҥаһы-сабы булуохха сөп. Сорох маҕаһыыннарга билсэр дьонноохпун. Онон иэс да ылабын. Оҕо улаатара түргэнэ бэрт буолан, таҥас чааһыгар уустук. Ол эрээри оҕолорбор дьон кэппитин кэтэрдибэт мөккүөннээхпин. Мин курдук дьылҕаламмыт хайа да аҕа оннук буолуохтаах. Бары оҕолорун көмүс курдук көрөллөр.

Улуустарга баар аҥаардас аҕалар туох кыһалҕалаахтарый?

– Саха сиэринэн улаханнык суламмыт суох. Сүрүн кыһалҕа оҕону иитии буоллаҕа. Бэл, оҕолоругар үөрэнэр үрүсээги булуммакка олорор буолаллар. Үлэ суоҕун этэллэр. Сир, дьиэ-уот чааһыгар тыа сиригэр куораттааҕар арыый чэпчэки.

Аҥаардас хаалбыт аҕаларга анаан тугу этиэҥ этэй?

– Аҕалар оҕолоруттан аккаастамматтара, оҕолорун туһугар кыһаллаллара, холобур буолаллара наада. Аҕа буолар – дьол. Миигин оҕолорум киһи гыннылар. Кинилэр суохтара буоллар, хайдах сылдьыам эбитэ буолла?.. Кинилэр миигин хамсаталлар, олохпун суолталыыллар. Инники эрэллэрим буоллахтара. Оҕолорбун киһи гыныы, атахха туруоруу – аҕа быһыытынан эбээһинэһим.

Эһигини хантан булуохха сөбүй?

– Ленин уулуссатын 44-с нүөмэрдээх дьиэтигэр “Подросток” уопсастыбаннай тэрилтэҕэ тиийдэххэ, “Одинокие отцы” диэн түмсүүгэ кэлиэхтэрин сөп. Сотору туһунан хостонуохпут. Социальнай ситиминэн тахсыахпыт. Онон аҥаардас аҕаларга “соҕотохсуйумаҥ” диэхпин баҕарабын. Өй-санаа да өттүнэн өйөбүл элбэҕи быһаарар. Аһаҕас, хорсун буолуҥ! Ол чуолаан оҕоҕо олус наадалааҕын өйдөөҥ.

Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.